Zawtfah

Zawtfah caan i an i thlawpbul ning

Kan pupa hna sulhnu hi ruah ahcun ngaihchiatnak le lungfahnak aa phua ko, achan cu tuchan i doctor le sibawi hna i an mi zoh ning le cawnpiaknak he pehtlai in ruah tikah pipu chan i a rak nung dammi cu thihnak nih a nguh hna lo ruang i a nung dammi ko khi an lo. Asinain kap dang i ruah ahcun an umnak fingtlang, thli thiang le rialtidai hna hi an caah cung Pathian nih doctor le sibawi can ah a pekmi hna an si tiah ruah awk a um. An ram pangpar le thing thladem hna hi an nunnak a rak vengtu nurse sayamah te can an rak si ko. A biapibik cu Chin miphun hi a thlite in a rak dirkamhtu hna le hnakkar i a rak tenhtu hna an hngalhlo Pathian, an lei i a ṭangmi nih cithlahtu ah nunnak a zuahmi hna an rak si ko lai. Mirang kai kaa i milu an rak rel lioah chaklei Laitlang dihlak ah minung hi 2,00,000 (tinghnih) an rak tlinglo, cucaah a thimi an rak tam tuk tihi a rak lang ko. An biakmi nihcun thih tam le zawt tam cu a raa lawmh zawng le a duh zawng a rak si caah an nunnak cu a khamh ruam hna lo. Chin miphun a rak kan dirkamhtu cu an rak hngalh lomi Pathian a si ti cu zumh awk tlak ngaingai asi.

Pupa chan lio ahcun hma-rung an ngeih tikah tlangsam hnah, khuhsi hnah, tikur toih, lunglu, mamah sadak, tisa, caangal tibantuk hna kha an rak hman. Chungchia si ah hnahṭhu tlai le zuun le ram phun deuh kha an rak hman hna. A biapi bik cu khuachia biak, raithawi le bawlsan tibantuk hna kha an i bochan bikmi a rak si.

Pupa chan lio i an zawtfah le an thih ning hna cu hiti hin a si. An chan lio ahhin keden zong a rak umlo i hmunthur le ek le hling le so lakah an kero in an rak um kal tawn. Hmarung an ngeih tikah septic luh ruang hmanh ah hmarung in pipu chan ahcun mual a liammi hi zeizat remruam khi dek an va si hnga. Din sual ei sual ruang zongah khamh thiamlo le chanh thiamlo ruangah chungkhar an tlinlo hi a rak tam ko lai. Pipu chan minung lio i a dammi le chan a saumi si hi a har ngaingai ko lai, cu chan sauh a harnak cu khuaruahhar awk a um lem lo. Zeicatiah an damlonak le an zawtnak kha a sullam an thei kholo i zei zawtnak in dah kan zawt tibantuk kha an rak hngal kholo. An zawtnak he aa ral ngaimi eidin hna zong kha an ei an ding i cu zong nihcun a thilo ding tiangin a rak thah dih tawn hna. A dammi le a rak taangmi hna hi cu thihnak le hrirai nih a teih khawhlomi hna le a nguh lomi hna lawng khi an rak dam i an rak taang.

(a) Ṭaifawt zawtnak an hngallo

Ṭaifawt zawtnak cu rawl duh zawtnak ti zong ah an ti. Ṭaifawt zawtnak hi kan mah hna chan tiang hmanh ah kan rak hngallo i cucaah pipu chan i bawlsan raithawi le khuachia biak lio i an rak hngalh ve lo hi an mawhlo. Ar thin an tuh hna, ar in an bawl hna, a sa le a haang kha ceilak in an ei khawh ahcun, rawl a hlam kho midam rawl eite in a ei an ti i thlopbultu kha an tha a nuam, asinain arsa a rak hua tukmi ṭaifawt zawtnak nihcun doi hlan ah a thah hna i an ruak in an rak phawh hna.

(b) Raifanh zawtnak (malaria)

Raifanh zawtnak i zawt hi a rak tam ngaingai. Khiangthawng le sii an rak umlo i a kum kum in an ngor, an lu tiangin a kawng. Cun an thin a phing chih, an paw a puar, cucaah an damnak dingah tiah bawlsan a phunphun an thlen ve. Raifanh in a zawmi hna cu thurthei ei nih a hiar hna i sa an haw an dam kholo, cun an zawt an ngor a sauh tikah dawi a si ko lai an rak ti hna. Raifanh zawtnak in cun a dam ṭhanmi tampi an um ve nain a thimi le a molh, a hrut thaimi zong an tampi ve. Pipu chan i zeihmanh hngalhlo lio ahcun raifanh zawtnak cu michah reitu thihnak ah a rak cang. Pipu hna chan lio ahhin acozah zong an rak ngeihlo hleiah sibawi timi le mithiam hna um chan a rak si fawn lo. Pipu hna chan lio i an rak i bochan bikmi hna cu khuachia le khuavaang hna hi an rak si.

(c) Zawlo in laakhruak thih a rak tam

Zaw manhlo in thih cu khuachia ramhraang asi tiah an rak zumh. Atu bantukin hin zawt phun hi rak theih a silo i zawt phun a simi paoh cu khuachia, dawi, hnam tongh lawngte kha an rak puh deuh. Atu chan i thikai, raifanh thluakkai, double namonia tibantuk deuh i a thimi hi an rak si. Zinglei ah a ruak in an phawh ti hi kan mah hna hngakchiat lio hmanh ahhin a rak tam tuk rih. Cucaah pipu chan ahcun an zumhmi khuachia nih khan an duh ning paoh in Chin pupa hna chan lio ahcun an rak hman khawh hna ti a lang.