Biafang Komh(CACC)
BIAFANG KOMH
1. a
1.1 a: Mincan a si caah amahte in a dir.
tc. 1. Ka pa min cu Khar Vung a si.
2. Amah cu ka pa a si.
3. Innchung ah ka nu a um.
4. Lairam ah peng kua a um.
1.2 a: Muici (colour) amah bingte in ṭialmi cu komh asi. Biatlang in kan hman i biarem (agreement) a si ahcun “a” hi ṭhen ding a si.
tc. araang, anak, asen ..tbk.
1. A raangmi tawhrolh cu a thur a fawi.
2. Na puan a sen caah a lang ngai.
3. Na hmai a nak tuk.
1.3 a: (a) Anu le apa (Gender) chimnak ah komh a si.
tc. Anu, apa, acal, api, ala, arial, akawng, ahlipi ... tbk.
1. Kan caw fa a hring i anu te a si.
2. Sakhi acal pi ka kah.
3. Varit ka hmuh hna i ahlipi nih a khongh hna.
(b) Biatlang in kan hman i ngeihchim (possesive) a si ahcun ṭhen a si.
tc. 1. A pa nih a thihtak hna.
2. A pi cu a ra kho lai lo.
1.4 a: A tanglei biafang hna hi anmah kokek biafang cia an si caah komh in ṭial an si.
tc. asinain, asiloah, asilole, atu, aho .. tbk.
1. Ka ke a fak. Asinain sianginn ka kai kho.
2. Namte tal asilole hreitlung tal rak ka chan u.
3. Atu in rianòuan thawk cang usi.
4. Aho dah innka a king?
1.5 ah: Auhmin le Fianhtu he ṭhen a si.
tc. 1. Hakha ah ka kal lai.
2. Kan i pumh ah a òha lai.
1.6 ah: Hmuncaansawh a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Cabuai cung ah va chia.
(Prep.) cungte ah, cung bik ah, cungchin ah, cung deuh ah, cungcuang ah, cunglei ah,
2. Ka ih lai ah a ra.
1.7 ah: Fianhtu a si tikah amahte in a dir.
tc. 1. Namte in kaa ah sual.
2. Thing kan ah lio ah ruah a sur.
1.8 ah: Biapeh a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Ka ei lio ah a ra.
2. Na ka nawl lawnglawng ah, kan ngaihthiam khawh lai.
1.9 ah: Biafang pakhat (one meaning one word ) a si ahcun komh a si.
tc. 1. Tikah
1.10 ah cun: Hmuncaansawh a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Ka ihnak ah cun lut hlah.
Chingchiah : Cu bantuk in ah hin, ah khan, ah khin zong ṭhen a si.
2. Nan khua ah hin um ve ning law a ṭha hnga.
3. Nan inn ah khan rak um ko.
4. Khuaitu tlang ah khin khuai an tlai.
1.11 ahcun: Biapeh (if) a si tikah komh a si.
tc. 1. Naa zuam ahcun na awng lai.
2. A kal ahcun ka kal ve lai.
1.12 an: Mincan le tam relnak a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Anmah cu miṭha an si. (pron.)
2. An kal cang ko lo maw? (pron.)
1.13 awk Fianhthuam le Fianhtu a si tikah òhen a si.
tc. 1. I awk hlah, aan kiahtak/pi lai.
2. Hri in aa awk. (v)
3. Zu a ri i a awk len ko.
1.14 awk Fianhtu he aa fonh i Auhmin asiloah Sifianh a chuah ahcun komh a si.
tc. 1. Òuanawk a tam. (n)
2. Ṭuanawk rian ka ngei. (adj.)
1.15 awk: Biafang dang he aa komh i Auhmin ah aa can ahcun komh a si.
tc. rawl-awk (thlairawl paohpaoh), ti-awk
Rawl-awk le saram kong ah boibang lo in bia chim awk a si lo.
1.16 awk: ah, in he òhen a si.
tc. awk in, awk ah
1. Kan kirlei ah ei khawh awk in a rak chuang.
2. Tuah awk ah kan timh cia a si.
2. b
2.1 ba: Sifianh a si tikah òhen a si.
tc. 1. Ka tha a ba ngaingai.
2. A ba in ka lak.
Asinain leiba, pekba ti cu Auhmin an si caah komh asi.
1. Ngunte cu leiba cham a hmang lo.
2. Pekba ka ngeihmi tete cu ka lim cang.
2.2 bak: Sifianh , Fianhtu le Fianhthuam a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Amah cu a kaa a bak.
2. Na thawl kaa a bak ngai.
3. Hreitlung in thing ka bak.
4. Nan hleihlak nan bakmi aa rem tuk.
5. Kan i pai i a ka tei bak.
6. Bak huahmah in a ni.
2.3 bal: Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. 1. Amah cu ka sin ah a ra bal lo.
2. Hmu bal law na duh tuk ve hnga.
3. Chim bal lo ahcun a hngal kho lai lo.
2.4 bang: Biafang dang he komh in Auhmin a can ahcunkomh a si.
tc. 1. Rawl kan eibang kha uico va pe.
2. Kan ṭuanbang kha tang rih kaw kan peh ṭhan.
2.5 bang: Fianhthuam i kan hman ahcun ṭhen a si.
tc. Na chuncaw kan eipiak bang.
Na rawl kha ei bang tuah ning. (v)
2.6 bik: Cuaichunnak biafang a si caah zei bantuk biafang he hmanh ṭhen a si.
tc. a fim bik, a ṭha bik... tbk.
1. Chawn Lian cu kan khua ah a fim bik a si.
2. Bawipa ṭih cu a òha bik a si ko.
Chingchiah : Dirhmun aa khatmi a tanglei hna zong adangte in ṭial an si.
cem, chin, ial, dom, khun, nawn, tuk,... tbk.
1. A ṭha cem rak ka pe.
2. Tam chin in òuan i zuam.
3. A ṭha dom.
4. Nini cu iang a ngei khun ko.
5. Merh nawnte in a ka zoh.
6. Na caòialmi a ṭha tuk.
2.7 bing: Biafang dang he aa komh tikah Auhmin a chuah ahcun komh a si.
tc. 1. Kan lo ah tibing a um.
Chingchiah : Tibing timi cu ti umnak dawh a si lomiah tikhor bantuk a bite a um i hlan lio ah cun an thlo ngam lo. A pawng hrawng an thlawh zong ah mah ka zawnte cu an nganh ta tawn.
2.8 bing: Sifianh in hman ahcun ṭhen a si.
tc. Inn bing, lo bing, amah bing .. tbk.
2.9 bu: Auhmin paoh he komh a si.
tc. Khrihfabu, mibu, vabu ... tbk.
1. Kan Khrifabu ah miòha an tam.
2. Mibu lak ah i thelh len hlah.
3. Vabu va hlawm hlah, zaangfak an si.
2.10 bu: Fianhtu paoh he ṭhen a si.
tc. 1. Ṭah bu in a kal.
2. Ngaihchiat bu he lo a thlo.
3. Na thiam lo bu cun tuai len hlah.
2.11 bu: Mincan i hman tik paoh ah ṭhen a si.
tc. 1. Khrihfabu bu dang an dirh.
2. Vabu bu khat kaa hmuh.
2.12 bu: A phu in a ummi min cu ṭhen a si.
tc. 1. Nu Bu, Tawlrel Bu, Hlaremh Bu ... tbk
2.13 bu: Sifianh a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. A thluak a bu.
2. A bu-aa deuh.
3. c
3.1 caah: Ruang ah timi sullam a ngeih tikah komh a si.
tc. 1. A thiam caah camipuai a awng.
2. Ka puan a tleh caah ka ṭhit.
3.2 ca ah Pakhat khat ca i tinhmi a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Ka pi ca ah kedan ka cawk.
3.3 cham: Sifianh le Fianhthuam i hman a si ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Thing ka khaan i a cham deuh.
2. Ba le cham in ka ra tli.
3.4 chan: Fianhtu bia a si tikah komh a si.
tc. chimchan, tuahchan, kalchan ... tbk.
1. Ka chimchan ka kheng lo.
2. Ka kalchan ka tlolh.
3. Pa Vung cu chuahchan a ngei bak.
3.5 chan: Auhmin a si tikah ṭhen a si.
tc. Ahlan chan, atu chan, hmailei chan, ahnu chan ...tbk.
1. Ahlan chan le atu chan cu aa dang tuk cang.
2. Ka chim duh nak a chan cu, “Kaan dawt” ti a si.
3.6 chia: A dang biafang he i komh in Auhmin ah a can ahcun komh a si.
tc. michia, puanchia, sachia, thilchia, thlichia ... tbk.
1. Michia le bawi thleidannak a um ti lo.
2. Puanchia rak ka pe ta.
3. Sachia nih ar a seh.
4. Thilchia nih a tawngh ti cu a um ti hnga maw?
5. Rili kam ah thlichia a hrang tawn.
3.7 chih: Fianhtu he aa chan ahcun komh a si.
tc. ruahchih, lamhchih, hnamhchih .. tbk.
1. Tang hra awn ding naa ruahchih lai.
2. Cite cu a alnak a loh ahcun lamhchih awk men a si ko cang.
3. Judas nih Jesuh cu a hnamhchih len.
3.8 chin: Cuaichunhnak biafang a si caah zei biafanghe hmanh ṭhen a si.
tc. dawt chin, sang chin .. tbk.
1. Ka bia ngai law kan dawt chin hnga.
2. A sang chin khi kan i tinh awk a si.
3.9 chin: Biafang dang he komh i Auhmin a chuah ahcun komh a si.
tc. luchin, chungchin, tanchin, cheuchin, cungchin . . tbk.
1. Luchin ka ngei.
2. Inn chungchin dal ah ka pa a um.
3. Chiti thawltan tanchin in ka pe tuah.
4. Tang cheu cheuchin ka kai lio ah ka rak zaw.
5. Meicung cungchin ah fartlep kan chiah tawn.
Chinchiah ti zong komh a si.
3.10 chinchin: Sullam pakhat a ngeih caah komh a si.
tc.
1. Kan dawt chinchin lai.
2. A òha chinchin lai.
3.11 chom: Fianhthuam i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Kan kal chom ko lai.
2. Kan pek chom ko lai dahkaw.
3.12 chom: Biafang dang he komh in Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. eichom, barchom, tuahchom .. tbk.
1. Fang phio khat in eichom ah ka pe chung tuah.
2. Kan eichom, kan barchom lengmang i phaisa kan khong kho lo.
3. Kanmahte in kan i tuahchom nain a òha ngai ko.
3.13 cia: Fianhtu, Sifianh he komh tikah Auhmin ah aa can ahcun komh a si.
tc. tleicia, hnawhcia, liamcia ..tbk.
1. Tleicia hawile ruah ah lung a leng ko.
2. Puan bang hnawhcia ka dawt nunnemte kha ...
3. Liamcia caan cu tlaih awk an ṭha ti lo.
3.14 cia: Fianhthuam can i hman tikah òhen a si.
tc. 1. Cakuat ṭial cia in chia tuah.
2. Ka chim cia le ka rel cia ka nolh ṭhan lai.
3.15 colh: Fianhthuam a si caah zei bantuk biafang he hmanh ṭhen a si.
tc. kal colh, ei colh, chim colh .. tbk.
1. Ka ei dih in ka kal colh.
2. Ka phan i ka ei colh.
3. Chim awk cu ka chim colh ko.
3.16 cun: Biapeh i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Cun ka bia ka peh ṭhan.
2. Cun lentecelh kan thawk colh.
4. d
4.1 dah: Bia halnak a si tikah amahte in a dir khawh caah ṭhen a si.
tc. aho dah, zei dah, zeitin dah .. tbk.
1. Aho dah a kal lai?
2. Zei dah a kan dawn lem.
3. Zeitin dah ka tuah lai?
4.2 dah: Fianhtu (v) le Lungsu (interj.) i hman a siahcun ṭhen a si.
tc. 1. A kut in a dah. (v)
2. Khua a muih tuk caah i dah pah in a kal.
3. Lunglawmmi nan va si dah! (interj.)
4. A va ṭha hringhran dah!
4.3 dah: (a) A tanglei biafang hna he komh cia in hman an si.
tc. dahkaw, dahngai, dahmu, dahfawh, dahra, dahhe ..tbk.
1. A ṭha ngai dahkaw.
2. Nang hi dahngai zu na ri ṭheo.
3. Nangmah hi dahmu a ka rawitu cu na si.
4. Ka har tuk ngaingai lo dahfawh.
5. Thilòha lo na tuah sual dahra.
6. Kal dahhe, kal lo cu ka duh hnga mei.
4.3 (b) Asinain i le e he cun cafangphei veve an si caah ṭhen a si.
tc. dah i, dah e .. tbk.
1. Aho ta dah i.
2. Nangmah zal dah e.
4.4 dang: (a) Aa khat lomi langhternak ah ṭhen a si.
tc. ram dang, mi dang, inn dang, ... tbk.
1. Ram dang cio um cu a har ko. (ram dangdang)
2. Mi dang nakcun kan ngamh deuh.
3. Inn dang cio i um cu kan i bawm kho cio lo.
4.4 (b) Asinain a tanglei ah komh a si.
tc. miphundang, keidang, ruldang, ramdang (foreign)
1. Pa Phio cu dahngai miphundangte a si e.
2. Keidang nih cun cakei an rak biak.
3. Ruldang pawl zong rul an bia ve.
4. Ramdang ah ka kal lai.
4.5 deuh: Cuaichunnak biafang a si caah zei bantuk biafang he hmanh ṭhen a si.
tc. tam deuh, a ṭha deuh .. tbk.
1. Buh tam deuh in ka chap.
2. Na taisawm nakin ka taisawm a ṭha deuh.
4.6 ding: Auhmin he paoh komh a si.
tc. miding, dingthlu, biading ..tbk.
1. Pa Hnin cu miding a si.
2. Dingthlu Lairel thawng si ko seh.
3. Ka fa, biading na chim zungzal lai mu.
4.7 ding: (a) Fianhtu he aa fonh i Auhmin asiloah Sifianh a chuah ahcun komh a si.
tc. chimding, tuahding .. tbk
1. Chimding a simi paoh cu chim awk a si ko.
2. Tuahding rian tampi ka ngei.
4.7 (b) Tinhlang(infinitive) a si ahcun ṭhen ding.
tc. Chimding paoh cu chim ding a si ko.
4.8 dor: A dang biafang he komh i Auhmin a chuah ahcunkomh a si.
tc. toidornak, tidor, thidor ..tbk.
1. Toidornak cu mi a tei.
2. Tidor a tla pah.
3. Aho dah thidor a thlau hnga.
4.9 duak: Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. 1. A tho duak i a kal.
2. A zuang duak i a tli thluahmah.
4.10 dup: (a) Fianhthuam pakhat a si ahcun Fianhtu he ṭhen a si.
tc. dai dup, lo dup, . .. tbk.
1. Saya a ra i kan dai dup ko.
2. Rit vialte lo dup ka ṭhawl hna.
4.10 (b) Asinain Fianhthuam pahnih a si ah cun Fianhthuam kha komh a si.
tc. depdup, dupdep, dupmap . .. tbk.
1. Dai depdup cun um hlah ngat u.
2. Zunceh an ṭhep depmap.
3. A mit a ṭhep dupmap.
5. f
5.1 fa: Auhmin he aa chan tik paoh ah komh a si.
tc. zanfa, nifa, thlafa, kumfa, cawfa, arfa .. tbk
1. Zanfa mitkuh thawlo in na kan tuah.
2. Nifa lo ka kal lengmang ko.
3. Thlahlawh cu thlafa ka chuah ko.
4. Lai Phun Nipi cu kumfa kan tuah.
5. Kan cawfa aa leklak ngaite.
6. Fur ah cun arfa an lotlau deuh.
5.2 fa: Mincan he aa chan paoh ah ṭhen a si.
tc. a fa, ka fa, anmah fa .. tbk.
1. Ka u cu a fa he an ra.
2. Ka fa nih kedan a ka cawkpiak.
3. Anmah fa ve lo bang, a hrut deuh khi ta.
5.3 fak: Biafang dang he aa fonh tikah Sifianh (adj.) a can ahcun komh a si.
tc. 1. Amah cu sifak a si.
2. Canfak in khuasak cu a har ko.
5.4 fim: Biafang dang he fonh tikah Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. mifim, tinfim, thlifim ... tbk.
1. Mifim nih ram an ser.
2. Tinfim aandawh leeng le vaal rual hna ...
3. Lairam cu thlifim ah kan rum ngai rih.
5.5 fim: Fianhtu le Sifianh i hman ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Ka pa nih cakei a fim.
2. Amah cu a fim.
3. Nan tidong ti cu a fim ngai.
6. h
6.1 hiar: Fianhthuam i hman ahcun ṭhen a si.
tc. dai hiar, thiang hiar .. tbk.
1. Manh caan ah cun dai hiar in um ka duh.
2. Inndal kha thiang hiar in phiak hna.
6.2 hmanh: Fianhtu i hman ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Ramlak ah rap ka hmanh.
2. Mi lak ah i hmanh len hlah.
6.3 hmanh: A si lo lei i hman ahcun zei biafang he hmanh ṭhen a si.
tc. 1. Aho hmanh kal hlah u.
2. Zeite hmanh kan kap lo.
3. Nangmah hmanh na kal lo hen kha.
6.4 hnawh: Fianhtu he hmanṭi tikah komh a si.
tc. chimhnawh, chuahhnawh ... tbk.
1. A bia kha nangmah dahkaw an chimhnawh rua ka ti cu.
2. Paih bual ah Pa Chan ka chuahhnawh.
7. i
7.1 i: I cu Mincan pakhat in a dir caah zei biafang paoh he ṭhen a si.
tc. 1. I porhlaw hlah.
2. Kan i pum lai.
7.2 in: Auhmin le Fianhtu he aa chan ahcun ṭhen a si .
tc. 1.Hakha in ka tlung.
2. A len in kan leng hlah.
7.3 in: (a) Biapeh le Hmuncaansawh i hman a si zong ah ṭhen a si.
tc. 1. Cabuai cung in a tla.
7.3 (b) Asinain cuaichunhnak biafang i hman tikah komh a si.
tc. 1. Fangvoi nakin facang a thaw deuh.
7.4 in: Sifianh le Fianhthuam he aa fonhmi te he aachan ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Lunglawmte in kan i tong.
2. Tlawmpalte in ka pe ve.
3. Dawhte in aa ṭamh.
7.5 inn: Umnak inn a si ahcun Auhmin a si caah ṭhen a si.
tc. 1. Hakha ah inn thonghra a um.
2. Kan khua inn cu an ṭha ngai.
7.6 inn: (a) Hi biafang hi a dang he aa chantikah Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. Biakinn, sianginn, thong-inn, sii-inn, innchung, innleng, inntual
1. Biakinn ah kan i pum.
2. Sianginn cu fimthiam cawnnak hmun a si.
3. Innchung ah ti kholhnak kan ser.
4. Innleng ah hmanthlak kan tar.
5. Inntual cu ṭang phonak a si.
7.6 (b) Asinain biaknak inn, rawlchuannak inn ti bantuk cu ṭhen i ṭial a si lai.
tc. 1. Biaknak inn cu na upat lai.
2. Rawl chuannak inn cu coka kan ti.
8. k
8.1 ka: Mincan (pron.) i hman a si ahcun òhen a si.
tc. 1. Ka tha a ba.
2. Amah nih a ka serhsat.
8.2 ka: (a) A dang biafang he komh tikah Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. Innka, kotka, ...tbk.
1. Innka in na lut lai.
2. Saṭil cu kotka in an chuak.
8.3 (b) Sawhkhih (Demonstrative) he aa zulh tikah “ka” cu hmunsawh a si caah ṭhen a si.
1. Mah ka ah hin na thil chia hlah.
2. Khi ka zawn ah khin tikhor a um.
3. Kha ka kha cu lungthu zawn a si.
8.3(c) Fianhthuam (adv.) i hman ahcun komh a si.
tc. 1. Khua deikate in ka ra.
2. A chuahkate in a ṭap.
8.4 kam: Auhmin le Fianhtu dirhmun in kan hman ahcun ṭhen a si.
tc. 1. A kam aa seh. (n)
2. Bia kaa kam. (v)
8.5 kam: Biafang dang he komh in Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. biakam, pawngkam, kiangkam, kaikam ...tbk.
1. Ka biakam ka philh lo.
2. Inn pawngkam na thianter lai.
3. Nan kiangkam ah nan phun hawi an um maw?
4. Na kaikam thurter hlah.
8.6 kan: Mincan in a dir ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Laimi kan si.
2. Kan zate in kal ding kan si.
8.7 kan: Minung tam relnak (tuahtu) ah komh a si.
tc. 1. Kanmah ta a si.
2. Kanmah cu Tibeto-Burman ciruang kan si.
8.8 kanh: Fianhtube a si ahcun komh a si.
tc. A ka eikanh i ka cei ko.
8.9 kanh: Fianhtu dirhmun in hman tikah ṭhen a si.
tc. Rang ka kanh lio ah a ra.
8.10 kel: Amah lawng in sullam a ngeih ahcun ṭhen a si
tc. Amah kel, a kel a hlam . tbk.
1. A rak tar lo e, amah kel a si ko rih.
8.11 kel: Amah lawng in sullam a ngeih lo ahcun komh a si.
tc. biakel, tuahkel, chimkel, mikel, tbk.
1. Na chimmi cu biakel a si ko.
2. A tuahkel kha a tuah lengmang ko.
3. Atu cu mikelte a si cang hen khi.
4. Tu chan bawi cu an chimkel an chim ṭhan lengmang.
8.12 kil: Fianhtu in hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Ka hriang in ra ka kil.
8.13 kil: Auhmin le Fianhtu he aa chan ahcun komh a si.
tc. kilven, kilkawi, lamkil, innkil .tbk.
1. Nan ka kilven a hau ko.
2. Lam kilkawi ah i ralring uh.
3. Innkil lung an phun cang.
8.14: kip Amahte in a dir khawh caah ṭhen a si.
tc. kaa kip, mi kip, ram kip ..tbk.
1. Kaa kip in mi an ra chuak thluahmah.
2. Mi kip cung ah vel na ngei lai.
3. Ram kip nih daihnak an duh cio.
8.15 khumh A dang biafang he komh in Fianhtu a si ahcun komh a si.
tc. karkhumh, churkhumh ..tbk.
1. Meiphu cu i karkhumh hlah.
2. Lal Luai nih Kil Luai cu a churkhumh tuk.
9. l
9.1 lak: Auhmin he ṭhen a si.
tc. 1. Mi lak ah a dir.
2. Hling lak pangpar cu zaangfak an si.
9.2 lak: Biafang dang he fonh in Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. Ramlak ah an kal.
9.3 lak: Biahrambet (prefix) le Biaparbet (suffix) ah a tanglei bantuk in komh a si.
tc. lakthlak, lakkhalh, lakfa, lakhruak, laksawng, r amlak, karlak, luklak ... tbk.
1. Paih tikah khel (voi) khat lawng tei cu lakthlaka si.
2. I ṭhi-um loin hrinmi fa cu lakfa kan ti.
3. Biapoi ka ngei i lakhruak pi in ka ra ko hih!
4. Mi a teitu nih laksawng an hmuh.
5. Ramlak ah kal len hlah.
6. Hakha le Falam karlak ah Chuncung a um.
7. Luklak ah hen pei vei tia in na ṭhan hi!
8. Nu le pa lakthlak (lakkhalh) in an dir.
9.4 lak: Sifianh le Fianhthuam i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Kan fangvoi cu a laklak (lakṭhelh) in an kho.
2. A lak in i laak cu a ṭha lo.
9.5 law: A tanglei bantuk dirhmun a ngeih ahcun komh a si.
tc. sihmanhsehlaw, lawlaw, .. tbk.
1. A ṭha ko, sihmanhsehlaw ka duh lo.
2. Kal lawlaw law a òha na hnga.
9.6 law: Fianhthuam le Biapeh i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Ra law kal usi.
2. Ra ta seh law a ṭha hnga.
9.7 le: Fianhtu le Biapeh i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Cepa a le.
2. KawiMang le Nu Iang an si.
9.8 le: Tam relnak i hman tikah komh a si.
tc. 1. Buan Peng le a hawile an si.
2. Na fale tete cu duh an nung tuk.
9.9 lebang: le biafang cu bang he aa chan ahcun komha si.
tc. Keimah lebang cu a ka dawt tuk.
9.10 len: (a) Zei bantuk biafang he hmanh ṭhen a si.
tc. 1. Ngaknu len cu a nuam ngai.
2. Rak ka chawn len hlah.
9.10 (b) Asinain biafang dang he aa komh i Auhmin ah a can ahcun komh a si.
tc. lamlen, tlonlen
1. Lamlen cu a nuam hrianghran.
2. Suisui cu a tlonlen aa dawh.
9.11 leh: Fianhtu i hman ahcun ṭhen a si.
tc. 1. An bia kan leh cang hna.
2. Ka pa nih lei a leh.
3. Chaw ka leh lengmang lio ah ...........
9.12 leh: Biafang dang he komh i Auhmin a can ahcun komh a si.
tc. lehthal, lehlam, lehpek, lehpiak, lehmi , tbk.
1. Chawleh cu lungre a thei.
2. Leileh cu tha a ba.
3. Chaw lehthal na thiam ko e.
4. Keimah lehlam na hei ka rem lo.
5. Aa rem tuk lehpek.
6. Mirang ca hi kan lehpiak ta.
7. Saya Van Bik lehmi cauk thengtheng ka duh.
9.13 lei: Minbing le Fianhtu he ṭhen a si.
tc. 1. Thantlang lei ah ka kal hnik.
2. Ei lei ah cun a ṭhawng ngai.
9.14 lei: Hmuncaansawhtu dirhmun i hman tikah komh asi.
tc. hnulei, hmailei, chaklei, thlanglei, kehlei, orh lei, sirlei, cunglei,... tbk.
1. Kan inn hnulei ah zil ka cin.
2. Sianginn hmailei vampang cu si kan thuh.
3. Kawl ram chaklei ah Tuluk ram a um.
4. Lairam thlanglei ah Rakhine ram a um.
5. Na kehlei òhut cu ka duh lo.
6. Pathian orhlei ah Jesuh a dir.
7. Na sirlei ah na sei hei chia.
9.15 lei: Auhmin le Fianhtu dirhmun a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Amah nih a ka lei. (v)
2. Amah cu lei ah a kal. (n)
9.16 lio: Fianhtu le Fianhthuam a si tikah ṭhen a si.
1. Ti i lio usi.
2. Kan kal lio ah lunglawmhnak hla kha sa usi.
9.17 lio: Auhmin he komh in Auhmin a si ahcun komh asi.
tc. 1. Tilio ah ka kal lai.
9.18 lo: (a) Fianhtu le altu a si tikah amahte in a dir.
tc. 1. Ka nu he an i lo.
2. Amah cu a ra bal lo.
(b) Fianhtube ‘nak’ he aa chan zong ah Fianhtu he an karlak ah a um cang caah ṭhen a si.
tc. philh lo nak, fel lo nak ... tbk.
9.19 lo: A tanglei biafang ahcun Auhmin an si caah komh a si.
tc. Innlo, kutkelo, nulo, palo
1. A thilo an um hraw lo. (A thi a lomi kan um lo)
2. Misilo pa cu nizan kha a lo. (Thinghmui zawtnak a ngeimi pa)
3. Zolo kan tu, lailo zong kan vat.
4. Ka nu cu ṭiaṭumlo in a um.
ṭiaṭumlo in = fapawi
ṭiaṭum lo in = dam setsai lo, mi derthawm
5. Innlo rianh cu a har ko.
6. Ka meithal ka zuar hnu cun kutkelo bantuk ka si ko cang.
7. Nulo hram cilio va nih rung awn hna ...
10. m
10.1 ma: Biafang dang he komh in Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. Amah cu miteima a si.
10.2 ma: Fianhtu i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Na bia cu ma cang.
2. Na nupi cu ma hlah.
10.3 mah: Mincan in a dir ahcun komh a si.
tc. Keimah, nangmah, amah, nanmah, anmah tbk.
1. Keimah le nangmah cu unau pei kan si cu.
2. Amah le nangmah nan i fonh ahcun nanmah an in tite hna lai.
10.4 mah: Sawhkhih dirhmun, Mincan le Fianhtu in a dir ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Mah nu hi aa dawh.
2. Mah le mah cu i dawt khun a si.
3. Aa mah lo.
10.5 mang: Biafang dang he aa chan i Mincan, Fianhthuam le Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. lengmang, riangmang, dengmang, thengmang, zanṭim khuamang, mangṭha, zanmang (n), mangbawi (n) ..tbk.
1. Kaa zuam lengmang ko lai.
2. Nan khua ah na kir riangmang cang ko lai ti!
3. Na ka philh dengmang ko cang rua.
4. Bawipa nih nangmah thengmang an herh.
5. Zanmang hmanh ah i ton kan fawi ti lo.
6. Kan phanh cu zanṭim khuamang a si cang.
7. Nan zapite mangṭha cikcek ko kun u.
8. Mangbawi ti cu bawi a simi le a liannganmi tinaka si i hla cuang biafang a si.
10.6 mang: Auhmin a si tikah òhen a si.
tc. Zahan cu mang ka man.
10.7 men: Fianhtu le Fianhthuam i hman ahcun ṭhen a si.
tc. 1. A hma hei men.(v)
2. Na hei chim men ve.(adv)
10.8 men: Sifianh (adj.) i a dir ahcun komh a si.
tc. 1. Ka pa cu mimenmen a si lo.
2. Mimenmai na si lo hen hi.
10.9 mi: Auhmin dirhmun i a dir ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Mi zakhat an i pum.
2. Mifim cu mi nih an dawt hna.
10.10 mi: (a) Fianhtu, Sifianh le Fianhthuam he aa chan ahcun komh a si
tc. 1. A rami pahra an si.
2. Aa dawhmi pahnih an i tel.
3. Anmah cu Laimi an si.
4. Cu hna lak ah pakhat cu mifim ngaingai a si.
5. Tuukhal sin ah vanmi an lang.
(b) Fianhtu, Fianhthuam le Sifianh hna kar ah biafang dang a um ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Aa dawh theng lo mi...
2. A ṭha tuk lo mi...
11. n
11.1 nak: Fianhtu he Sifianh he komh in Auhmin a chuahter ahcun komh
a si.
tc. bawmhnak, cawnnak, dawtnak, fawinak, kawlhawlnak, lunglawmhnak ..tbk.
1. Nan kan bawmhnak kan hmuh.
2. Cawnnak lo cun thiamnak a tling kho lo.
3. Dawtnak he cun tualbawk te hmanh a nuam.
4. Harnak lo cun fawinak a ra kho lo.
5. Australia cu kawlhawlnak ah a ṭha ngaite.
6. Lunglawmhnak cu dinnak in a ra, an ti tawn.
(b) Fianhtu, Fianhthuam le Sifianh hna kar ah biafang dang a um ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Bawmh khawh nak...
2. Kawlhawl khawh lo nak ...
11.2 nakhnga: A tanglei biafang ‘va si seh law’ ti duhnak a langhter ahcun komh a si.
tc. nakhnga, nakding, naklai ... tbk.
1. Na ka zaangfah nakhnga kan nawl.
11.3 nakin: (a) Cuaichunnak bantuk in tahchunhnak a langhter tu biafang he komh a si.
tc. Nangmah nakin kaa dawh deuh.
(b) Cun dirhmun aa lomi a tanglei hna zong ko mh an si.
tc. nakkhan, nakkhin, nakcun, ... tbk.
1. Nan khua nakkhan kan khua ka duh deuh.
2. Rung tlang nakkhin Hmung tlang a sang deuh.
3. Hruh nakcun fim a ṭha deuh suaumau.
11.4 naloin: Sullam pakhat lawng a ngeih caah komh asi.
tc. Ka duh naloin ka hruai hlah.
11.5 ngat: Fianhthuam i hman tikah ṭhen a si.
tc. ei ngat, tuah ngat, it ngat, zoh ngat... tbk.
1. Kan chuanpiak mi rawl cu ei ngat.
2. Kan fialmi rian cu tuah ngat.
3. Khua a hnu cang hi, it ngat.
4. Zoh ngat, na hmuh ve ko lai cu ta.
11.6 ning: Nawlpatnak sullam a ngeih ahcun ṭhen a si.
tc. Rian in bawm ning mu.
11.7 ning: Biafang dang he aa komh i Fianhtu asiloah Auhmin a chuahter ahcun komh a si.
tc. tuahning, lawmhning ... tbk.
1. A tuahning ka thiam lo.
2. Kaa lawmhning a chim zia ka thiam lo.
tc. ninghngal, ningzah (n) ... tbk.
1. Ninghngal cu ka huat tuk
2. Ningzah hman tuk cu hawi lawh lo a si.
11.8 ning: Auhmin paoh he ṭhen a si.
tc. 1. Nawlbia ning in zul.
2. Anri thing cu a ning a chia tuk.
12. o
12.1 oi: Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. Oi khat tal cu i tong usi law ti ka duh.
12.2 ol: Sifianh a si caah ṭhen a si.
tc. Hi rian tham cu a ol ko dahkaw.
12.3 on, ong: Fianhtu biafang a si caah ṭhen a si.
tc. 1. Thing-ai ka on.
2. Thing-ai ka ong lio.
12.4 or: Auhmin le Sifianh a si ahcun ṭhen a si.
tc. Ka or a fak. Na or tuk.
12.5 orh: Fianhtu biafang a si caah ṭhen a si.
tc. Ka fale ka orh lengmang hna nain an phan rih lo.
12.6 ot: Fianhtu biafang a si caah ṭhen a si.
tc. Zingka in rian ka ot cang.
13. p
13.1 pah: Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. 1. A kal pah in zil a ei.
2. Dingkawk cu a thaw pah.
13.2 pal: Fianhtu i hman ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Vate nih rap a pal.
2. Matupi khua cu ka pal bal lo.
13.3 pal: Biafang dang he komh in sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. tlawmpal, liampal,
1. Buh tlawmpal in ra ka chap.
2. Liampal kan i huah.
13.4 pang: Biafang dang he an i komh i sullam a ngei h ahcun komh a si.
tc. sualpang, pingpang, lungpang .. tbk.
1. Sualpang kan tong hraw lo.
2. Pingpang sual ah tangka i ken.
3. Lungpang cung ah sathar an bok.
13.5 paoh: Auhmin le Fianhtu he aa chan paoh ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Ṭhutdan paoh an ṭha dih.
2. Tuah paoh ahcun rianhma a kal ko.
13.6 paoh: Biafang dang he aa komh i sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. Aho paoh, khuazei paoh, zei paoh... tbk.
1. Khamhnak cu aho paoh nih co khawh a si.
2. Nangmah he cun khuazei paoh ah ka kal hnga.
3. Zei paoh rak pu ko, ka duh dih ko.
13.7 pauh: Fianhtu biafang a si caah zei bantuk biafang he hmanh ṭhen a
si. Amahte in a dir.
tc. Ramlak ah sakhi ka pauh.
13.8 pek: Fianhtu i hman tikah ṭhen a si.
tc. Cauk peek kan duh.
13.9 pek: Fianhthuam i hman tikah ṭhen a si.
tc. Cauk na ka peekmi cu ka duh pek lo.
13.10 peng: Auhmin le Fianhthuam i hman tikah ṭhen asi.
tc. 1. Peng le ram ca ah ... tbk.
2. Inn ka sa peng ko.
13.11 phaang: Biafang dang he komh in sullam pakhat a ngeih ahcun komh a si.
tc. thinphaang, thlaphaang, phangphal ... tbk.
1. Thinphaang in um hlah u.
2. Thlaphaang ngai zong in um hlah u.
3. Kan i za deuh lo, phangphal deuh kan si.
13.12 phaang: Fianhtu dirhmun in hman tikah ṭhen a si.
tc. Ka thin a phaang lo.
13.13 phah: Fianhtu le Fianhthuam i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Lam ah lung an phah.
2. Ka biachimmi ruang ah a ka huat phah.
13.14 pher: Fianhthuam zong Auhmin zong ah amahte ina dir.
tc. 1. Vate cu lo pher in a zuang.
2. Pher va la ta.
13.15 phuan: Fianhtu in hman tikah ṭhen a si.
tc. Ka sualnak a ka phuan.
13.16 phuan: Biafang dang he komh in sullam pakhat angeih ahcun komh a si.
tc. Biaphuan, chimphuan .. tbk.
1. Biathlam cauk cu Biaphuan ti zong ah kan ti.
2. Chimphuan taktak cu kaa sum deuh i a si.
13.17 phuk: Fianhtu le Fianhthuam dirhmun in hman t ikah ṭhen a si.
tc. 1. Ba phuuk ra kan bawm.
2. Kan lo ah tor phuk in belh an kho.
13.18 pi: Biafang dang he komh in sullam pakhat a ngeih ahcun komh a si.
tc. arpi, kalpi, tampi, nganpi ... tbk.
1. Arpi nih a ti a tit.
2. Ka pu nih lo ah a ka kalpi.
13.19 pi: Amahte in a dir i sullam a ngeih ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Ka pi cu a tar cang.
2. Arpi pi khat ka zuat.
13.20 piak: (a) Fianhtu biafang he Biaparpeh in hman tikah komh a si.
tc. chimpiak, tuahpiak, ..tbk.
1. Biaceihnak zung ah sihni nih bia a chimpiak.
2. Ka herhmi vialte a ka tuahpiak.
(b) Fianhtu le mi, tu le nak kar ah a um ahcun ṭhen a si.
1. Tuahpiak tu ...
2. Lakpiak mi...
3. Theihhngalh piak nak ...
13.21 poh: Fianhtu i hman tikah ṭhen a si.
tc. Amah cu a ha a poh.
14 r
14.1 ra: Auhmin, Fianhtu, Sifianh le Lungsu a si tika h ṭhen a si.
tc. 1. Ra ka ciah. (Auhmin)
2. Ka mit a ra. (Sifianh)
3. Ra tuah. (Fianhtu)
4. Si tak ra! (Lungsu)
14.2 re: (a) Sifianh a si tikah ṭhen a si.
tc. Kan be a re cang.
(b) Cafang dang he komh in Sifianh a can ahcunkomh a si.
tc. Rethei le thilrit kan tam ko.
14.3 ri: (a) Auhmin le Fianhtu a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Ka pi sii a ri. (fianhtu)
2. Kan ri a fiang lo. (auhmin)
(b) Cafang dang he komh in Auhmin a can ahcunkomh a si.
tc. 1. Zei rira a hngal lo.
2. Kan ramri ka zoh.
3. Kan lo ah rirang kung a um.
4. Rikhiah kan tlin in meeting kan thawk lai.
14.4 ro: (a) Auhmin le Sifianh a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Ka pa ro ka co.
2. Ka tawhrolh a ro cang.
(b) Cafang dang he komh in Auhmin le Sifianha can ahcun komh a si.
tc. 1. Roca kan chiah.
2. Rorah kong ah buai hlah u.
3. Mah hi cu bia roling taktak a si.
4. Bia roriak ka chim tuah.
14.5 rua: Auhmin, Sifianh le Fianhthuam a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Pu Chawn Kio nih Maymyo in rua aa phorh.
2. Kan zu a rua cang.
3. A ka rawitu na si rua.
14.6 rak: Liam caanfianh, lai caanfianh le hmunrawn a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Thla ka rak cam tawn. (liam caanfianh)
2. Na phanh tikah ka rak in don te lai. (lai caanfianh)
3. Na meithal kha rak pu tuah. (hmunrawn)
15. s
15.1 sa: Auhmin asiloah Fianhtu i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Sa a can.
2. Buti a sa ngai.
15.2 sa: Ei-awk sa paohpaoh komh a si.
tc. thankawngsakapsa, mehehsa, voksa, arsa ... tbk.
1. Naasa le cawsa cu sasen kan ti tawn.
2. Kei cu voksa ka duh bik.
15.3 sak: Biaparbet (suffix) dirhmun in hman tikah kom h a si.
tc. hmuhsak, sunhsak, lungsak, khuasak, minsak ...tb k.
1. Bawipa, lam kan hmuhsak.
2. Ka fanu cu sunhsak ngai in ka muai len.
3. Na co kho ti lo, i lungsak ko kun.
4. Khuasak tintuknak ah fel a hau.
5. Minsak na thiam ngaingai.
15.4 sak: Fianhtu dirhmun i hman ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Hla ka sak lai i na laam lai mu.
2. Inn ka sak lio ah a ra.
15. 5 sihmanhsehlaw: Biafang karlak ah biafang dang a um ahcun ṭhen a si lai.
tc. si hmanh hna seh law, si hmanh hlah seh law, si ko hmanh seh law ... tbk.
1. Sihmanhsehlaw nangmah tu cu ra ko.
2. A ṭhami si hmanh hlah seh law ka duh ko.
3. Mifim si ko hmanh seh law ka uar hlei lo.
15.6 sek: Fianhthuam a si i zei he hmanh ṭhen a si.
tc. ṭah sek, ṭuan sek, ei sek ... tbk.
1. A sungh taktak cun aa ṭah sek len.
2. Kan i ṭuan sek nain hawi kan lo hlei lo.
3. A hlei le a ce khan i ei sek len.
15.7 siseh: (a) ‘zong’ timi sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. thing siseh, lung siseh rak pu u.
1. Thing siseh, lung siseh kan herh rih.
(b) Asinain thinlung in duhnak, siter duhnak a langhter tu a si ahcun ṭhen a si.
tc. Duh Lian cu hruaitu si seh tiah kan thim.
16. t
16.1 ta: Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. chia ta, kal ta, chim ta ... tbk.
1. Na sei kha chia ta law ra ka zul.
2. Ka nu sin ah kan kal ta lai.
3. Bia kan chimh ta ko nain na zul lo.
16.2 tak: Biaparbet (suffix) in kan hman caan ah komha si.
tc. chiahtak, kaltak, chimhtak .. tbk.
1. Bia ka chiahtak i ka lan.
2. Kan zul lai lo, rak ka kaltak ko.
3. Ka pa nih kan tuanbia a ka chimhtak.
16.3 tal: Amahte in sullam a ngeih ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Mai tal hra in nan buh lai. (relnak)
2. Amah tal na hmu kho hnga maw? (sawhkhih)
3. Aho nih dah taal aan kalh hna lai? (Auhmin)
4. Mah tal hi ei ve tuah.
5. Zei tal na hmu maw?
6. Cu tal na kan pek lo ah kan duh hnga maw.
16.4 te: Minbing (proper n.) he ṭhen a si.
tc. Carson te nupa an phan.
16.5 te: Tamrelnak i kan hman ahcun komh a si.
tc. Sayate, Pastorte, Sayamate, sibawite tbk.
1. Sayate cu na dawt hna lai.
2. Pastorte cu cawnpiak tu an si.
3. Sii sayamate cu mizaw bultawltu an si.
4. Sibawite um hna hlah seh law kan thi men hnga.
16.6 te: Dawt kawhnak i hman tikah komh a si.
tc. 1. Iangte he kan kal te lai.
2. Liante, na ṭhawng tuk.
16.7 te: Hmailei caan ca ah hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Thaizing ah kan kal te lai.
2. Thantlang kan tlawng te lai.
16.8 tete: Amah lawng in a dir khawh caah komh a si.
tc. Ka dawtmi tete, a ṭhami tete, a felmi tete ..tbk.
16.9 ter: (a) Fianhtu (v) biafang ah Biaparbet (suffix) in kan hman tikah
komh a si.
tc. zohter, kalter, canter ... tbk.
1. Ka nu nih a hmanthlak a ka zohter.
2. An fapa cu Malaysia ah an kalter ve.
(b) Hmasa bik ti sullam a si ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Atu tan hi ka kal ter (tir) a si.
2. A kan peng tir (ter) siangpahrang a si.
16.10 thlup: Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. hngilh thlup, bok thlup .. tbk.
1. Zahan cu kaa hngilh thlup ko.
2. Ramkung vialte bok thlup in ka nam dih hna.
16.11 tla Hmelchunh biafang he komh a si.
tc. tlaberbur, tlaferfur, tlafirfer, tlaṭhitṭhet, tlari.. tbk.
1. Tlaberbur in um hlah.
2. Tlaferfur in zeidik na lo.
3. Tlafirferte in zaangfak dah na si.
4. Tlaṭhitṭhette in kan ṭhu rirei.
5. A tlarite in bia khiak u.
16.12 tlap: (a) Biafang dang he komh in Auhmin achuah ahcun komh a si.
tc. zeltlap, catlap .. tbk,
1. Zeltlap nan i chiah el maw?
2. Catlap cung ah ca kan ṭial.
(b) Asinain a pahnihnak ‘tlap’ dirhmun in hm an tikah ṭhen a si
tc. Catlap tlap khat cawk ka hau.
16.13 tu: Auhmin le Hmuncaansawh in a dir tikah ṭhena si.
tc. 1. Ka tu a si.
2. Amah tu kha ra seh.
16.14 tu: (a) Sifianh le Fianhtu hnu ah Biaparbet (suffix) in hman ahcun komh a si.
tc. dawtu, hruaitu, chimtu .. tbk.
1. Dawtu kan herh hringhran.
2. Hruaitu cu zumh tlak an si awk a si.
3. A chimtu nih a chimzia thiam a hau.
(b) Fianhtu le tu kar ah biafang dang a um ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Hruai kho tu...
2. Chimpiak tu...
16.15 tuai: (a) Fianhtu i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Mi lung a tuai.
2. Rua a tuai ngai cang.
(b) Biafang dang he komh i sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. 1. Ruatuai kan khiak. (n)
2. Ka pi bia nih a kan tuaitam.
3. Cu bia cu bia tetuai a si lo.
16.16 tuk: Biaparbet biafang in hman tikah komh a si.
tc. 1. Keimah bantuk a si.
2. Amah lehtuk a kal.
16.17 tuk: Fianhtu i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Bia a ka tuuk.
2. Fung in ka tuk.
16.18 tuk: Sifianh he aa chan tikah ṭhen a si.
tc. a òha tuk, a ṭhawng tuk, aa dawh tuk.. tbk.
1. Na rat cu a ṭha tuk.
2. Hram Luai cu a ṭhawng tuk.
3. Awtaw cu aa dawh tuk.
16.19 tung: Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. An um tung ko.
16.20 tungmang:Fianhthuam a si caah amahte in a dirlai.
tc. Pumh ah an kal tungmang.
17. ò
17.1 ṭi: Biafang dang he komh in sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. Muilak kal cu ningṭi a si.
17.2 ṭi: Fianhtu (v) he komh in ṭial a si.
tc. Kan kalṭi lai.
17.3 òhep: (a) Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. Dai ṭhep in a um.
(b) Cu bantuk cun ṭhup zong zei he hmanh ṭhen a si.
tc. Fek ṭhup in a ka tlaih.
Asinain ṭhepṭhup, ṭhipṭhep, òhepmap hna cu komh an si.
1. Teet ṭhepṭhup in kan ṭhu.
2. Rem ṭhipṭhepte in an kan chiah.
3. Mitṭhep kar ah kan liim ko.
18. U
18.1 u: A tam langhternak a si i amahte in a dir khawh caah ṭhen a si.
tc. Kal u law a ṭha lai.
18.2 u: Biafang dang he komh i sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. 1. Amah nakin ka upa deuh.
2. Ka unau pawl an ṭin cang.
18.3 ur: Cafang dang he aa komh i Sifianh le Fianhthuam a si tikah komh a si.
tc. urmar, ursai, ur-ar.. tbk.
1. Chuk ah kan zuang urmar.
2. Ursai ngai in tuah an i tim.
3. Tlangval pawl cu an kio ur-ar i an dai ṭhan.
19. v
19.1 ve: (a) Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. Amah zong a kal ve.
(b) Asinain veve a si tikah komh a si.
tc. An dang veve in an kal ko.
19.2 vei: Hi biafang hi cu amahte in a dir lai.
tc. 1. Vei mu, thaizing ah ra te ko mu.
2. Vei le vei kha na hngalhmi an si maw?
19.3 voi: Thil relnak biafang i hman a si caah ṭhen a si.
tc. 1. Voi khat tal cu i chawn usi.
19.4 vui: Auhmin le Fianhtu i hman a si tikah ṭhen asi.
tc. 1. Vui na hmu bal maw?
2. Kan facang an vui cang.
19.5 vui: Biafang dang he komh in Auhmin(n) a can ahcun komh a si.
tc. Kan favui a fual ko.
20. z
20.1: za: Kip he komh a si.
tc. khua zakip, mi zakip, ram zakip ..tbk.
1. Khua zakip ah Thawngṭha chimawk kan ngei.
2. Mi zakip nih khamhnak kan herh dih.
3. Ram zakip ah phaisa harnak a um.
20.2 zeilo: (a) Sullam pakhat a ngeih caah komh a si.
tc. Zeilo kha ra ka pe.
(b) Cun zeimawlo zong a si ve.
1. Zeimawlo na keng maw?
20.3 zia: Fianhtube a si caah komh a si.
tc. 1. A chimzia ka thiam lo.
2. A tuarzia ka thiam lo.
20.4 zia: Biafang dang he komh in Fianhtu (v) le Sifianh (adj) a can ahcun komh a si.
tc. 1. Mah nu khi a ziaza a ṭha.
2. Amah cu mi ziathiam a si.
3. Nunzia dawh in nung.
XII. CAFANG FONH
Laica kan ṭial tikah cafang fonh le biafang komh hihman si seh law dirhmun ngei seh ti saduhthah nganpi he caṭialning cu tuah a si. Chimnak bia le òialnak ca ti in a um. Ṭial tikah palh lo nakding ah cafang fonh kong kan ṭialchih.
Kan holh ah pheikhuah awchuah tam nawn kan ngei. Cu hna cu a ninghoih kan thlen tikah pial a fawi ngaingai. Cucaah biafang hram, pial a hman tawnnak le a hmaanning cu a tanglei bantuk in a si.
1. -ua le -o cafang fonh
Biafang hram Awchuah Ṭialnak
bual bolh bualh
buar borh buarh
chuan (rawl) chonh chuanh
chuan (thil) chonh chuanh
cuan conh cuanh
fual folh fualh
kuai koih kuaih
kual kolh kualh
kuar korh kuarh
muai moih muaih
nuam nomh nuamh
nuar norh nuarh
puar porh puarh
ruai roih ruaih
tuar torh tuarh
thuam thomh thuamh
thuan thonh thuanh
vuan vonh vuanh
zual zolh zualh
zuar zorh zuarh
2. -aw le -o cafang fonh
Biafang hram Awchuah Ṭialnak
awi oih awih
awl olh awlh
awn onh awnh
bawm bomh bawmh
cawi coih cawih
cawng congh cawngh
chawn chonh chawnh
dawi doih dawih
dawn donh dawnh
fawi foih fawih
hawng hongh hawngh
khawm khomh khawmh
kawng kongh kawngh
khawng khongh khawngh
lawm lomh lawmh
lawng longh lawngh
mawng mongh mawngh
nawi noih nawih
nawr norh nawrh
rawl rolh rawlh
rawn ronh rawnh
tawng tongh tawngh
vawng vongh vawngh
zawn zonh zawnh
3. -ian, -en cafang fonh
biafang hram awchuah ṭialnak
fian fenh fianh
kian kenh kianh
liam lemh liamh
lian lenh lianh
rian renh rianh
sian senh sianh
thian thenh thianh
tlian tlenh tlianh
ziam zemh ziamh
4. -ir h le -er h cafang fonh
biafang hram awchuah ṭialnak
dir derh dirh
fir ferh firh
khirh kherh khirh
phir pherh phirh
kir kerh kirh
5. -aih le -eih cafang fonh
biafang hram awchuah ṭialnak
dai deih daih
kai keih kaih
nai neih naih
ngai ngeih ngaih
pai peih paih
rai reih raih
sai seih saih
thai theih thaih
tlai tleih tlaih
vai veih vaih
zai zeih zaih
6. -au le -ao cafang fonh
tc. 1. Ahodah a bau. 1. Uico a bao (ao).
2. Tiva hor a kau. 2. Tikhor ah ti a kao.
3. Ka hreiha a cau. 3. A or a cao. (a or a khu)
4. Thingkung ka hau. 4. Phiang ka hao.
5. A kaa a pau. 5. Zeipaoh kha hun pu ko.
6. Thinghnah a rau 6. A pet rao.
7. A ka auh i ka lau. 7. Ti cung ah thinghnah a lao.
8. A angki a taupiak 8. Zei khua he na va tao.
9. Pher cung ah a zau 9. A kut a zao.
7. -eu le -eo cafang
tc. 1. A ha a beu. 1. Hri par kha hei beo.
2. Khua a ceu. 2. Midawhceo a si.
3. Deu ka sa. 3. Tladeomao in a ra.
4. Keu ka pe. 4. Anṭam keo ka phun.
5. Chi ka reu. 5. Na tlau riureo te lai.
6. Ngal nih hnahcang a teu. 6. Na hrisih a teo.
8. iu le io cafang
tc. 1. A dir tiuteu. 1. Ka or a òio.
2. A kiu ruh a pelh. 2. Meh ka kio.
3. Na tla riureo te lai. 3. Valah an rio.
XIII. BIAFANG KOMH DANGDANG
1. A tanglei Fianhtu bia hnahi a hmai biafang Fianhtu he komh in ṭial an si lai.
chan, cemh, chap, chih, hleih, hnawh, kanh, nak, neh, nenh, piak, pi, phuat, tak, ter, tonh, ṭi
1. Angki kan cawkpiak.
2. Sualpangtong kan ṭhutpi hna.
3. Palik pa nih misual a luhhnawh.
4. Ka chuahchan a tling kho lo.
5. Ka pi nih a ka kaltak.
6. Rak ka tuahcemh ve.
7. Kalter hlah.
8. Na cafung cu ca ka ṭialnak.
9. An ka ṭawhkanh dih.
10. Pathum ka tuahchap.
11. A hnamhchih len ko.
12. An i ṭahtonh.
13. A fimneh tuk.
14. Aa ṭhutnenh.
15. Fur nih a tlakphuat.
16. Bia na perhhlei.
17. Ka pi he kan kal ṭi.
2. te le in:
CACC nih ‘tein’ tiah a komh tawnmi cu 2005 kum CACC BM nih ‘te in’ tiah ṭhen in ‘te’ kha a hmailei biafang he a komh.
tc. 1. Duhsahte in a kal. (Sifianh + te)
2. Amahte in a kal. (Mincan + te)
3. Laiholh lawngte in an holh. (Sifianh + te)
3. Sawhkhihtu biafang (Demonstr atives)
Sawhkhihtu biafang ( hi, cu, khi, kha,) hna cu anmahte in an dir lai.
tc. hi ka, cu ka, khi ka, kha ka .. tbk.
1. Hi ka nakin khi ka khi a lum deuh.
2. Cu ka lawng ah mei pa cu a òo i, kha ka zong ah pei a ṭo ko kha.
4. Pehtlaitu Mincan (Relative Pr onoun)
tc. kha, cu, khi, hi, nih
1. A thaumi ka pa kha na hmu maw?
2. A thimi ka nu cu na hngal maw?
3. Ka cawkmi ka cauk khi rak ka pe.
4. Ka cawkmi rang hi a ṭha.
5. Ka dawtmi ka nau nih a ka chimh.
Hngalh awk;
1. Pehtlaihtu Mincan biafang cu a hmai ah Adj. + n a um lawng ah Pehtlaitu Mincan a tling.
2. A caan ah cun Demonstrative dirhmun zong in a dir kho.
5. Hmuncaansawhchin biafang
Hmuncaansawhchin a simi (khin, khan, hin) biafanghna cu anmahte in an dir lai.
tc. Khi ka ah khin
Kha ka ah khan
Hi ka ah hin
Cu ka ah cun ... tbk.
6. Biafang phir
Biafang phir hna cu komh in hman an si lai.
tc. chinchin, tete, sawhsawh, ngaingai, ... tbk.
1. Tangka ka chap law kaa lawm chinchin hnga ta.
2. Fapa fim tete pahnih ka ngeih hna.
3. Òhut sawhsawh cu thathut a si.
4. Kan cawfa cu a lom ngaingai.
7. Cafangphei phir
Cafang awphir cu a tlawm khawh chung in hman a silai. Asinain careltu nih a sullam an hngalh khawh nakhnga a herhnak zawnte lawng ah hman a si lai.
tc. 1. Caan na upat lai.
2. Amahte in aa laak.
3. Naatum ka zuar.
4. Na kaa nih biaṭha chim seh.
5. Tuu pakhat ka ngei.
6. Mino pawl laam an cawng.
7. Zuu nih pher a ṭei.
8. Falam kal kaa leet ṭhan. .. tbk.
8. Pehtlaihnak biafang
Pehtlaihnak biafang a simi ‘mi, tu le nak’ hna cua hmai biafang he Biaparbet (suffix) in komh a si lai.
tc. tuahmi, tuahtu, tuahnak .. tbk.
1. An tuahmi thil a ṭhat ahcun a tuahtu vialte lawmh an si.
2. Ar-ek cu non tuahnak ah an hman.
9. aa le ai
‘aa’ le ‘ai’ ah hin ‘aa’ hi hman a si.
tc. 1. Kaa lawm tuk.
2. Aa dawh tuk... tbk.
10. Cuaichunnak (Epchunnak)
Cuaichunnak biafang a simi ‘nakin, nakkhan, nakcun, nakkhin, nakhin’ hna cu an dirhmun an i lawh dih caah komh dih si hna seh.
tc. 1. Keimah nakin naa dawh deuh.
2. Kha kha nakkhan hihi ka duh deuh.
3. Khi khi nakkhin ... ..tbk.
12. nakin, nakcun ..tbk biafang hna karlak ah biafang dang aa tenh ahcun ṭhen an si lai.
tc. nak cha cun, nak hmanh in, nak khan cun ... tbk.
13. nakhnga, naklai, nakding
‘te lai’ a langhter tu biafang ‘naklai’ le ‘nakhnga ’ le ‘nakding’cu komh an si.
tc. 1. Na kan telpi nakhnga....
2. Na kan telpi naklai...
3. Ca ṭial nakding cafung ....
14. Cu caah:
Cu caah biafang cu ṭhen a si i amah he a dirhmun aa lomi ‘khi, kha, hi, mah’ biafang hna he zong ṭhen an si.
tc. Khi caah, hi caah, mah caah .. tbk.
15. zei:
‘zei’ biafang cu biahalnak ah hman a si ahcun a tanglei bantuk in ṭhen a si lai.
tc. Zei caah dah, zei dah, zeitin dah, zeitik ah dah.. tbk.
16. holh, ca, mi (minung), ram
A hlan ah kan rak ṭhen tawn nain atu cu Lai he aapeh ahcun fonh a si.
tc. Laica, Laiholh, Laimi, Lairam
Asinain ram dang le miphun dang cu ṭhen dih an si.
17. khua, hmun, r am, tlang
Khua, hmun, ram le tlang min hna cu Minbing he hmanòi tikah a ngan in ṭial lo in a hme in ṭial ding a si.
tc. Rih tili, Hakha khua, Phaikhua khua ... tbk.
18. Biahalnak
Biahalnak a simi biafang hna cu a tanglei bantuk inhman an si lai.
tc.What Zei dah
When Zeitik dah
Where Khoika ah dah
Who Aho dah
Which Zeikhi dah
Whom Aho kha dah
Whose Aho ta dah
Why Zei caah dah
How Zeitin dah
How many Zeizat dah
19. Rinphei tawi (Hyphen)
A tlawm khawh chung in hman ding. Cafang pheikhuah a tamnak le rel palh in sullam dang tete a chuak kho mi lawn g ah hman a si lai.
tc. ti-u, khi-ing, lu-ei, a-i, tlak-um, sii-inn, ti-an, ua-a,
va-or, fa-ah, lu-il, ti-um, mika-a, uai-ai, mi-a, sii-ai, ti-ar, fe-ai ...tbk.
20. u mu, u law, u ci, u awh
A cunglei biafang hna hi an dirhmun an i lawh dihcaah ṭhen in hman an si lai
tc. 1. Va kal u mu.
2. Va kal u law a tha hnga.
3. Kal u ci?
4. Va kal u awh.
Asinain ‘usi’ belte ‘u’ he ‘si’ he tamrelnak veve an si caah komh in ṭial a si.
tc. Kal usi.
4. Lairam ah peng kua a um.
1.2 a: Muici (colour) amah bingte in ṭialmi cu komh asi. Biatlang in kan hman i biarem (agreement) a si ahcun “a” hi ṭhen ding a si.
tc. araang, anak, asen ..tbk.
1. A raangmi tawhrolh cu a thur a fawi.
2. Na puan a sen caah a lang ngai.
3. Na hmai a nak tuk.
1.3 a: (a) Anu le apa (Gender) chimnak ah komh a si.
tc. Anu, apa, acal, api, ala, arial, akawng, ahlipi ... tbk.
1. Kan caw fa a hring i anu te a si.
2. Sakhi acal pi ka kah.
3. Varit ka hmuh hna i ahlipi nih a khongh hna.
(b) Biatlang in kan hman i ngeihchim (possesive) a si ahcun ṭhen a si.
tc. 1. A pa nih a thihtak hna.
2. A pi cu a ra kho lai lo.
1.4 a: A tanglei biafang hna hi anmah kokek biafang cia an si caah komh in ṭial an si.
tc. asinain, asiloah, asilole, atu, aho .. tbk.
1. Ka ke a fak. Asinain sianginn ka kai kho.
2. Namte tal asilole hreitlung tal rak ka chan u.
3. Atu in rianòuan thawk cang usi.
4. Aho dah innka a king?
1.5 ah: Auhmin le Fianhtu he ṭhen a si.
tc. 1. Hakha ah ka kal lai.
2. Kan i pumh ah a òha lai.
1.6 ah: Hmuncaansawh a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Cabuai cung ah va chia.
(Prep.) cungte ah, cung bik ah, cungchin ah, cung deuh ah, cungcuang ah, cunglei ah,
2. Ka ih lai ah a ra.
1.7 ah: Fianhtu a si tikah amahte in a dir.
tc. 1. Namte in kaa ah sual.
2. Thing kan ah lio ah ruah a sur.
1.8 ah: Biapeh a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Ka ei lio ah a ra.
2. Na ka nawl lawnglawng ah, kan ngaihthiam khawh lai.
1.9 ah: Biafang pakhat (one meaning one word ) a si ahcun komh a si.
tc. 1. Tikah
1.10 ah cun: Hmuncaansawh a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Ka ihnak ah cun lut hlah.
Chingchiah : Cu bantuk in ah hin, ah khan, ah khin zong ṭhen a si.
2. Nan khua ah hin um ve ning law a ṭha hnga.
3. Nan inn ah khan rak um ko.
4. Khuaitu tlang ah khin khuai an tlai.
1.11 ahcun: Biapeh (if) a si tikah komh a si.
tc. 1. Naa zuam ahcun na awng lai.
2. A kal ahcun ka kal ve lai.
1.12 an: Mincan le tam relnak a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Anmah cu miṭha an si. (pron.)
2. An kal cang ko lo maw? (pron.)
1.13 awk Fianhthuam le Fianhtu a si tikah òhen a si.
tc. 1. I awk hlah, aan kiahtak/pi lai.
2. Hri in aa awk. (v)
3. Zu a ri i a awk len ko.
1.14 awk Fianhtu he aa fonh i Auhmin asiloah Sifianh a chuah ahcun komh a si.
tc. 1. Òuanawk a tam. (n)
2. Ṭuanawk rian ka ngei. (adj.)
1.15 awk: Biafang dang he aa komh i Auhmin ah aa can ahcun komh a si.
tc. rawl-awk (thlairawl paohpaoh), ti-awk
Rawl-awk le saram kong ah boibang lo in bia chim awk a si lo.
1.16 awk: ah, in he òhen a si.
tc. awk in, awk ah
1. Kan kirlei ah ei khawh awk in a rak chuang.
2. Tuah awk ah kan timh cia a si.
2. b
2.1 ba: Sifianh a si tikah òhen a si.
tc. 1. Ka tha a ba ngaingai.
2. A ba in ka lak.
Asinain leiba, pekba ti cu Auhmin an si caah komh asi.
1. Ngunte cu leiba cham a hmang lo.
2. Pekba ka ngeihmi tete cu ka lim cang.
2.2 bak: Sifianh , Fianhtu le Fianhthuam a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Amah cu a kaa a bak.
2. Na thawl kaa a bak ngai.
3. Hreitlung in thing ka bak.
4. Nan hleihlak nan bakmi aa rem tuk.
5. Kan i pai i a ka tei bak.
6. Bak huahmah in a ni.
2.3 bal: Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. 1. Amah cu ka sin ah a ra bal lo.
2. Hmu bal law na duh tuk ve hnga.
3. Chim bal lo ahcun a hngal kho lai lo.
2.4 bang: Biafang dang he komh in Auhmin a can ahcunkomh a si.
tc. 1. Rawl kan eibang kha uico va pe.
2. Kan ṭuanbang kha tang rih kaw kan peh ṭhan.
2.5 bang: Fianhthuam i kan hman ahcun ṭhen a si.
tc. Na chuncaw kan eipiak bang.
Na rawl kha ei bang tuah ning. (v)
2.6 bik: Cuaichunnak biafang a si caah zei bantuk biafang he hmanh ṭhen a si.
tc. a fim bik, a ṭha bik... tbk.
1. Chawn Lian cu kan khua ah a fim bik a si.
2. Bawipa ṭih cu a òha bik a si ko.
Chingchiah : Dirhmun aa khatmi a tanglei hna zong adangte in ṭial an si.
cem, chin, ial, dom, khun, nawn, tuk,... tbk.
1. A ṭha cem rak ka pe.
2. Tam chin in òuan i zuam.
3. A ṭha dom.
4. Nini cu iang a ngei khun ko.
5. Merh nawnte in a ka zoh.
6. Na caòialmi a ṭha tuk.
2.7 bing: Biafang dang he aa komh tikah Auhmin a chuah ahcun komh a si.
tc. 1. Kan lo ah tibing a um.
Chingchiah : Tibing timi cu ti umnak dawh a si lomiah tikhor bantuk a bite a um i hlan lio ah cun an thlo ngam lo. A pawng hrawng an thlawh zong ah mah ka zawnte cu an nganh ta tawn.
2.8 bing: Sifianh in hman ahcun ṭhen a si.
tc. Inn bing, lo bing, amah bing .. tbk.
2.9 bu: Auhmin paoh he komh a si.
tc. Khrihfabu, mibu, vabu ... tbk.
1. Kan Khrifabu ah miòha an tam.
2. Mibu lak ah i thelh len hlah.
3. Vabu va hlawm hlah, zaangfak an si.
2.10 bu: Fianhtu paoh he ṭhen a si.
tc. 1. Ṭah bu in a kal.
2. Ngaihchiat bu he lo a thlo.
3. Na thiam lo bu cun tuai len hlah.
2.11 bu: Mincan i hman tik paoh ah ṭhen a si.
tc. 1. Khrihfabu bu dang an dirh.
2. Vabu bu khat kaa hmuh.
2.12 bu: A phu in a ummi min cu ṭhen a si.
tc. 1. Nu Bu, Tawlrel Bu, Hlaremh Bu ... tbk
2.13 bu: Sifianh a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. A thluak a bu.
2. A bu-aa deuh.
3. c
3.1 caah: Ruang ah timi sullam a ngeih tikah komh a si.
tc. 1. A thiam caah camipuai a awng.
2. Ka puan a tleh caah ka ṭhit.
3.2 ca ah Pakhat khat ca i tinhmi a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Ka pi ca ah kedan ka cawk.
3.3 cham: Sifianh le Fianhthuam i hman a si ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Thing ka khaan i a cham deuh.
2. Ba le cham in ka ra tli.
3.4 chan: Fianhtu bia a si tikah komh a si.
tc. chimchan, tuahchan, kalchan ... tbk.
1. Ka chimchan ka kheng lo.
2. Ka kalchan ka tlolh.
3. Pa Vung cu chuahchan a ngei bak.
3.5 chan: Auhmin a si tikah ṭhen a si.
tc. Ahlan chan, atu chan, hmailei chan, ahnu chan ...tbk.
1. Ahlan chan le atu chan cu aa dang tuk cang.
2. Ka chim duh nak a chan cu, “Kaan dawt” ti a si.
3.6 chia: A dang biafang he i komh in Auhmin ah a can ahcun komh a si.
tc. michia, puanchia, sachia, thilchia, thlichia ... tbk.
1. Michia le bawi thleidannak a um ti lo.
2. Puanchia rak ka pe ta.
3. Sachia nih ar a seh.
4. Thilchia nih a tawngh ti cu a um ti hnga maw?
5. Rili kam ah thlichia a hrang tawn.
3.7 chih: Fianhtu he aa chan ahcun komh a si.
tc. ruahchih, lamhchih, hnamhchih .. tbk.
1. Tang hra awn ding naa ruahchih lai.
2. Cite cu a alnak a loh ahcun lamhchih awk men a si ko cang.
3. Judas nih Jesuh cu a hnamhchih len.
3.8 chin: Cuaichunhnak biafang a si caah zei biafanghe hmanh ṭhen a si.
tc. dawt chin, sang chin .. tbk.
1. Ka bia ngai law kan dawt chin hnga.
2. A sang chin khi kan i tinh awk a si.
3.9 chin: Biafang dang he komh i Auhmin a chuah ahcun komh a si.
tc. luchin, chungchin, tanchin, cheuchin, cungchin . . tbk.
1. Luchin ka ngei.
2. Inn chungchin dal ah ka pa a um.
3. Chiti thawltan tanchin in ka pe tuah.
4. Tang cheu cheuchin ka kai lio ah ka rak zaw.
5. Meicung cungchin ah fartlep kan chiah tawn.
Chinchiah ti zong komh a si.
3.10 chinchin: Sullam pakhat a ngeih caah komh a si.
tc.
1. Kan dawt chinchin lai.
2. A òha chinchin lai.
3.11 chom: Fianhthuam i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Kan kal chom ko lai.
2. Kan pek chom ko lai dahkaw.
3.12 chom: Biafang dang he komh in Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. eichom, barchom, tuahchom .. tbk.
1. Fang phio khat in eichom ah ka pe chung tuah.
2. Kan eichom, kan barchom lengmang i phaisa kan khong kho lo.
3. Kanmahte in kan i tuahchom nain a òha ngai ko.
3.13 cia: Fianhtu, Sifianh he komh tikah Auhmin ah aa can ahcun komh a si.
tc. tleicia, hnawhcia, liamcia ..tbk.
1. Tleicia hawile ruah ah lung a leng ko.
2. Puan bang hnawhcia ka dawt nunnemte kha ...
3. Liamcia caan cu tlaih awk an ṭha ti lo.
3.14 cia: Fianhthuam can i hman tikah òhen a si.
tc. 1. Cakuat ṭial cia in chia tuah.
2. Ka chim cia le ka rel cia ka nolh ṭhan lai.
3.15 colh: Fianhthuam a si caah zei bantuk biafang he hmanh ṭhen a si.
tc. kal colh, ei colh, chim colh .. tbk.
1. Ka ei dih in ka kal colh.
2. Ka phan i ka ei colh.
3. Chim awk cu ka chim colh ko.
3.16 cun: Biapeh i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Cun ka bia ka peh ṭhan.
2. Cun lentecelh kan thawk colh.
4. d
4.1 dah: Bia halnak a si tikah amahte in a dir khawh caah ṭhen a si.
tc. aho dah, zei dah, zeitin dah .. tbk.
1. Aho dah a kal lai?
2. Zei dah a kan dawn lem.
3. Zeitin dah ka tuah lai?
4.2 dah: Fianhtu (v) le Lungsu (interj.) i hman a siahcun ṭhen a si.
tc. 1. A kut in a dah. (v)
2. Khua a muih tuk caah i dah pah in a kal.
3. Lunglawmmi nan va si dah! (interj.)
4. A va ṭha hringhran dah!
4.3 dah: (a) A tanglei biafang hna he komh cia in hman an si.
tc. dahkaw, dahngai, dahmu, dahfawh, dahra, dahhe ..tbk.
1. A ṭha ngai dahkaw.
2. Nang hi dahngai zu na ri ṭheo.
3. Nangmah hi dahmu a ka rawitu cu na si.
4. Ka har tuk ngaingai lo dahfawh.
5. Thilòha lo na tuah sual dahra.
6. Kal dahhe, kal lo cu ka duh hnga mei.
4.3 (b) Asinain i le e he cun cafangphei veve an si caah ṭhen a si.
tc. dah i, dah e .. tbk.
1. Aho ta dah i.
2. Nangmah zal dah e.
4.4 dang: (a) Aa khat lomi langhternak ah ṭhen a si.
tc. ram dang, mi dang, inn dang, ... tbk.
1. Ram dang cio um cu a har ko. (ram dangdang)
2. Mi dang nakcun kan ngamh deuh.
3. Inn dang cio i um cu kan i bawm kho cio lo.
4.4 (b) Asinain a tanglei ah komh a si.
tc. miphundang, keidang, ruldang, ramdang (foreign)
1. Pa Phio cu dahngai miphundangte a si e.
2. Keidang nih cun cakei an rak biak.
3. Ruldang pawl zong rul an bia ve.
4. Ramdang ah ka kal lai.
4.5 deuh: Cuaichunnak biafang a si caah zei bantuk biafang he hmanh ṭhen a si.
tc. tam deuh, a ṭha deuh .. tbk.
1. Buh tam deuh in ka chap.
2. Na taisawm nakin ka taisawm a ṭha deuh.
4.6 ding: Auhmin he paoh komh a si.
tc. miding, dingthlu, biading ..tbk.
1. Pa Hnin cu miding a si.
2. Dingthlu Lairel thawng si ko seh.
3. Ka fa, biading na chim zungzal lai mu.
4.7 ding: (a) Fianhtu he aa fonh i Auhmin asiloah Sifianh a chuah ahcun komh a si.
tc. chimding, tuahding .. tbk
1. Chimding a simi paoh cu chim awk a si ko.
2. Tuahding rian tampi ka ngei.
4.7 (b) Tinhlang(infinitive) a si ahcun ṭhen ding.
tc. Chimding paoh cu chim ding a si ko.
4.8 dor: A dang biafang he komh i Auhmin a chuah ahcunkomh a si.
tc. toidornak, tidor, thidor ..tbk.
1. Toidornak cu mi a tei.
2. Tidor a tla pah.
3. Aho dah thidor a thlau hnga.
4.9 duak: Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. 1. A tho duak i a kal.
2. A zuang duak i a tli thluahmah.
4.10 dup: (a) Fianhthuam pakhat a si ahcun Fianhtu he ṭhen a si.
tc. dai dup, lo dup, . .. tbk.
1. Saya a ra i kan dai dup ko.
2. Rit vialte lo dup ka ṭhawl hna.
4.10 (b) Asinain Fianhthuam pahnih a si ah cun Fianhthuam kha komh a si.
tc. depdup, dupdep, dupmap . .. tbk.
1. Dai depdup cun um hlah ngat u.
2. Zunceh an ṭhep depmap.
3. A mit a ṭhep dupmap.
5. f
5.1 fa: Auhmin he aa chan tik paoh ah komh a si.
tc. zanfa, nifa, thlafa, kumfa, cawfa, arfa .. tbk
1. Zanfa mitkuh thawlo in na kan tuah.
2. Nifa lo ka kal lengmang ko.
3. Thlahlawh cu thlafa ka chuah ko.
4. Lai Phun Nipi cu kumfa kan tuah.
5. Kan cawfa aa leklak ngaite.
6. Fur ah cun arfa an lotlau deuh.
5.2 fa: Mincan he aa chan paoh ah ṭhen a si.
tc. a fa, ka fa, anmah fa .. tbk.
1. Ka u cu a fa he an ra.
2. Ka fa nih kedan a ka cawkpiak.
3. Anmah fa ve lo bang, a hrut deuh khi ta.
5.3 fak: Biafang dang he aa fonh tikah Sifianh (adj.) a can ahcun komh a si.
tc. 1. Amah cu sifak a si.
2. Canfak in khuasak cu a har ko.
5.4 fim: Biafang dang he fonh tikah Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. mifim, tinfim, thlifim ... tbk.
1. Mifim nih ram an ser.
2. Tinfim aandawh leeng le vaal rual hna ...
3. Lairam cu thlifim ah kan rum ngai rih.
5.5 fim: Fianhtu le Sifianh i hman ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Ka pa nih cakei a fim.
2. Amah cu a fim.
3. Nan tidong ti cu a fim ngai.
6. h
6.1 hiar: Fianhthuam i hman ahcun ṭhen a si.
tc. dai hiar, thiang hiar .. tbk.
1. Manh caan ah cun dai hiar in um ka duh.
2. Inndal kha thiang hiar in phiak hna.
6.2 hmanh: Fianhtu i hman ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Ramlak ah rap ka hmanh.
2. Mi lak ah i hmanh len hlah.
6.3 hmanh: A si lo lei i hman ahcun zei biafang he hmanh ṭhen a si.
tc. 1. Aho hmanh kal hlah u.
2. Zeite hmanh kan kap lo.
3. Nangmah hmanh na kal lo hen kha.
6.4 hnawh: Fianhtu he hmanṭi tikah komh a si.
tc. chimhnawh, chuahhnawh ... tbk.
1. A bia kha nangmah dahkaw an chimhnawh rua ka ti cu.
2. Paih bual ah Pa Chan ka chuahhnawh.
7. i
7.1 i: I cu Mincan pakhat in a dir caah zei biafang paoh he ṭhen a si.
tc. 1. I porhlaw hlah.
2. Kan i pum lai.
7.2 in: Auhmin le Fianhtu he aa chan ahcun ṭhen a si .
tc. 1.Hakha in ka tlung.
2. A len in kan leng hlah.
7.3 in: (a) Biapeh le Hmuncaansawh i hman a si zong ah ṭhen a si.
tc. 1. Cabuai cung in a tla.
7.3 (b) Asinain cuaichunhnak biafang i hman tikah komh a si.
tc. 1. Fangvoi nakin facang a thaw deuh.
7.4 in: Sifianh le Fianhthuam he aa fonhmi te he aachan ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Lunglawmte in kan i tong.
2. Tlawmpalte in ka pe ve.
3. Dawhte in aa ṭamh.
7.5 inn: Umnak inn a si ahcun Auhmin a si caah ṭhen a si.
tc. 1. Hakha ah inn thonghra a um.
2. Kan khua inn cu an ṭha ngai.
7.6 inn: (a) Hi biafang hi a dang he aa chantikah Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. Biakinn, sianginn, thong-inn, sii-inn, innchung, innleng, inntual
1. Biakinn ah kan i pum.
2. Sianginn cu fimthiam cawnnak hmun a si.
3. Innchung ah ti kholhnak kan ser.
4. Innleng ah hmanthlak kan tar.
5. Inntual cu ṭang phonak a si.
7.6 (b) Asinain biaknak inn, rawlchuannak inn ti bantuk cu ṭhen i ṭial a si lai.
tc. 1. Biaknak inn cu na upat lai.
2. Rawl chuannak inn cu coka kan ti.
8. k
8.1 ka: Mincan (pron.) i hman a si ahcun òhen a si.
tc. 1. Ka tha a ba.
2. Amah nih a ka serhsat.
8.2 ka: (a) A dang biafang he komh tikah Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. Innka, kotka, ...tbk.
1. Innka in na lut lai.
2. Saṭil cu kotka in an chuak.
8.3 (b) Sawhkhih (Demonstrative) he aa zulh tikah “ka” cu hmunsawh a si caah ṭhen a si.
1. Mah ka ah hin na thil chia hlah.
2. Khi ka zawn ah khin tikhor a um.
3. Kha ka kha cu lungthu zawn a si.
8.3(c) Fianhthuam (adv.) i hman ahcun komh a si.
tc. 1. Khua deikate in ka ra.
2. A chuahkate in a ṭap.
8.4 kam: Auhmin le Fianhtu dirhmun in kan hman ahcun ṭhen a si.
tc. 1. A kam aa seh. (n)
2. Bia kaa kam. (v)
8.5 kam: Biafang dang he komh in Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. biakam, pawngkam, kiangkam, kaikam ...tbk.
1. Ka biakam ka philh lo.
2. Inn pawngkam na thianter lai.
3. Nan kiangkam ah nan phun hawi an um maw?
4. Na kaikam thurter hlah.
8.6 kan: Mincan in a dir ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Laimi kan si.
2. Kan zate in kal ding kan si.
8.7 kan: Minung tam relnak (tuahtu) ah komh a si.
tc. 1. Kanmah ta a si.
2. Kanmah cu Tibeto-Burman ciruang kan si.
8.8 kanh: Fianhtube a si ahcun komh a si.
tc. A ka eikanh i ka cei ko.
8.9 kanh: Fianhtu dirhmun in hman tikah ṭhen a si.
tc. Rang ka kanh lio ah a ra.
8.10 kel: Amah lawng in sullam a ngeih ahcun ṭhen a si
tc. Amah kel, a kel a hlam . tbk.
1. A rak tar lo e, amah kel a si ko rih.
8.11 kel: Amah lawng in sullam a ngeih lo ahcun komh a si.
tc. biakel, tuahkel, chimkel, mikel, tbk.
1. Na chimmi cu biakel a si ko.
2. A tuahkel kha a tuah lengmang ko.
3. Atu cu mikelte a si cang hen khi.
4. Tu chan bawi cu an chimkel an chim ṭhan lengmang.
8.12 kil: Fianhtu in hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Ka hriang in ra ka kil.
8.13 kil: Auhmin le Fianhtu he aa chan ahcun komh a si.
tc. kilven, kilkawi, lamkil, innkil .tbk.
1. Nan ka kilven a hau ko.
2. Lam kilkawi ah i ralring uh.
3. Innkil lung an phun cang.
8.14: kip Amahte in a dir khawh caah ṭhen a si.
tc. kaa kip, mi kip, ram kip ..tbk.
1. Kaa kip in mi an ra chuak thluahmah.
2. Mi kip cung ah vel na ngei lai.
3. Ram kip nih daihnak an duh cio.
8.15 khumh A dang biafang he komh in Fianhtu a si ahcun komh a si.
tc. karkhumh, churkhumh ..tbk.
1. Meiphu cu i karkhumh hlah.
2. Lal Luai nih Kil Luai cu a churkhumh tuk.
9. l
9.1 lak: Auhmin he ṭhen a si.
tc. 1. Mi lak ah a dir.
2. Hling lak pangpar cu zaangfak an si.
9.2 lak: Biafang dang he fonh in Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. Ramlak ah an kal.
9.3 lak: Biahrambet (prefix) le Biaparbet (suffix) ah a tanglei bantuk in komh a si.
tc. lakthlak, lakkhalh, lakfa, lakhruak, laksawng, r amlak, karlak, luklak ... tbk.
1. Paih tikah khel (voi) khat lawng tei cu lakthlaka si.
2. I ṭhi-um loin hrinmi fa cu lakfa kan ti.
3. Biapoi ka ngei i lakhruak pi in ka ra ko hih!
4. Mi a teitu nih laksawng an hmuh.
5. Ramlak ah kal len hlah.
6. Hakha le Falam karlak ah Chuncung a um.
7. Luklak ah hen pei vei tia in na ṭhan hi!
8. Nu le pa lakthlak (lakkhalh) in an dir.
9.4 lak: Sifianh le Fianhthuam i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Kan fangvoi cu a laklak (lakṭhelh) in an kho.
2. A lak in i laak cu a ṭha lo.
9.5 law: A tanglei bantuk dirhmun a ngeih ahcun komh a si.
tc. sihmanhsehlaw, lawlaw, .. tbk.
1. A ṭha ko, sihmanhsehlaw ka duh lo.
2. Kal lawlaw law a òha na hnga.
9.6 law: Fianhthuam le Biapeh i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Ra law kal usi.
2. Ra ta seh law a ṭha hnga.
9.7 le: Fianhtu le Biapeh i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Cepa a le.
2. KawiMang le Nu Iang an si.
9.8 le: Tam relnak i hman tikah komh a si.
tc. 1. Buan Peng le a hawile an si.
2. Na fale tete cu duh an nung tuk.
9.9 lebang: le biafang cu bang he aa chan ahcun komha si.
tc. Keimah lebang cu a ka dawt tuk.
9.10 len: (a) Zei bantuk biafang he hmanh ṭhen a si.
tc. 1. Ngaknu len cu a nuam ngai.
2. Rak ka chawn len hlah.
9.10 (b) Asinain biafang dang he aa komh i Auhmin ah a can ahcun komh a si.
tc. lamlen, tlonlen
1. Lamlen cu a nuam hrianghran.
2. Suisui cu a tlonlen aa dawh.
9.11 leh: Fianhtu i hman ahcun ṭhen a si.
tc. 1. An bia kan leh cang hna.
2. Ka pa nih lei a leh.
3. Chaw ka leh lengmang lio ah ...........
9.12 leh: Biafang dang he komh i Auhmin a can ahcun komh a si.
tc. lehthal, lehlam, lehpek, lehpiak, lehmi , tbk.
1. Chawleh cu lungre a thei.
2. Leileh cu tha a ba.
3. Chaw lehthal na thiam ko e.
4. Keimah lehlam na hei ka rem lo.
5. Aa rem tuk lehpek.
6. Mirang ca hi kan lehpiak ta.
7. Saya Van Bik lehmi cauk thengtheng ka duh.
9.13 lei: Minbing le Fianhtu he ṭhen a si.
tc. 1. Thantlang lei ah ka kal hnik.
2. Ei lei ah cun a ṭhawng ngai.
9.14 lei: Hmuncaansawhtu dirhmun i hman tikah komh asi.
tc. hnulei, hmailei, chaklei, thlanglei, kehlei, orh lei, sirlei, cunglei,... tbk.
1. Kan inn hnulei ah zil ka cin.
2. Sianginn hmailei vampang cu si kan thuh.
3. Kawl ram chaklei ah Tuluk ram a um.
4. Lairam thlanglei ah Rakhine ram a um.
5. Na kehlei òhut cu ka duh lo.
6. Pathian orhlei ah Jesuh a dir.
7. Na sirlei ah na sei hei chia.
9.15 lei: Auhmin le Fianhtu dirhmun a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Amah nih a ka lei. (v)
2. Amah cu lei ah a kal. (n)
9.16 lio: Fianhtu le Fianhthuam a si tikah ṭhen a si.
1. Ti i lio usi.
2. Kan kal lio ah lunglawmhnak hla kha sa usi.
9.17 lio: Auhmin he komh in Auhmin a si ahcun komh asi.
tc. 1. Tilio ah ka kal lai.
9.18 lo: (a) Fianhtu le altu a si tikah amahte in a dir.
tc. 1. Ka nu he an i lo.
2. Amah cu a ra bal lo.
(b) Fianhtube ‘nak’ he aa chan zong ah Fianhtu he an karlak ah a um cang caah ṭhen a si.
tc. philh lo nak, fel lo nak ... tbk.
9.19 lo: A tanglei biafang ahcun Auhmin an si caah komh a si.
tc. Innlo, kutkelo, nulo, palo
1. A thilo an um hraw lo. (A thi a lomi kan um lo)
2. Misilo pa cu nizan kha a lo. (Thinghmui zawtnak a ngeimi pa)
3. Zolo kan tu, lailo zong kan vat.
4. Ka nu cu ṭiaṭumlo in a um.
ṭiaṭumlo in = fapawi
ṭiaṭum lo in = dam setsai lo, mi derthawm
5. Innlo rianh cu a har ko.
6. Ka meithal ka zuar hnu cun kutkelo bantuk ka si ko cang.
7. Nulo hram cilio va nih rung awn hna ...
10. m
10.1 ma: Biafang dang he komh in Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. Amah cu miteima a si.
10.2 ma: Fianhtu i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Na bia cu ma cang.
2. Na nupi cu ma hlah.
10.3 mah: Mincan in a dir ahcun komh a si.
tc. Keimah, nangmah, amah, nanmah, anmah tbk.
1. Keimah le nangmah cu unau pei kan si cu.
2. Amah le nangmah nan i fonh ahcun nanmah an in tite hna lai.
10.4 mah: Sawhkhih dirhmun, Mincan le Fianhtu in a dir ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Mah nu hi aa dawh.
2. Mah le mah cu i dawt khun a si.
3. Aa mah lo.
10.5 mang: Biafang dang he aa chan i Mincan, Fianhthuam le Auhmin a si ahcun komh a si.
tc. lengmang, riangmang, dengmang, thengmang, zanṭim khuamang, mangṭha, zanmang (n), mangbawi (n) ..tbk.
1. Kaa zuam lengmang ko lai.
2. Nan khua ah na kir riangmang cang ko lai ti!
3. Na ka philh dengmang ko cang rua.
4. Bawipa nih nangmah thengmang an herh.
5. Zanmang hmanh ah i ton kan fawi ti lo.
6. Kan phanh cu zanṭim khuamang a si cang.
7. Nan zapite mangṭha cikcek ko kun u.
8. Mangbawi ti cu bawi a simi le a liannganmi tinaka si i hla cuang biafang a si.
10.6 mang: Auhmin a si tikah òhen a si.
tc. Zahan cu mang ka man.
10.7 men: Fianhtu le Fianhthuam i hman ahcun ṭhen a si.
tc. 1. A hma hei men.(v)
2. Na hei chim men ve.(adv)
10.8 men: Sifianh (adj.) i a dir ahcun komh a si.
tc. 1. Ka pa cu mimenmen a si lo.
2. Mimenmai na si lo hen hi.
10.9 mi: Auhmin dirhmun i a dir ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Mi zakhat an i pum.
2. Mifim cu mi nih an dawt hna.
10.10 mi: (a) Fianhtu, Sifianh le Fianhthuam he aa chan ahcun komh a si
tc. 1. A rami pahra an si.
2. Aa dawhmi pahnih an i tel.
3. Anmah cu Laimi an si.
4. Cu hna lak ah pakhat cu mifim ngaingai a si.
5. Tuukhal sin ah vanmi an lang.
(b) Fianhtu, Fianhthuam le Sifianh hna kar ah biafang dang a um ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Aa dawh theng lo mi...
2. A ṭha tuk lo mi...
11. n
11.1 nak: Fianhtu he Sifianh he komh in Auhmin a chuahter ahcun komh
a si.
tc. bawmhnak, cawnnak, dawtnak, fawinak, kawlhawlnak, lunglawmhnak ..tbk.
1. Nan kan bawmhnak kan hmuh.
2. Cawnnak lo cun thiamnak a tling kho lo.
3. Dawtnak he cun tualbawk te hmanh a nuam.
4. Harnak lo cun fawinak a ra kho lo.
5. Australia cu kawlhawlnak ah a ṭha ngaite.
6. Lunglawmhnak cu dinnak in a ra, an ti tawn.
(b) Fianhtu, Fianhthuam le Sifianh hna kar ah biafang dang a um ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Bawmh khawh nak...
2. Kawlhawl khawh lo nak ...
11.2 nakhnga: A tanglei biafang ‘va si seh law’ ti duhnak a langhter ahcun komh a si.
tc. nakhnga, nakding, naklai ... tbk.
1. Na ka zaangfah nakhnga kan nawl.
11.3 nakin: (a) Cuaichunnak bantuk in tahchunhnak a langhter tu biafang he komh a si.
tc. Nangmah nakin kaa dawh deuh.
(b) Cun dirhmun aa lomi a tanglei hna zong ko mh an si.
tc. nakkhan, nakkhin, nakcun, ... tbk.
1. Nan khua nakkhan kan khua ka duh deuh.
2. Rung tlang nakkhin Hmung tlang a sang deuh.
3. Hruh nakcun fim a ṭha deuh suaumau.
11.4 naloin: Sullam pakhat lawng a ngeih caah komh asi.
tc. Ka duh naloin ka hruai hlah.
11.5 ngat: Fianhthuam i hman tikah ṭhen a si.
tc. ei ngat, tuah ngat, it ngat, zoh ngat... tbk.
1. Kan chuanpiak mi rawl cu ei ngat.
2. Kan fialmi rian cu tuah ngat.
3. Khua a hnu cang hi, it ngat.
4. Zoh ngat, na hmuh ve ko lai cu ta.
11.6 ning: Nawlpatnak sullam a ngeih ahcun ṭhen a si.
tc. Rian in bawm ning mu.
11.7 ning: Biafang dang he aa komh i Fianhtu asiloah Auhmin a chuahter ahcun komh a si.
tc. tuahning, lawmhning ... tbk.
1. A tuahning ka thiam lo.
2. Kaa lawmhning a chim zia ka thiam lo.
tc. ninghngal, ningzah (n) ... tbk.
1. Ninghngal cu ka huat tuk
2. Ningzah hman tuk cu hawi lawh lo a si.
11.8 ning: Auhmin paoh he ṭhen a si.
tc. 1. Nawlbia ning in zul.
2. Anri thing cu a ning a chia tuk.
12. o
12.1 oi: Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. Oi khat tal cu i tong usi law ti ka duh.
12.2 ol: Sifianh a si caah ṭhen a si.
tc. Hi rian tham cu a ol ko dahkaw.
12.3 on, ong: Fianhtu biafang a si caah ṭhen a si.
tc. 1. Thing-ai ka on.
2. Thing-ai ka ong lio.
12.4 or: Auhmin le Sifianh a si ahcun ṭhen a si.
tc. Ka or a fak. Na or tuk.
12.5 orh: Fianhtu biafang a si caah ṭhen a si.
tc. Ka fale ka orh lengmang hna nain an phan rih lo.
12.6 ot: Fianhtu biafang a si caah ṭhen a si.
tc. Zingka in rian ka ot cang.
13. p
13.1 pah: Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. 1. A kal pah in zil a ei.
2. Dingkawk cu a thaw pah.
13.2 pal: Fianhtu i hman ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Vate nih rap a pal.
2. Matupi khua cu ka pal bal lo.
13.3 pal: Biafang dang he komh in sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. tlawmpal, liampal,
1. Buh tlawmpal in ra ka chap.
2. Liampal kan i huah.
13.4 pang: Biafang dang he an i komh i sullam a ngei h ahcun komh a si.
tc. sualpang, pingpang, lungpang .. tbk.
1. Sualpang kan tong hraw lo.
2. Pingpang sual ah tangka i ken.
3. Lungpang cung ah sathar an bok.
13.5 paoh: Auhmin le Fianhtu he aa chan paoh ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Ṭhutdan paoh an ṭha dih.
2. Tuah paoh ahcun rianhma a kal ko.
13.6 paoh: Biafang dang he aa komh i sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. Aho paoh, khuazei paoh, zei paoh... tbk.
1. Khamhnak cu aho paoh nih co khawh a si.
2. Nangmah he cun khuazei paoh ah ka kal hnga.
3. Zei paoh rak pu ko, ka duh dih ko.
13.7 pauh: Fianhtu biafang a si caah zei bantuk biafang he hmanh ṭhen a
si. Amahte in a dir.
tc. Ramlak ah sakhi ka pauh.
13.8 pek: Fianhtu i hman tikah ṭhen a si.
tc. Cauk peek kan duh.
13.9 pek: Fianhthuam i hman tikah ṭhen a si.
tc. Cauk na ka peekmi cu ka duh pek lo.
13.10 peng: Auhmin le Fianhthuam i hman tikah ṭhen asi.
tc. 1. Peng le ram ca ah ... tbk.
2. Inn ka sa peng ko.
13.11 phaang: Biafang dang he komh in sullam pakhat a ngeih ahcun komh a si.
tc. thinphaang, thlaphaang, phangphal ... tbk.
1. Thinphaang in um hlah u.
2. Thlaphaang ngai zong in um hlah u.
3. Kan i za deuh lo, phangphal deuh kan si.
13.12 phaang: Fianhtu dirhmun in hman tikah ṭhen a si.
tc. Ka thin a phaang lo.
13.13 phah: Fianhtu le Fianhthuam i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Lam ah lung an phah.
2. Ka biachimmi ruang ah a ka huat phah.
13.14 pher: Fianhthuam zong Auhmin zong ah amahte ina dir.
tc. 1. Vate cu lo pher in a zuang.
2. Pher va la ta.
13.15 phuan: Fianhtu in hman tikah ṭhen a si.
tc. Ka sualnak a ka phuan.
13.16 phuan: Biafang dang he komh in sullam pakhat angeih ahcun komh a si.
tc. Biaphuan, chimphuan .. tbk.
1. Biathlam cauk cu Biaphuan ti zong ah kan ti.
2. Chimphuan taktak cu kaa sum deuh i a si.
13.17 phuk: Fianhtu le Fianhthuam dirhmun in hman t ikah ṭhen a si.
tc. 1. Ba phuuk ra kan bawm.
2. Kan lo ah tor phuk in belh an kho.
13.18 pi: Biafang dang he komh in sullam pakhat a ngeih ahcun komh a si.
tc. arpi, kalpi, tampi, nganpi ... tbk.
1. Arpi nih a ti a tit.
2. Ka pu nih lo ah a ka kalpi.
13.19 pi: Amahte in a dir i sullam a ngeih ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Ka pi cu a tar cang.
2. Arpi pi khat ka zuat.
13.20 piak: (a) Fianhtu biafang he Biaparpeh in hman tikah komh a si.
tc. chimpiak, tuahpiak, ..tbk.
1. Biaceihnak zung ah sihni nih bia a chimpiak.
2. Ka herhmi vialte a ka tuahpiak.
(b) Fianhtu le mi, tu le nak kar ah a um ahcun ṭhen a si.
1. Tuahpiak tu ...
2. Lakpiak mi...
3. Theihhngalh piak nak ...
13.21 poh: Fianhtu i hman tikah ṭhen a si.
tc. Amah cu a ha a poh.
14 r
14.1 ra: Auhmin, Fianhtu, Sifianh le Lungsu a si tika h ṭhen a si.
tc. 1. Ra ka ciah. (Auhmin)
2. Ka mit a ra. (Sifianh)
3. Ra tuah. (Fianhtu)
4. Si tak ra! (Lungsu)
14.2 re: (a) Sifianh a si tikah ṭhen a si.
tc. Kan be a re cang.
(b) Cafang dang he komh in Sifianh a can ahcunkomh a si.
tc. Rethei le thilrit kan tam ko.
14.3 ri: (a) Auhmin le Fianhtu a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Ka pi sii a ri. (fianhtu)
2. Kan ri a fiang lo. (auhmin)
(b) Cafang dang he komh in Auhmin a can ahcunkomh a si.
tc. 1. Zei rira a hngal lo.
2. Kan ramri ka zoh.
3. Kan lo ah rirang kung a um.
4. Rikhiah kan tlin in meeting kan thawk lai.
14.4 ro: (a) Auhmin le Sifianh a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Ka pa ro ka co.
2. Ka tawhrolh a ro cang.
(b) Cafang dang he komh in Auhmin le Sifianha can ahcun komh a si.
tc. 1. Roca kan chiah.
2. Rorah kong ah buai hlah u.
3. Mah hi cu bia roling taktak a si.
4. Bia roriak ka chim tuah.
14.5 rua: Auhmin, Sifianh le Fianhthuam a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Pu Chawn Kio nih Maymyo in rua aa phorh.
2. Kan zu a rua cang.
3. A ka rawitu na si rua.
14.6 rak: Liam caanfianh, lai caanfianh le hmunrawn a si tikah ṭhen a si.
tc. 1. Thla ka rak cam tawn. (liam caanfianh)
2. Na phanh tikah ka rak in don te lai. (lai caanfianh)
3. Na meithal kha rak pu tuah. (hmunrawn)
15. s
15.1 sa: Auhmin asiloah Fianhtu i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Sa a can.
2. Buti a sa ngai.
15.2 sa: Ei-awk sa paohpaoh komh a si.
tc. thankawngsakapsa, mehehsa, voksa, arsa ... tbk.
1. Naasa le cawsa cu sasen kan ti tawn.
2. Kei cu voksa ka duh bik.
15.3 sak: Biaparbet (suffix) dirhmun in hman tikah kom h a si.
tc. hmuhsak, sunhsak, lungsak, khuasak, minsak ...tb k.
1. Bawipa, lam kan hmuhsak.
2. Ka fanu cu sunhsak ngai in ka muai len.
3. Na co kho ti lo, i lungsak ko kun.
4. Khuasak tintuknak ah fel a hau.
5. Minsak na thiam ngaingai.
15.4 sak: Fianhtu dirhmun i hman ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Hla ka sak lai i na laam lai mu.
2. Inn ka sak lio ah a ra.
15. 5 sihmanhsehlaw: Biafang karlak ah biafang dang a um ahcun ṭhen a si lai.
tc. si hmanh hna seh law, si hmanh hlah seh law, si ko hmanh seh law ... tbk.
1. Sihmanhsehlaw nangmah tu cu ra ko.
2. A ṭhami si hmanh hlah seh law ka duh ko.
3. Mifim si ko hmanh seh law ka uar hlei lo.
15.6 sek: Fianhthuam a si i zei he hmanh ṭhen a si.
tc. ṭah sek, ṭuan sek, ei sek ... tbk.
1. A sungh taktak cun aa ṭah sek len.
2. Kan i ṭuan sek nain hawi kan lo hlei lo.
3. A hlei le a ce khan i ei sek len.
15.7 siseh: (a) ‘zong’ timi sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. thing siseh, lung siseh rak pu u.
1. Thing siseh, lung siseh kan herh rih.
(b) Asinain thinlung in duhnak, siter duhnak a langhter tu a si ahcun ṭhen a si.
tc. Duh Lian cu hruaitu si seh tiah kan thim.
16. t
16.1 ta: Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. chia ta, kal ta, chim ta ... tbk.
1. Na sei kha chia ta law ra ka zul.
2. Ka nu sin ah kan kal ta lai.
3. Bia kan chimh ta ko nain na zul lo.
16.2 tak: Biaparbet (suffix) in kan hman caan ah komha si.
tc. chiahtak, kaltak, chimhtak .. tbk.
1. Bia ka chiahtak i ka lan.
2. Kan zul lai lo, rak ka kaltak ko.
3. Ka pa nih kan tuanbia a ka chimhtak.
16.3 tal: Amahte in sullam a ngeih ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Mai tal hra in nan buh lai. (relnak)
2. Amah tal na hmu kho hnga maw? (sawhkhih)
3. Aho nih dah taal aan kalh hna lai? (Auhmin)
4. Mah tal hi ei ve tuah.
5. Zei tal na hmu maw?
6. Cu tal na kan pek lo ah kan duh hnga maw.
16.4 te: Minbing (proper n.) he ṭhen a si.
tc. Carson te nupa an phan.
16.5 te: Tamrelnak i kan hman ahcun komh a si.
tc. Sayate, Pastorte, Sayamate, sibawite tbk.
1. Sayate cu na dawt hna lai.
2. Pastorte cu cawnpiak tu an si.
3. Sii sayamate cu mizaw bultawltu an si.
4. Sibawite um hna hlah seh law kan thi men hnga.
16.6 te: Dawt kawhnak i hman tikah komh a si.
tc. 1. Iangte he kan kal te lai.
2. Liante, na ṭhawng tuk.
16.7 te: Hmailei caan ca ah hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Thaizing ah kan kal te lai.
2. Thantlang kan tlawng te lai.
16.8 tete: Amah lawng in a dir khawh caah komh a si.
tc. Ka dawtmi tete, a ṭhami tete, a felmi tete ..tbk.
16.9 ter: (a) Fianhtu (v) biafang ah Biaparbet (suffix) in kan hman tikah
komh a si.
tc. zohter, kalter, canter ... tbk.
1. Ka nu nih a hmanthlak a ka zohter.
2. An fapa cu Malaysia ah an kalter ve.
(b) Hmasa bik ti sullam a si ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Atu tan hi ka kal ter (tir) a si.
2. A kan peng tir (ter) siangpahrang a si.
16.10 thlup: Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. hngilh thlup, bok thlup .. tbk.
1. Zahan cu kaa hngilh thlup ko.
2. Ramkung vialte bok thlup in ka nam dih hna.
16.11 tla Hmelchunh biafang he komh a si.
tc. tlaberbur, tlaferfur, tlafirfer, tlaṭhitṭhet, tlari.. tbk.
1. Tlaberbur in um hlah.
2. Tlaferfur in zeidik na lo.
3. Tlafirferte in zaangfak dah na si.
4. Tlaṭhitṭhette in kan ṭhu rirei.
5. A tlarite in bia khiak u.
16.12 tlap: (a) Biafang dang he komh in Auhmin achuah ahcun komh a si.
tc. zeltlap, catlap .. tbk,
1. Zeltlap nan i chiah el maw?
2. Catlap cung ah ca kan ṭial.
(b) Asinain a pahnihnak ‘tlap’ dirhmun in hm an tikah ṭhen a si
tc. Catlap tlap khat cawk ka hau.
16.13 tu: Auhmin le Hmuncaansawh in a dir tikah ṭhena si.
tc. 1. Ka tu a si.
2. Amah tu kha ra seh.
16.14 tu: (a) Sifianh le Fianhtu hnu ah Biaparbet (suffix) in hman ahcun komh a si.
tc. dawtu, hruaitu, chimtu .. tbk.
1. Dawtu kan herh hringhran.
2. Hruaitu cu zumh tlak an si awk a si.
3. A chimtu nih a chimzia thiam a hau.
(b) Fianhtu le tu kar ah biafang dang a um ahcun ṭhen a si.
tc. 1. Hruai kho tu...
2. Chimpiak tu...
16.15 tuai: (a) Fianhtu i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Mi lung a tuai.
2. Rua a tuai ngai cang.
(b) Biafang dang he komh i sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. 1. Ruatuai kan khiak. (n)
2. Ka pi bia nih a kan tuaitam.
3. Cu bia cu bia tetuai a si lo.
16.16 tuk: Biaparbet biafang in hman tikah komh a si.
tc. 1. Keimah bantuk a si.
2. Amah lehtuk a kal.
16.17 tuk: Fianhtu i hman tikah ṭhen a si.
tc. 1. Bia a ka tuuk.
2. Fung in ka tuk.
16.18 tuk: Sifianh he aa chan tikah ṭhen a si.
tc. a òha tuk, a ṭhawng tuk, aa dawh tuk.. tbk.
1. Na rat cu a ṭha tuk.
2. Hram Luai cu a ṭhawng tuk.
3. Awtaw cu aa dawh tuk.
16.19 tung: Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. An um tung ko.
16.20 tungmang:Fianhthuam a si caah amahte in a dirlai.
tc. Pumh ah an kal tungmang.
17. ò
17.1 ṭi: Biafang dang he komh in sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. Muilak kal cu ningṭi a si.
17.2 ṭi: Fianhtu (v) he komh in ṭial a si.
tc. Kan kalṭi lai.
17.3 òhep: (a) Fianhthuam a si caah komh lo a si.
tc. Dai ṭhep in a um.
(b) Cu bantuk cun ṭhup zong zei he hmanh ṭhen a si.
tc. Fek ṭhup in a ka tlaih.
Asinain ṭhepṭhup, ṭhipṭhep, òhepmap hna cu komh an si.
1. Teet ṭhepṭhup in kan ṭhu.
2. Rem ṭhipṭhepte in an kan chiah.
3. Mitṭhep kar ah kan liim ko.
18. U
18.1 u: A tam langhternak a si i amahte in a dir khawh caah ṭhen a si.
tc. Kal u law a ṭha lai.
18.2 u: Biafang dang he komh i sullam a ngeih ahcun komh a si.
tc. 1. Amah nakin ka upa deuh.
2. Ka unau pawl an ṭin cang.
18.3 ur: Cafang dang he aa komh i Sifianh le Fianhthuam a si tikah komh a si.
tc. urmar, ursai, ur-ar.. tbk.
1. Chuk ah kan zuang urmar.
2. Ursai ngai in tuah an i tim.
3. Tlangval pawl cu an kio ur-ar i an dai ṭhan.
19. v
19.1 ve: (a) Fianhthuam a si caah ṭhen a si.
tc. Amah zong a kal ve.
(b) Asinain veve a si tikah komh a si.
tc. An dang veve in an kal ko.
19.2 vei: Hi biafang hi cu amahte in a dir lai.
tc. 1. Vei mu, thaizing ah ra te ko mu.
2. Vei le vei kha na hngalhmi an si maw?
19.3 voi: Thil relnak biafang i hman a si caah ṭhen a si.
tc. 1. Voi khat tal cu i chawn usi.
19.4 vui: Auhmin le Fianhtu i hman a si tikah ṭhen asi.
tc. 1. Vui na hmu bal maw?
2. Kan facang an vui cang.
19.5 vui: Biafang dang he komh in Auhmin(n) a can ahcun komh a si.
tc. Kan favui a fual ko.
20. z
20.1: za: Kip he komh a si.
tc. khua zakip, mi zakip, ram zakip ..tbk.
1. Khua zakip ah Thawngṭha chimawk kan ngei.
2. Mi zakip nih khamhnak kan herh dih.
3. Ram zakip ah phaisa harnak a um.
20.2 zeilo: (a) Sullam pakhat a ngeih caah komh a si.
tc. Zeilo kha ra ka pe.
(b) Cun zeimawlo zong a si ve.
1. Zeimawlo na keng maw?
20.3 zia: Fianhtube a si caah komh a si.
tc. 1. A chimzia ka thiam lo.
2. A tuarzia ka thiam lo.
20.4 zia: Biafang dang he komh in Fianhtu (v) le Sifianh (adj) a can ahcun komh a si.
tc. 1. Mah nu khi a ziaza a ṭha.
2. Amah cu mi ziathiam a si.
3. Nunzia dawh in nung.
XII. CAFANG FONH
Laica kan ṭial tikah cafang fonh le biafang komh hihman si seh law dirhmun ngei seh ti saduhthah nganpi he caṭialning cu tuah a si. Chimnak bia le òialnak ca ti in a um. Ṭial tikah palh lo nakding ah cafang fonh kong kan ṭialchih.
Kan holh ah pheikhuah awchuah tam nawn kan ngei. Cu hna cu a ninghoih kan thlen tikah pial a fawi ngaingai. Cucaah biafang hram, pial a hman tawnnak le a hmaanning cu a tanglei bantuk in a si.
1. -ua le -o cafang fonh
Biafang hram Awchuah Ṭialnak
bual bolh bualh
buar borh buarh
chuan (rawl) chonh chuanh
chuan (thil) chonh chuanh
cuan conh cuanh
fual folh fualh
kuai koih kuaih
kual kolh kualh
kuar korh kuarh
muai moih muaih
nuam nomh nuamh
nuar norh nuarh
puar porh puarh
ruai roih ruaih
tuar torh tuarh
thuam thomh thuamh
thuan thonh thuanh
vuan vonh vuanh
zual zolh zualh
zuar zorh zuarh
2. -aw le -o cafang fonh
Biafang hram Awchuah Ṭialnak
awi oih awih
awl olh awlh
awn onh awnh
bawm bomh bawmh
cawi coih cawih
cawng congh cawngh
chawn chonh chawnh
dawi doih dawih
dawn donh dawnh
fawi foih fawih
hawng hongh hawngh
khawm khomh khawmh
kawng kongh kawngh
khawng khongh khawngh
lawm lomh lawmh
lawng longh lawngh
mawng mongh mawngh
nawi noih nawih
nawr norh nawrh
rawl rolh rawlh
rawn ronh rawnh
tawng tongh tawngh
vawng vongh vawngh
zawn zonh zawnh
3. -ian, -en cafang fonh
biafang hram awchuah ṭialnak
fian fenh fianh
kian kenh kianh
liam lemh liamh
lian lenh lianh
rian renh rianh
sian senh sianh
thian thenh thianh
tlian tlenh tlianh
ziam zemh ziamh
4. -ir h le -er h cafang fonh
biafang hram awchuah ṭialnak
dir derh dirh
fir ferh firh
khirh kherh khirh
phir pherh phirh
kir kerh kirh
5. -aih le -eih cafang fonh
biafang hram awchuah ṭialnak
dai deih daih
kai keih kaih
nai neih naih
ngai ngeih ngaih
pai peih paih
rai reih raih
sai seih saih
thai theih thaih
tlai tleih tlaih
vai veih vaih
zai zeih zaih
6. -au le -ao cafang fonh
tc. 1. Ahodah a bau. 1. Uico a bao (ao).
2. Tiva hor a kau. 2. Tikhor ah ti a kao.
3. Ka hreiha a cau. 3. A or a cao. (a or a khu)
4. Thingkung ka hau. 4. Phiang ka hao.
5. A kaa a pau. 5. Zeipaoh kha hun pu ko.
6. Thinghnah a rau 6. A pet rao.
7. A ka auh i ka lau. 7. Ti cung ah thinghnah a lao.
8. A angki a taupiak 8. Zei khua he na va tao.
9. Pher cung ah a zau 9. A kut a zao.
7. -eu le -eo cafang
tc. 1. A ha a beu. 1. Hri par kha hei beo.
2. Khua a ceu. 2. Midawhceo a si.
3. Deu ka sa. 3. Tladeomao in a ra.
4. Keu ka pe. 4. Anṭam keo ka phun.
5. Chi ka reu. 5. Na tlau riureo te lai.
6. Ngal nih hnahcang a teu. 6. Na hrisih a teo.
8. iu le io cafang
tc. 1. A dir tiuteu. 1. Ka or a òio.
2. A kiu ruh a pelh. 2. Meh ka kio.
3. Na tla riureo te lai. 3. Valah an rio.
XIII. BIAFANG KOMH DANGDANG
1. A tanglei Fianhtu bia hnahi a hmai biafang Fianhtu he komh in ṭial an si lai.
chan, cemh, chap, chih, hleih, hnawh, kanh, nak, neh, nenh, piak, pi, phuat, tak, ter, tonh, ṭi
1. Angki kan cawkpiak.
2. Sualpangtong kan ṭhutpi hna.
3. Palik pa nih misual a luhhnawh.
4. Ka chuahchan a tling kho lo.
5. Ka pi nih a ka kaltak.
6. Rak ka tuahcemh ve.
7. Kalter hlah.
8. Na cafung cu ca ka ṭialnak.
9. An ka ṭawhkanh dih.
10. Pathum ka tuahchap.
11. A hnamhchih len ko.
12. An i ṭahtonh.
13. A fimneh tuk.
14. Aa ṭhutnenh.
15. Fur nih a tlakphuat.
16. Bia na perhhlei.
17. Ka pi he kan kal ṭi.
2. te le in:
CACC nih ‘tein’ tiah a komh tawnmi cu 2005 kum CACC BM nih ‘te in’ tiah ṭhen in ‘te’ kha a hmailei biafang he a komh.
tc. 1. Duhsahte in a kal. (Sifianh + te)
2. Amahte in a kal. (Mincan + te)
3. Laiholh lawngte in an holh. (Sifianh + te)
3. Sawhkhihtu biafang (Demonstr atives)
Sawhkhihtu biafang ( hi, cu, khi, kha,) hna cu anmahte in an dir lai.
tc. hi ka, cu ka, khi ka, kha ka .. tbk.
1. Hi ka nakin khi ka khi a lum deuh.
2. Cu ka lawng ah mei pa cu a òo i, kha ka zong ah pei a ṭo ko kha.
4. Pehtlaitu Mincan (Relative Pr onoun)
tc. kha, cu, khi, hi, nih
1. A thaumi ka pa kha na hmu maw?
2. A thimi ka nu cu na hngal maw?
3. Ka cawkmi ka cauk khi rak ka pe.
4. Ka cawkmi rang hi a ṭha.
5. Ka dawtmi ka nau nih a ka chimh.
Hngalh awk;
1. Pehtlaihtu Mincan biafang cu a hmai ah Adj. + n a um lawng ah Pehtlaitu Mincan a tling.
2. A caan ah cun Demonstrative dirhmun zong in a dir kho.
5. Hmuncaansawhchin biafang
Hmuncaansawhchin a simi (khin, khan, hin) biafanghna cu anmahte in an dir lai.
tc. Khi ka ah khin
Kha ka ah khan
Hi ka ah hin
Cu ka ah cun ... tbk.
6. Biafang phir
Biafang phir hna cu komh in hman an si lai.
tc. chinchin, tete, sawhsawh, ngaingai, ... tbk.
1. Tangka ka chap law kaa lawm chinchin hnga ta.
2. Fapa fim tete pahnih ka ngeih hna.
3. Òhut sawhsawh cu thathut a si.
4. Kan cawfa cu a lom ngaingai.
7. Cafangphei phir
Cafang awphir cu a tlawm khawh chung in hman a silai. Asinain careltu nih a sullam an hngalh khawh nakhnga a herhnak zawnte lawng ah hman a si lai.
tc. 1. Caan na upat lai.
2. Amahte in aa laak.
3. Naatum ka zuar.
4. Na kaa nih biaṭha chim seh.
5. Tuu pakhat ka ngei.
6. Mino pawl laam an cawng.
7. Zuu nih pher a ṭei.
8. Falam kal kaa leet ṭhan. .. tbk.
8. Pehtlaihnak biafang
Pehtlaihnak biafang a simi ‘mi, tu le nak’ hna cua hmai biafang he Biaparbet (suffix) in komh a si lai.
tc. tuahmi, tuahtu, tuahnak .. tbk.
1. An tuahmi thil a ṭhat ahcun a tuahtu vialte lawmh an si.
2. Ar-ek cu non tuahnak ah an hman.
9. aa le ai
‘aa’ le ‘ai’ ah hin ‘aa’ hi hman a si.
tc. 1. Kaa lawm tuk.
2. Aa dawh tuk... tbk.
10. Cuaichunnak (Epchunnak)
Cuaichunnak biafang a simi ‘nakin, nakkhan, nakcun, nakkhin, nakhin’ hna cu an dirhmun an i lawh dih caah komh dih si hna seh.
tc. 1. Keimah nakin naa dawh deuh.
2. Kha kha nakkhan hihi ka duh deuh.
3. Khi khi nakkhin ... ..tbk.
12. nakin, nakcun ..tbk biafang hna karlak ah biafang dang aa tenh ahcun ṭhen an si lai.
tc. nak cha cun, nak hmanh in, nak khan cun ... tbk.
13. nakhnga, naklai, nakding
‘te lai’ a langhter tu biafang ‘naklai’ le ‘nakhnga ’ le ‘nakding’cu komh an si.
tc. 1. Na kan telpi nakhnga....
2. Na kan telpi naklai...
3. Ca ṭial nakding cafung ....
14. Cu caah:
Cu caah biafang cu ṭhen a si i amah he a dirhmun aa lomi ‘khi, kha, hi, mah’ biafang hna he zong ṭhen an si.
tc. Khi caah, hi caah, mah caah .. tbk.
15. zei:
‘zei’ biafang cu biahalnak ah hman a si ahcun a tanglei bantuk in ṭhen a si lai.
tc. Zei caah dah, zei dah, zeitin dah, zeitik ah dah.. tbk.
16. holh, ca, mi (minung), ram
A hlan ah kan rak ṭhen tawn nain atu cu Lai he aapeh ahcun fonh a si.
tc. Laica, Laiholh, Laimi, Lairam
Asinain ram dang le miphun dang cu ṭhen dih an si.
17. khua, hmun, r am, tlang
Khua, hmun, ram le tlang min hna cu Minbing he hmanòi tikah a ngan in ṭial lo in a hme in ṭial ding a si.
tc. Rih tili, Hakha khua, Phaikhua khua ... tbk.
18. Biahalnak
Biahalnak a simi biafang hna cu a tanglei bantuk inhman an si lai.
tc.What Zei dah
When Zeitik dah
Where Khoika ah dah
Who Aho dah
Which Zeikhi dah
Whom Aho kha dah
Whose Aho ta dah
Why Zei caah dah
How Zeitin dah
How many Zeizat dah
19. Rinphei tawi (Hyphen)
A tlawm khawh chung in hman ding. Cafang pheikhuah a tamnak le rel palh in sullam dang tete a chuak kho mi lawn g ah hman a si lai.
tc. ti-u, khi-ing, lu-ei, a-i, tlak-um, sii-inn, ti-an, ua-a,
va-or, fa-ah, lu-il, ti-um, mika-a, uai-ai, mi-a, sii-ai, ti-ar, fe-ai ...tbk.
20. u mu, u law, u ci, u awh
A cunglei biafang hna hi an dirhmun an i lawh dihcaah ṭhen in hman an si lai
tc. 1. Va kal u mu.
2. Va kal u law a tha hnga.
3. Kal u ci?
4. Va kal u awh.
Asinain ‘usi’ belte ‘u’ he ‘si’ he tamrelnak veve an si caah komh in ṭial a si.
tc. Kal usi.