Thuanthu Roling
DUH MANG LE DAR DIM
Dar Dim le Duh Mang cu thungai thlakin an ngai aw. Duh Mang cu Lal fapa a si. Dar Dim cu mise fa, phunnau kan ti ṭheu kha a si. Duh Mang cu a nu le pa in Dar Dim thlun lo dingin an dawn. Ziangah tile “Phunnau a si” an tiih an nautat. Asinan Duh Mang in a duh cuang lo. Duh Mang ih mit ah Dar Dim cu a mawi ko. Phunnau va si hmansehla midang phun u le Bawi phun hnakin Duh Mang in a duh deuh. A hrangah vanih arsi note a bang sawn. Dar Dim a zohah phun u an lang nawn cuang lo. A misia sinak kha a hmu thei hrimhrim lo. A sungkhat pawlih an nautatnak hmuahhmuah cu a ni hrangah Dar Dim ih mawinakah an cang sawn lehlam. Cutin nitin zantin an lengaw ringring thotho.
Dar Dim cu mi mawi le fala ṭha a si ruangah tlangval dang khalin an duh ve cio. Asinan Duh Mang a um tawk le leen tawkah cun zohman an leng ngam dah lo. Lal fapa a si ruangah an ṭihzah lawng si loin, Dar Dim khalin Duh Mang kha a duh ruangah an caang ngam dah lo. Asinan veikhat cu Duh Mang khual a tlawn sungah tlangval pahnih in Dar Dim cu an rak leng. Dar Dim i kiang i to cu nuam an ti ko. Tin hna hman an thiam nawn lo. Pakhat sawn le cu a rei tuk thlang i a ihhmu-in a itthat. Zaan khua a sim cuahco thlang i Dar Dim khal cun a tuar nawn ve lo i hiti`n hla a leh hai.
“Tuizaan zaan hi zaan zei thla maw?
Puar pempum vial kan ruun hlum hai.
Vang zirziar te`n tlun ni nei lo.”
Tlangval pa cu a ningzakin khawdang a tang i a rualpa le a rak itthat. A rualpa cu a vun thangharh i,
“Tho law ka maw aw zei man cim,
Kan kom sung nun in thawl ta ngai,”
a ti i a rualpa khal cu a hung tho i an tlan zawngah cun-
“Puar pempum vial kan tlan ta ngai,
Vang zirziar lawng rak um lai uh”
an ti i ningzak cingin dunglam seherh phah te`n an inn ziin zawhin an tin ta. Nikhat cu a nu thawn Dar Dim cu lo ah an feh. Dar Dim cun a tlangval pai tlun ding cu a hngakhlap zet thlang. Mikhual tlung le feh thawnvang ngai in nitin a hna a thong ringring. A hnaṭuan khal cu a caancaanah a hngilh zik ṭheu a bang. A nu khal cun cu tii ih Dar Dim a um ruangah a phunnawi rero thlang. Asinan Dar Dim cun-
“Ka nu phun hlah law zei hngal lo
Ka pang tlangin mi au thei tang
Kan zautlangin va dong ning maw”
a tii i a tlun san.
Asinan a va hmuak i a tlangval pa Duh Mang si loin mikhual dang veivak men an rak si. Dar Dim i hrangah zaankhat khal a rei ko. Asinan ni a rei in Duh Mang khal cu a hung thleng ve. An ngai-awk daan thuhla tiiti cu a nuam ko ding. Duh Mangin-
“Dar Dim ti zung le tan suan ṭha,
Kei bang a lo ngai an um lo.
Leng rual hun khor ing lam so ah,
Dar Dim a lo tal an um lo.
Dar Dim tom lek lawi daar tam kai,
Hi bang a nu`n a hring nawn lo”
a tii i porh phahin a duhnak cu hla in a sim rero. Cutlukin an ngai aw ih an nuam nan, an innlamin le an duh si lo. An nunnak cu “Ṭah le hnih” an rawi aw ringring ṭheu. Duh Mang cu Dar Dim i hnen loah cun a ngam thei lo. Dar Dim khal Duh Mang lo cun a um thei ve lo. Mitṭhep sungte va ṭhenawk hman nikhat hmu aw lo tluk an bang.
Nikhat cu an khawsenin ram an tawi. Duh Mang khalcu a rualpi hneenah cun a tel ve.
Asinan a thinlungcuinn lamah Dar Dim i kiangah a to ringring. A fala nu Dar Dim i hlasak thawm-
“Meikhu zing va cuan lai ing khaw
Sakhaan tu a bawh maw Sai Fum-in”
“Sakhaan tu a bawh maw Sai Fum-in
Hlingciin meithal a liang suan aw`n”
“Hlingciin meithal a liang suan aw`n
Thingtlai kawn tangah dir hmang rua”
a ti thawm a thei ringring.
Duh Mang cu a ramtoih khal cu a zuam cuang lemlo. A rualpi feh zawng le vah zawng khal a vak thei lo. A thinlung hramlakah a um lo ruangah a si hmang. Curuangah a rualpi pawl hnenah-
“Lau in kal hlau law val le tla
Ka phei zuunrit cawi zuam-ing maw
Ka phei zuunrit cawi zuam-ing maw
Kir lang ka ngaih Dar Dong hneenah”
a tii san meen hai. An duhawknak cu a na siinsiin. Duhdawtnak cu kham theih le don theih a si lo.
Nikhat cu Duh Mang te an lam zik i laam nakah zaanthing phurh an sawm. An khawsen fala hmuahhmuahin Duh Mang nu`n a sawm nan Dar Dim cu a sawm duh lo. Asinan Duh Mang in a thupte`n a sawm thotho. An thingphur tlung khawm cu Duh Mang nu cun fala pawl cu zuhaai le sasem thawn a rak hmuak i a rak do hai. Dar Dim cu Duh Mang thawn khor-aw in an vung thleng i zohman hmuaktu le lawmtu an nei ve lo. Duh Mang nu cun hmuah le lom lam si loin an tualrawnah a rualpi fala dang pawl hmuh hngaanah cun a tuul thluk. Tualrawnah cun Dar Dim cu a thingphur te thaw cun a riil ko. A bahnak i taksa na ding hnakin a ningzahnak kha a na sawn ding. Asinan Duh Mang in
“Dar Dim ka nu nih kheng ta ngai
Zaa vun hlaan rih lang tualrawnah”
a tii i a vun thawh. Dar Dim khal cun Duh Mang i a vun thawh zawngah cun-
“Dar Dim phun teng lo nautaa sing,
Hluai sawm ka sam aw tung vun zeel”
a tii i tual pawl lak i ta cu a hung tho fiamfo. A zaan cu an khawsen fala tlangval hmuahhmuahin zaan i vaar te zaan an meng i an nuam cio. Asinan, Duh Mang vialin Dar Dim thawn zaan tumtawi hman thei loin an pahnih te`n an rak nuam ve. Zinglam khua a vang leh sal ta mai cu an ihhmu hman an khop man hrih lo. Duh Mang in Dar Dim cu-
“Tho law Nge Vang aw tan suah ṭha,
Cerlian ni ai suak khawlrawnin”
a tii i a vun thawh.
Dar Dim cun thawh hman zuam nawn loin-
“Kei ca thawh lai hman zuam-ing maw
Cerlian ni kir seh phung simin”
a tii i paih lo cing te cun a hung tho ve.
Cutlukin an duhaw in an ngai aw nan, a sungte pawl cun Duh Mang i hrangah nupi dang an hawl sak thotho. Asinan Duh Mang in Dar Dim ṭhit duhah cun a nu le pai hnenah pumnatin a bumih pol a va leen ter hai.
“Ka nu pum natin den-ing khaw
Ka pa tin zohah kal lai mai”
”Zei bia sim pei maw Pol mi bia
Mi zuunrim ngaih thei ual lo hin” a ti.
Ziang a si hmanah Dar Dim cu phunnau a si aw ti i hnongtahrat in Duh Mang i hrangah Nika Sung Hngel an ṭhit sak i an lawi. Asinan Duh Mangin a hmuah hman a hmuak duh ve lemlo. Dar Dim a rak leen san men. Dar Dim i inn a va thlen cun-
“Inn i ong law Ngun Kil aw
Nang ra diir aw la tlai tlanah”
”Thubia kim lo sim lai-ing khaw
Sawn bang na kai siin lai lo maw” a va tii.
Khua a siimin Duh Mang cu an innah a va tin i a nupi hneenah cun,
“Ka thai Sung Hngel aw zei hngal lo
Kir law na pa`i ruun thangdaai-ah
Dar Dim thawi kan thubia a pelh nawn hmang lo lai”
a vung ti. Nika Sung Hngel khal cu miṭha ti-aw ve a sii ruangah-
“Kir lang ka pai` ruunthangdaai-ah
Nang bang ton phang lem lai-ing maw”
”Darhaai i zu thawn ciin cu sim ngam-ing maw
Co reengreeng lang kan tua ceu mang lawng siar lo”
a tii i a sal rual pawl cun vazuun bu in an zawntlung kir. Duh Mang i farnu cun a mo an zawn tlung kir cun-
“Duh Mang na suahhi sawpaam tu,
Certhlai ngun le vui tum ria ter”
a ti. Duh Mang khal cun-
”Duh Mang ka suah hi sawpaam seh,
Ṭhithlai tom le vui tum ria seh”
a ti san men. A zaan cu Dar Dim i hneen thothto ah a leeng sal. A thlenin-
“Hmuikher na zam maw sang paarah
Na hrei kiangah awi in lum lang.
”Na hrei kiangah awi in lum lang
Na zaaṭial thawn sim ngam-ing maw”
a hung ti. Dar Dim khal cun-
“Tuizaan bu sik cu Ngun Kil u,
Puanza zawng hriuh si rem panin
“Puanza zawng hriuh si rem panin
Sai fum leng dang rim kai ai ci” a rak ti.
Cutin duhthu reelin an umkhawm hnu ah an pahnih lungkim te`n an tin ta. Sungkhat pawl lungkim lo cingin Dar Dim cu a ṭhit. Duh Mang i farnu nu-in Dar Dim ṭhit kha a lungkimlo ruangah hitin hla a leh.
“Duh Mang sung deldo Dar Dim ṭhi
Na val-hawi hmai del ngam thla cim” tiah a ti.
Nikhat cu Duh Mang kawl a tlawng. Duh Mang i um lo sungah Dar Dim kha a ni-in nim hraipi khat a deen ter. Nim cu a cih har tuk lawmmam khaw Dar Dim i kut a kuai thluh i hma-ah an cang. A har zet nan, Dar Dim in a el ngam fawn lo. Suunnihlawh te`n a kut kuai cing cun a deng ciammam.
Duh Mang cu a khual tlawn nakin a tlun ding ni a kim thlang. Khawpi dang pawl khal an pasal khual tlawng hmuah an tum cio. Dar Dim khal cun an pa hmuah tum vein fu le banhla a hawl.
“Duh Mang kawlah hran rel ta ngai
A ril tam aw hmang rawl lo len
”A ril tam aw hmang rawl lo len
Cirhduum fu le banhmin kua lang”
Cu tiin Dar Dim ih a tii cu a ni le`n an ngaih loih an ni ta pek ding an duh lo ruangah-
”Nan ni cirhduum fu le banhmin thliak thluak
A sang vaai hman ei zuam ei zuam hnga maw
A sang vaai hman ei zuam hnga maw
Kanmai cirhduum fu le banhmin liangluang”
an rak tii. An fu le banhla pek ding cu an cuh aw zok rero.
Duh Mang a thlen hnu-ah a thaisuun cu colhum phahin Dar Dim cun a sam a kau phahah cun a kut kuai hma kha samin a ah sak ṭheu. A ah zawngah cun a na-ih a hlik pang ṭheu. Duh Mang in “Ziang na cang saw” tiih a suh tikah, “Ka ni in nim malte lai i deen terih ka kut a kuai si maw” a ti. Dar Dim I kut cu vun zoh khaw a kuai hma in a khat thluh. A thin a heng i a nim fai deen cia mi khokhat cu an innhnuai ah a suun thluh. A nu in paamhmai ti cingin a zoh men. Cutin Duh Mang le Dar Dim cu an pahnih i an umtlang tawkah cun an nuam ko nan, Dar Dim lawng a um caanah cun a ni leih mithmai hmu loin a um. Innsang remlo le nuam lo zet hmunah Dar Dim cu a her rero.
Nikhat cu Duh Mang kawlah a tlawng sal lala. Duh Mang i um lo tawk hi a nu le in caan ṭha an la i a nupi Dar Dim kha an duhtawkin an rak hrem ṭheu. Cui suun khal cu hramlakah thaaihliak mi holh thei an lak ter. Inn a thlenin Dar
Dim cu a mai lakmi laalaa cun heh tiah an thawi ciamco. An vuaknak hma thawn a thaaihliak ih a holhnak hma le na thawn Dar Dim cu a taksa pumin a thling thluh. Cutikah a nu le cun “Dar Dim a phar ee” an ti. Miphar cu hnawpawn ah ret daan a si. Asinan anih cu an huatruangah thi seh an tii i hnarpawn i ret men loin thlaan sungah limpi (ruulpi) thawn kingling (sihte) mikeu thawn an phum cih ta. Thaaihliak hma le an vuaknak hma na i tluunah kingling rual cun an keu sinsin ih torh-awk ṭha loin a tuar. Cuitlunah amah kha dolh tumin limpi cun a liak i a taksa cu a liahnakah a vun hmuahin a pa thluh thlang. Cuvial lawng si hrih loin a nau suah caan a cu rero thlang a si ruangah an vuaknak le an tawlrelnakah naute khal cu thlaan sungah a suak. Natnak phunphun tuarin thlaan thim sungah cun a um.
Nikhat cu Duh Mang a kawl tlawn nakin a hung thleng nan, an inn a thlen tikah a nupi a tong nawn lo. A nu a suh tikah, “A zarh a thiang lo” a rak ti men. Khui ah ziangtin an tuah ti a sim duh lo. An khawpi pawl khal a hmuh le zohmanin an simngam lo. Ziangah tii le an khawsenin sim lo dingin an rak don cia zo mi an si. Asinan an khawlu kelte ah nuhmei nu pakhat an sim hngilh i cui nutar hnenah Duh Mang cun a hung suh tikah a rak sim pang. “Dar Dim a phaar an ti i an phuum” a rak tii.
Duh Mang cun inn a va thlen vete`n an tuhmui a la-ih thlaan hmunah cun a phorh dingin a va feh. A nu cun phorh lo dingin a ti rero nan a duh cuang lo. Thuzarh a si an ti hmanah a poi ti cuang lo.
“Hring phuum a zarh maw phaar vuui tla
Thiang aw ti hmen-uh Lairawn khua
Sai aw a zarh hman bual ningna
Thih le tlei ruah lem lai-ing maw”
a ti i thlaan cu a va phorh. Thlaanka a vun pemin, “Dar Dim” a ti i a vun ko. Dar Dim khal cu a rak thi man hrih lo.
“I run lek sawh law Sai Fum aw,
Kan aan tonnak lo khua rei ai in” a hun ti.
Duh Mang khal cun zamrangin a vun phorh. Thlaan sungah cun a nupi le a fate thawn, rulpi thawn thi le hnai ticawk lo cu a vun hmu. Duh Mang cun Dar Dim cu a vun cawi suak i a natnak le a tuarzia pawl cu a sut. An tuah daan le an vuak daan hmuahhmuah khal a sim. An vuaknak le a hma hnak hmanin limpi ih a liahnak hma kha a na bikin ka thei a ti. Duh Mang khal cun a thinlingin a namsau a phawt i
“Sat len lang e Dar Dong vaangah
Ka kom sung nui` tlun cu ee ti`n”
a ti i limpi cu tan hnih tanthumah a sah tan. Cuihnu ah an fate cu an la suak i an kholh. A nu Dar Dim cun-
“Lo kholh peng e thlalang hol kheengin
Thang tualmaal law na nu Dar Dim bang”
An ti i ṭhate`n an kholhfai hnu ah Duh Mang cun a nupi le a fate cu a paw ih innah a tin pi. In an va thlenin Duh Mang cun-
“Tidaai i hun auh holkheeng-in
Ka khing thang tat lang har panin
Ka khing thang tat lang har panin
Mi rimnam nui lu cuai ai lang”
a ti i a kawlnam cu hriam ngaingai in a tat hnu-ah a thinheng in a nu cu a hngawngah a sah tan.
A sungte pawl an thih hnu cun Dar Dim le Duh Mang cu duh thu kim cang rel tlang salin an fate thawn an rung leng tlang sal.
************************************
HLAWN DAWH THANG LE ṬIAL CIANG
Khuahlanah Zamual le Sialsir an rak do aw. Zamual timi cu tu khalah kan hmuh bangin Falam peng sungih Zamual khawlu tlangpi khi a si. Sialsir cu mi hrekkhatin Mizo ramih Momrang
khaam (Phulleen ram) a sian ti na, Rei ek khaam a si an ti na; hmundangih ta a si a ti na a phunphunin an sim. Cutin Zamual ramleMomrang khaamih minung pawl an rak do aw ciammam.
Momrang khaamih ta cu Sialsir ti a si.
Cutivekih an do awk laiah cun Sialsir pawl cun Zamual cu an rak neh neknek ṭheu ih an caang thiam dah lo. Cu tiih ral i nehin an um kha an um a nuam thei lo. An lung a kim dah lo. Neh theinak ding an hawl, an ruat zok rero nan an ruat suak thei dah lo. Netabikah cun Tin an leng. Cutikah Zamual khaw hotu Hlawh Dawh Thang a si ih, “A nupi ah Ṭial Ciang leng auh la, a pa in Thli thawl le ruah thawl a ken dingih nan neh mai ding” a rak ti. Ṭial Ciang cu Zinghmuh lal fanu (Suuncung-Ramthlo khawlu tlang tluanpi) a si.
Nikhat cu Hlawn Dawh Thang cu Ṭial Ciang leng dingin a pok suak. Ṭial Ciang cu fala hmel mawi a si. Lal fanu a si fawn. Mi ṭhaṭha le tlangval ti aw deuh pawl cun an duh cio. Hlawn Dawh Thang a leen hlan khalah Hmun Ung in a rak leng ve ṭheu. Hlawn Dawh Thang cu Ṭial Ciang i thiamtahnak hnuai-ah a fala leng cu a itthat. Cu tiih a ihthat lai-ah cun Hmun Ung khal a ra thleng ve. Hlawn Dawh Thang cu dawi thiam a si ruangah a taksa le a pianzia kha mi tawntai zet le cak lo ding zet bangin a tuah aw. Cutivekin a um lai-ah cun Hmun Ung cun “Hi tan cun ka tan tia hlah. Hi daar cun ka daar khal tia hlah; Langngam daar (daar sia) a si ding. Lungtum sawh khalah i bang lo ding; Tleenglan khalah i can lo ding, Buan khalah i neh lo ding” a tiih a ihthat lai-ah cun Ṭial Ciang i hnenah amah le amah porh aw phah rero cun Hlawn Dawh Thang cu a nautat. Cu tiih a nautat rero ruangah Ṭial Ciang khal cun, “Cu ti a siah cun a taw kha vun phen aw la; na cil vun phui taa” a ti. Hmun Ung khal cun Hlawn Dawh Thang cu a ngam tuk lawmmam ruangah a taw cu a vun phen ngaingai ih a cil cu a vun phui. Cu tiih an tawh-tham nakah Hlawn Dawh Thang khal cu a hung ṭhangharh ve. A hung thawh cun a taksa a hun dok aw i amah kelah a hung cang.
Hlawn Dawh Thang cun Hmun Ung ih nautatnak le an thureel hmuahhmauh cu a rak thei thluh.
A hung thawh vete`n,
“Khawhra le vandum kulh tiangin tlawng-ing khaw,
Taw phen hmang huuval an um lo Lairawn ah
Phen law ti`n huuleng nu`n forh thla deldo ngai”
a hun ti. Cui hnu-ah Hmun Ung ih lamah a her i
“Ka tan Ka tan te thlirthler
Hmung Ung in kim ngai ka tan te
”Ka daar ka daar e, langngam ka daar e,
Ka daar ceuciin zathum ka khawnnak”
a hun ti ngah hnu-ah Hmun Ung i a zuamnak le a nehtumnak kha zuam ve a duh sal i,
“Paih le buan tang i mi a zuam fam nih,
Suak ai law vulei i tual hawr si”
a ti i tualrawnah cun an pahnih te`n buan aw dingin an suak khawm. An fala duh mi Ṭial Ciang i hmuh-ah an pahnih te`n zuamawknak puai an tuah. Fala hmai-ah ka sung pang ding ti cu phaan a um ko. Asinan pakhat khat cu an sun a ṭul ko ding. An zuamawknak hmaisa bik dingah Lungtum sawh ding a si. Hlawn Dawh Thang cun Hmun Ung cu lungtum lak a fial. Hmun Ung khal cu luduur tia zet a va la suak. Asinan Hlawn Dawh Thang in, “A fate tuk; pacang zuamawknak a tlak lo” a ti i beelpa tia a va lak. Hmaisa deuhah Hmun Ung cun a hi sok i Ṭial Ciang pai` tualrawn a lai i khatlam tiang a hi thlen. Hlawn Dawh Thang cun a hi sok ve thung i an hauhruang leengah a sawk suak ta. Mai` tualrawnih tlangval pahnih zuamaw cu Ṭial Ciang khal cun a thiam tah thiam nawn loin a zoh ve.
A veihnih zuamawknak ding cu tleenglan a si. Hlawn Dawh Thang cun Hmun Ung cu tleeng khan a fial. Hmun Ung cun a thinhna tiang hrawngah a khan. Asinan Hlawn Dawh Thang cun, “A niam tuk aw pacang zuamawknak a tlak lo” a tiih a dawh ban ceu ah a khan ve. Hmun Ung cun a hi lan tum ve i, “Hmun Ung ka pai fa sing” a ti, a puantom a deen suak i amah cu a hnuaiin a tlan lan. Hlawn Dawh Thang in a hi lan ve i a lan khop hman a ti lo. Ṭial Ciang pai` hauhruang leengah a lan suak. An zuamawknak pahnih an ṭheh zo.
Neta bikah zuamawknak a tang lai. Hmun Ung cu a thin a khur rero zo. “Ka ngam lo” tiih vun ṭong ding cu nau-ah a neih ve si. Fala nui` hmai-ah mual ka pho zo ti thei aw phahin an zuamawknak netabik buanawknak cun Hlawn Dawh Thang cu a hun pom sal. Tial Ciang pai tualrawnah cun secang ṭha khitaw bangin an her aw zok rero. Hlawn Dawh Thang khal cun a rei deuh thlang ih tawk thlang sehlaw a ti i, a tual thlanglam an tikuang hmun bekah a vun thlak. Hmun Ung cu a thawh hman a tho thei nawn lo. Ciarbek lakah a taksa na lawng si loin, fala nui` hmaiih ningzakza ih hung thawh ding cu a mit hmai-in khua ram a ting nawn lo. Kua um sehla luh hlo ta a duh ko ding. Cu tiih Hmun Ung mangbangih a tal rero kha Ṭial Ciang in, “Minungih fa cu lawmmam” a tiih a vun thawh. Cutikah Hlawn Dawh Thang in, “Ṭial Ciang, Hmun Ung maw na duh deuh” a tiih a tlan tum. Ṭial Ciang khal cun Hlawn Dawh Thang a tlan ve ten a dawi i Hlawn Dawh Thang cu leng hrih dingin a va kai. Cutin an duhawknak thu cu nuamin an rel tlang.
Hlawn Dawh Thang le Ṭial Ciang cu an duhdawk ngah zo ruangah a nupi dingin a hung dil. Asinan Hlawn Dawh Thang pa`n, nupi man i Ngun-Sum lawmmam man ding cu a duh lo. Asinan Hlawn Dawh Thang in a pai hnenah a dil i,
“Ka pa, kan ngun-sum cu hei hral lak tau si,
Ṭial Ciang kan ruun innah ṭuan rel seh law tin”
a ti i an ngun-sum cu a pu-ih Ṭial Ciang ih manah a hun pek. Hlawn Dawh Thang khalin a pai` siang lo cing i an ngun-sum a man ruangah an “Thli thawl le ruah thawl ken dingin a ngen ve. Thli thawl, ruah thawl Ṭial Ciang in a keng. Sialsir pawl cun Zamual sim ding cun an hung sal nan an thli thawl le an ruah thawl an rak thlah ih thlipi le ruahpi sun le zanin a sur ih Sialsir pawl an caang thiam nawn lo. Tuihlanah olte`n an neh ṭheu mi kha thli le ruah ruangah ral an sung lehlam. Cuti`n ziangtik hmanah Sialsir pawlin Zamual an neh thei nawn lo. (Tu bang khalah hin Sialsir an hung an tiih vate an hun tawkah cun an tam le ruah ni tam a cenih, an mal le ni mal a cen ṭheu. Tutiangah hin hmuh theihin an um lai thotho cu mangbangza thil pakhat a si ve).
Nikhat cu Thur in thing an thiah (Khuang an cawi). Hlawn Dawh Thang tei sung khal cu an tel ve. An feh zawngah cun Za Ham nu`n a fale pawl cu sathin a cah ta. (Za Ham cu Hlawh Dawh Thang ih nau a si). An laamnakah cun sia tam nawn an that. Asinan Ngun Hnu in sia a co ve lo ruangah amah-ih laam hmaiṭhit ding a sin an a laam duh lo. A nuarih daite`n a to san men ruangah laam an thok thei lo. Zanlam ni a sim duahdo thlang.
Cutiih Ngun Hnu a lung a kim lo nak le tlun a tum kha Ṭial Ciang in a theih runagah,
“Ngun Hnu kan khua lamah lawi lai ti ai in,
Val aw khingthang zutin zatlang lam hreen au”
a tii hai. Cutikah Hlawn Dawh Thang khalin ka farnuu a nuar tii a thei i
“Ka naute nuar hlah law Laai nit e Suun ai,
Ngun Hnu laam sir hmaisa kan thang duai aw lai”
a ti bet. Cutikah Ngun Hnu khalin,
”Khuahlan ka u lei hnen i thing ka dimah,
Tilum mai-sia tel lo i run vung tlun ding” a ti.
Asinan Ngun Hnu cu an leem thei sal i laam hmai a hun thawh. Cuisicun a mo Ṭial Ciang le Dar Hri Nuai nu (Hlawn Dawh Thang ih nu suun) pawl thawn an hung lam cu kiangkap laam zawh hmuahhmuahih zoh khawh awk loin tualrawnah an hung her. Mitṭhep lo te`n mawi ti fahranin an zoh cio. Hlawn Dawh Thang khal cu a nupi pawl le a farnuu pawl mi-in an uar nawn ti a theih cun a thin a nuam zet. Zum-aw phahin hngal nawnin a to ve.
Cu lai takah Hlawn Dawh Thang in a nupi Ṭial Ciang I hnenah, “Dar Hri Nuai nu`n a lo lan kulko le a hna bot cat aw la a ka-ah barh aw” a ti. Cun, Dar Hri Nuai nui` hnenah, “Ṭial Ciang i a lo lan kulko le a khang pal tlek aw” a ti ve. Cuti`n an pahnih cun laam hmaisak an cuh aw zok rero. Veikhat cu Dar Hri Nuai nu`n Ṭial Ciang hi lan pang khaw, a hna a bawhtan sak I a kaa-ah a barh. Dar Hri Nuai nu kha cu a thin a heng ve i Ṭial Ciang i khang a pal tlek sak ve. Cuti`n an laam net tiangin cuh aw rero phahin an lam ciammam.
An laam a cemin khawlam panin tlun an rel. Asinan Za Ham nu`n sathin i sum-auh ti i a cah ta ruangah Hlawn Dawh Thang le Za Ham cu sa hawlin an feh. An fehnak lamah cun se rual an hi hmu. Za Ham in, “Ka u sia ka deh ding” a ti nan Hlawn Dawh Thang in, “Khi cu khaw auhnak ding a si khi” a ti san. Se deh ding an hmuh lo ruangah khawsungah an lutih innhnuai pakhatah vokthau tumpi pakhat an hmu leh. Asinan, “Khaw sannak ding” a ti lala i an deh suak lo. An va feh sal i patar pai` innhnuai ah vokthau an hi hmu leh. Patar pai inn hnuaiah cun an lutih a vok cu an vung dehsak. Patar pa khalin a meithal a lak hruakih a kah. Za Ham cu a inn hnuaiah cun a kah that ta. Hlawn Dawh Thang cu pawpi ih sin Innzu ah a cangih innsung lamah a kai hnu ah an inn luanglu ih sin vaca ah a cangsal i a zuang hlo.
“Hlawn Dawh Thang tei` unau an thi” ti thawm a thang. An sung le an khat pawl cu ninghangin an ṭap rero. Asinan Ṭial Ciang in Hlawn Dawh Thang ih thih ding hi a zum thei lo. Curuangah,
“Hlawn Dawh Thang thi e ti ling bang nan hnin cu,
Dawi ai hnih nei a huu nih hriam thlak cermar lai”
Dawi ai hnih nei a huu nih hriam thlak cermar lai,
Hlawn Dawh Thang tlang thlalerin vanva ah zuang” a ti.
Cui hnu ah Ngun Hnu i lamah a feh I,
“Ngun Hnu ṭap tuk hlah law na u tlungai lai,
Na daarte rual hlit aw, kawm tialah vung bang” a ti.
Ngun Hnu khal cun ka u Hlawn Dawh Thang a thi lo ti a theih cun a thin a nuam nasa. Asinan Za Ham a thi ti an theih thotho ruangah an lung a awi thei cuang lo.
Za Ham ih lu cu patar pa-in a bangah a tar. Zantinin an sungza in an suak khawmih bang cungih an tar mi cu an hung ṭah ringring ṭheu. Za Ham khal cu a thlarau in hla a hun phuahih
“Ka nu zikziak te teh a lung sir ve maw,
Ka pai` daar mang kuai tang khaw leng i hram au”
a hun ti. Cutiih zantin an hung ṭah ringring ruangah patar pa khal cun tuar nawn loin cirhdup ah a phum sal.
Veikhat cu Hlawn Dawh Thang in Ṭial Ciang le Lian Pa (a fapa) te cu “Siarte rak hngak au, Dar Hri Nuai nu ka leeng ding” a tiih a leen san. Dar Hri Nuai nu cu a lung a awi tuk lawmmamih a nau le pawlih mitkemza tiangin a khir a zuang zok rero.
An darkhuang a cuumih ngai paih awk lo tiangin a tal. Ṭial Ciang a thin a heng. A phunzai rero thlang. Asinan Dar Hri Nuai nu-in a zianghman a poi lo.
“LianPa ih dar hi beng lang haw parah
A ngai duh lo nan hna rak thong hlah ai uh”a ti sanih atum deuhdeuh men.
Ṭial Ciang cu a thin a heng sinsin. An pa-in le Dar Hri Nuai nu a leen san ruangah-
“LianPa a cawi zo kan siar thing hngak vun ti,
Ṭha hlah an tluang fanu a lung lian lam ai”
“Ka naute i pawk uh i hlim pawk ai uh
Khawte so kai aw lang ka pa lei hnenah”
a tiih a nau a pawk hnuah an dar cu a lukhumih a pai` inn lam panin khua a tlan ta.
Cutiih a tlunnak lamzinah cun a pa-in sum a rak salh. Asinan ka pa a si ti a theithiam nawn lo. Curuangah, “Ka pu, ka pa Za Hre ih inn i sim aw” a ti. A pa khal cun a rak thei nan a sim duh ve lo i, “Na pawn i secang mei kha pawk aw la a inn a lo tlunpi ding” a rak ti. Ṭial Ciang tei` nufa khal cun secang mei pawk phah cun an feh vivo. A cancanah hling rul lakah, thingrul lakah, tlang lakah, a feh pi vivo. Cuti`n zanlam sim nawnah an inn an va thleng. A pa cu an hlan pi ah inn a rak thlengih a sum salh mi parah tualrawnah a rak to. Ṭial Ciang a vung thlengih a ton mi kha a pa a si ti a theih cun a ning a zak. Curuangah a ningzakin-
“Sentet tak i inn khun a dim ta fam nih,
Lai Za Hre ka pa e, na hmel palh ai ing”
a ti. A pa khal cun lungawi in a rak hmuak i,
“Hrinhniang tei` kir hi e sun ce nak si ai,
Co a duh nih ka tualah ngul bun ai uh”
a ti. Cui thu Ni Ka Hlawn Khar in a rak theih tikah ngul a hun hun. Cutin Ni Ka Hlawn Khar cun a leng.
Nikhat cu Hlawn Dawh Thang in, “A lang tlangin ka hung cuan dingih i dungleh a si le ka kir sal ding” a tiih a hung zoh. Ṭial Ciang cu an zautlangah thiamṭial a rak tah. Ṭial Ciang cun a rak hmu nan a hmu lo bangin a um san men. Hlawn Dawh Thang a tlun ve te`n Ṭial Ciang cu um ngaihnak thei loin a fehnak lamzinin a rak khan. Asinan a khelh nawn lo.
“Zongte tlang le lungphunin kei bawh ningna,
Hlawn Dawh Thang ka biak lo`n Zamual liam aw lai”
a ti i seherh duahdo cingin an ṭian aw ta. Ṭial Ciang cu a um a rem thei nawn lo. Hlawn Dawh Thang kha a seherh tuk lawmmam i a ngai in ziang i lai hman a rel thiam nawn lo. Ziang ṭuan khal zuam loin mina bangin a it ko. Rawl khal a ei duh nawn lo. Cutiih ti lo le rawl loih a um cu a nu khal a mang a bangih
“Khua hli hlanah na nu cu zuun rak ul ing,
Rawl nuar hlang e tidai tham lai lawng ul ing”
a ti. Ṭial Ciang khal cun,
“Ai ka nu e hi tuar na tuar zo ve maw,
Zuunrim ngaihah hitin maw a fah ruangmang”
a ti san. Asinan a nu-in tidai tham lawng te a tham cuang lo. Cuti`n Hlawn Dawh Thang i zuunthing cu rei nawn a ul ta.
Nikhat cu Ni Ka Hlawn Khar i ṭhit dingin a nu le a pa`n thurem an rak rel. Ṭial Ciang khal cun Hlawn Dawh Thang kha a seherh lai thotho ruangah, “I rak thei seh” a ti i a sal rual pawl kha Zamual ah manah ding vok vung hawl dingin a fial. “Hlawn Dawh Thang ih hmuansak nan thlen le naapi`n vung au uh” a tiih a cah ta.
Sal rual pawl khal cu, “Vok lei ding kan hawl e” an ti i khawlakah cun an au rero. Hlawn Dawh Thang ih inn hmuansak an thlenin naapi`n an au sinsin. Hlawn Dawh Thang cun thei lo bangin a um san. A namsau a la ih samseu in a tat a tat-ih a tat ngahin vok hawl pawl, “Ziangah ha vok nan hawl” tiah a suh hai. Annih khalin, “Ka pi Ṭial Ciang in Ni Ka Hlawn Khar a nei zikih man-ah dingah kan hawl,” an ti. Cui si cun Hlawn Dawh Thang cu a namsau a kengih a pok suak ve. Ṭial Ciang pai` inn a thlenin an sangka hramah a zathalin a it ih,
“Kham thiu thiau lang ka phei thlai zalam rawnah
A ka lantu ka lainawngin um lai uh”a ti i a namsau thawn a it.
Zohman a lan ngamtu le a lut ngam tu an um lo. Lenglamin an luh ngamlo ruangah car lamih luh an tum. Car lamah a ṭhawn ih a va it thotho. An pah ngam cuang lo. Lenglamin luh an tum leh. Lenglam sangka hramah a thawn lala. An mang a bang. Patar pate pakhatin, “Cu bangih milai puar cu e” a ti i vun lan na khaw a rak sah tan men.
Ti ngaihnak le ruah ngaihnak an thei nawn lo. Ṭial Ciang pa khal a mang a bang ve thlangih Ṭial Ciang i hnenah cun, “Na duh mi zu hai pe aw la na huat mi sasem pe aw” a ti. A hrangah hril anhai ding a um lo. A zuhai te cu kengin Hlawn Dawh Thang a va tulh, Cui hnuah Ni Ka Hlawn Khar i hnen lamah a fehih,
“Sentet tak i miphun u co tafamin,
Kir ai law Hlawn Khar e, phun nau deuh ai ci”
a ti phah zawngah sasem a barh ve. Ni Ka Hlawn Khar khal cun a ninghangin
“Uang tuk hlah Ṭial Ciang khua ngai,
Thai hnih ṭhit thiang hlah ri ngai
Thai khatah lungphang hngang maw”
“Uang tuk hlah Ṭial Ciang khua ngai
Kan thlanglam kawl bawi co ngai kan tum ve”
a ti i an tualrawn i a ngul bun mi cu a sahtan ta-ih a inn lam panin a tlung hlo.
Ni Ka Hlawn Khar a tlun cun Ṭial Ciang pa cun a manah Ngun pher a ngen sal. Hlawn Dawh Thang pa`n ngun pher man ding cun a lung a kim thei lo. Curuangah an inn riak tlangval pawl a phah nen ter. Asinan Hlawn Dawh Thang in tlangval pawl a bum a bumih an pherphah mi cu a zialih a put hlo. A nupi manah a hi pek. Hlawn Dawh Thang khal cun Ṭial Ciang ih ken dingah Thihni a ngen ve. Ṭial Ciang pa`n a siang ve lo i a tohkhamah a hmanih zohmanin an la ngam lo. Asinan Ṭial Ciang in hmun a phiah phahah a pa kha, “Ka pa, kaam hrih, na hnuaiah hnawmbal a um” a ti i a pa a din zawngah a thihni cu a lakih a tlunpi ve.
Cuti`n Hlawn Dawh Thang tei` nupa cu an inn zin zawhin an tin. Inn an va thleng cu sangka an rak on duh lo. Netabikah Ṭial Ciang a mang a bang i,
“Mang Lian ka rang ha tlai lo ra suak ai law,
Ṭial Ciang nan ruun innah ṭuan rel hrih ai lang” a vun ti.
Asinan an ra on duh cuang thotho lo i Hlawn Dawh Thang a thinheng in an hauhruang sahbal a tum. Cui cin cun an ra on sal i ṭhate`n an um khawm sal leh.
Veikhat cu pheihlep fala unau Hlawn Dawh Thang in len a tum. Pheihlep fala cu a hmutu hmuahhmuahin ṭha an ti cio. Asinan an sinak tak zohmanin an hmu ngah dah lo. An ke a bulih cal an thluahcop mi a si. Hlawn Dawh Thang cu an inn ah a rak thleng. Fala unau cu lo an rak feh ngelcel. Hlawn Dawh Thang khal cun a rak hngak ringring hai i ziangvek an siti hmuh duhah a puan lukhuhin a it-ih a mit zawnte a vit ong. Unau hnih fala khal cu ziang thei loin an hnaṭuannak hni le puan thawn an ke-ah cal an thluahih awn ruihro-in an ra tlung. Hlawn Dawh Thang cun fiangte`n a rak hmu hai. Hlawn Dawh Thang a si ti an theih cun an ningzakin “In hmuh awk maw” an ti. Hlawn Dawh Thang in, “Ka lo hmu lo, ka itthat” a ti san. Asinan an zum cuang lo. Kan sinak in hmufiang zo ti an thei. Cuisin an thlengaw i an thuamthil an hun hruh ngah cun fala mawi ngaingai an cang sal.
An hung thuamawk ngah cun an mawi in an ṭha nasa. Asinan Hlawn Dawh Thang in fiangte`n a hmuh ngah zo hai ruangah a duh nawn lo. Curuangah
“Ka ret tak e kipkual ka ngun zungzathil
Mang mi bawi i kan run ton lai ka rin lo”
a ti i ninghangin hla a sak rero lai-ah Hlawn Dawh Thang cun a tlunsan ta.
Rih fala ṭha nawnin an hmin a thang. Hlawn Dawh Thang in a rak thei i leng dingin nikhat cu a pok lala. Asinan a fala cu a tong thiam lo. Hlawn Dawh Thang an hmuh ve te`n a nu le a pa`n buk sungah an khum. A mang a bangih fala leng dingih pok si, veikhat tal tong ta lo cu a lungsia a herh ruangah zawhte ah a cangih a buk kiangah sunvu te`n a ngeu zok rero. Cu tiih a ai rero kha buk sungih fala nu`n a ngai paih nawn lo i, “Zawh eh” a tii i a buk cu a hun cum phahih zawhte cu a kawk. Cu tiih zawhte a kawk i buk a cum zawngah a buk ka malte a ong aw. Cui ongte cun Hlawn Dawh Thang cu a lut manih fala nu`I hnen a thleng. Fala nu khal cu fa a rai ta. Hlawn Dawh Thang in, “Fapa na run hrin le Rih Lian run sak aw” a ti i a tiamta. A lennak kipah an rak duh fawn. Curuangah veikhat cu Thur fala a leng lala. Thur fala cu amah khalin a duh tuk lawmmam hai. An ṭha in an mawi tuk. Curuangah a tlunsal hnu khalah a hngilh thei hai lo. Thur fala zuun tuarin rawl khal a ei duh lo. A nu-in a pek rero khal le a ei duh cuang lo. An nu khal a mang a bang i..
“Rawn na nuar maw, na nuar maw, rawl na nuar maw
Ka pek suan rawl na nuar maw Hlawn Dawh Thang”
“Rawl na nuar maw, na nuar maw, rawl na nuar maw
Thur le Zo khua nui` vangah rawl na nuar maw”
a ti. Asinan Hlawn Dawh Thang khal cun
“Thur le Zo khua na ti cu na cawk hnga maw
Anmai` tangah bawi le suntai le vankhawng” a ti san.
Hlawn Dawh Thang cu a fehnak kipah miin an rak duh, an rak ngai vivo ruangah Ṭial Ciang in a ham. Mi kip miza in a va duh ve vivo ding khal a nupi in a duh ce lo. Curuangah a vahsuah ding le fala a len ding khal a kham. Cui thu fala dang pawlin an theih cun “Ṭial Ciang in an pa a ham” an ti i an thangsiat ciammam. Asinan Ṭial Ciang cun ham lo pi bangin
“Ham hlang e, ham hlang e za hup bual em
Tluang a tlawnah ngaknu nih za rak hlan au” a ti hai.
Hlawn Dawh Thang cu khuang a cawi tumih thing a thiah vivo. Ram kipah fate a neih ruangah a fa pawl khal cu a khuangcawi laam ra zawh dingah an suak khawm hai. A fa le ra thleng kha Hlawn Dawh Thang cun a kawtṭial a onih a luh ter hai. Netabikah Rih Lian khal a ra thleng ve. Rih Lian cu a pa bangin dawi a thiam ve. Zu pihra kha palang pahnihah a thanih a rak phur phah. Rih Lian a ra thlen kha a pa-in a hmu nan, zawngum sia bangin ṭop zet le ṭawnṭai zet i a um hrim ruangah a pa-in a thei lo i a hmuhsuam deuh ruangah a kawtṭialin luh ter loin an sekawtin a luh ter. A fa le dang pawl cu vokthauin an thla a kawh sak thluh nan, Rih Lian cu Arcangin a kawh sak.
A zan cu zanvarin zanmengin an nuam. Fala tlangval tampi nunnuamin an um khawm. Rih Lian cu hlathiam mi khal a si
“Ka ha ka ha te fingfeng
Theihkuh pangro ka tamnak
Ka pum ka pum te lirler
Rawl i tinṭian ka zawinak”
a ti i amai siatnak le a ṭhatlonak kha hla-ah a phuahih zanvarin fala pawl thawn an nuam tlang. Fala pawl khal cun amai hlaphuah bangin
“Na ha na ha te fingfeng
Na pum na pum te lirler”
an ti i hla phuahin an nompi zok rero.
Zan khua a simin Rih Lian cu lengah a va suakih amah a sinak vekin a va tuah aw sal. A luh sal cun tlangval hmelṭha, a ruang le a rai khalah zo i bang awk loin a cang sal. Tlangval le fala tampi`n ziang i an rel lo laiah cu tiih a hung can cun an tih sal. A kiangkap hmanah an um ngam nawn lo. A pa khal a mang a bang. Hla khal a seh ngam nawn lo. A pai` hnenah, “Ka pa, kaanto pahra-in va la aw, zu malte ka phur” a ti i kaanto pahra cu a va lakih a palang zuphurh mi cu a hun suah tikah a pahra-in a khat thluh. Cuvek thiamnak a neih sinsin cun a pa khalin a ṭihzah, a hmaisong sinsin thlang. A pa cun vokih a thla kawh sak a tum sal nan Rih Lian in a duh nawn ve lo.
A thaisun cu bual an suak zik. Cutikah Lian Pa in Ni a hung hup i Rih Lian in fala pawl a rak nom pi. Cuihnu-ah Rih Lian in Ni a hung hup sal i Lian Pa in a rak nom pi ve. Cuti`n an unau hnihin sunvu te`n fala an um pi hai. Zanlam pi`n a pa`n, “Tawk thlang seh law” a ti i thing an dim suak thei.
Hlawn Dawh Thang in a fapa Lian Pa le Rih Lian cu ziangvek an si kha theih a duh ruangah a tawh-awk ter. Hla in an khawngaw rero. LianPa in
“Ka nu tei` seemnak lawng ka pu ti ningna,
Ngun Hniar lawng zalamah kaan lang ka val hawi” a ti.
Rih Lian in a hun thawh ve i,
“Ka nu cu marte si ngai, cin hni a veng,
Rinim kung hlun, hnahhlun tlorngo kan seemnak” a ti ve.
Hlawn Dawh Thang cun a fapa pawl cu a rinsan ko. An pa hawi dang an hleih. An fim an ṭha, an cak. Rih Lian khal cu a pa-in a theih ngah zo ruangah khuang an cawi ṭhehin tlung ter mai loin nupi a ṭhit sak. Amah a duh mi Rih fala thawn an umkhawm ter.
Nikhat cu Rih Lian a khua-ah tlun a tum. Hlawn Dawh Thang tei nupa cun an kai rero nan a duh nawn lo. A hlanah ziangih an siar lo le an nautat ruangah an hnenih um cu a duh ve lo. Curuangah a unau le a nu le pa cu tanta-in Rih zin lam panin a tlung phei. Cu tiih Rih Lian a hung tlung cu Hlawn Dawh Thang tei nupa cun an lungleng le umharin an cuan i an zoh ringring. Rih Lian tlang a liam taktak cu um ngaihnak hman an thei lo. An ngai tuk lawmmam i an mit i tin lo tiangin khua an cuan. Tawkfangah cun vaca run khat an ra zuang i Hlawn Dawh Thang cun a lungleng umhar tuk tuar loah vaca pawl cu thu a hun sut.
“Ka tlun i vaca zuanzang aw
Ka fa dawtte Rih Lian khui thleng ngaingo maw”
Cuti cun Hlawn Dawh Thang cu a fapa Rih Lian ngai-in a khawsa. Rih Lian kha kawh sal a fial nan a rung duh lo. Hlawn Dawh Thang cu a um ngaihnak thei loah an zaute-ah a sun a zanin a to, Inn sung khalah a lut nawn lo. Rih Lian i rung tlun lai hlan lo cu inn sungah ka lut nawn lo ding a ti i zaute cun a rak hngak ringring. An mang a bang i ti ngaihnak an theih nawn lo cun zaute ah cun thlamte an sak sak i tutiang zauthlam kan neih ta nak khal cuisi thokin a si.
Rih Lian cu na pa a na a thizik ti`n an hung ko nan thungai a si lo ti kha a thei ve i a vung duh lo. Curuang lawngah si loin ka pa i siim ngam lo mi mikei khua ka siim i ka neh hnu lawngah ka vung ding a ti. Ka pa ka hleih lai hlan lo cu a ti eueu. Hlawn Dawh Thang cun mikei khua siim ding a rak ngam lo. A mikei pawl khal cun Hlawn Dawh Thang cu an ṭih ve. Curuangah Hlawn Dawn Thang cu mikei pawl thawn rualrem tei` um dingin thu a tawlrel. Curuangah Rih Lian a lung a kim thei lo i mikei khua siim cu a tum thotho. Asinan a pai` hnenah cun a dawi thiamnakin ngalcangpi a ho thiamtleng tia lai ti riairiai pi kha a vun thlah i an hmuan thlang le hmuansakah a vak thuntho rero i an hmuanthlai thil pawl cu a ei i a siatsuah thluh. Tial Ciang cun kan hmuan i thil um hmuahhmuah a cem thluh ngaingai ding e vung kap aw law a ti rero nan Hlawn Dawh Thang cun Rih Lian i run thlah mi ti a theih ruangah a kap duh lo i a zoh cuahco men. A netnakah cun Ṭial Ciang cun meithal a vung lak i a pek i kah lo theih loin a kah fial. Hlawn Dawh Thang cun a kah i ngalcangpi cu a thi.
Hlawn Dawh Thang cun Rih Lian in mikei khua siim i raldo a tum thotho ti a theih ruangah a thla a phang. Curuangah pawpi ah a cang i mikei khawlu tlang cun a thute`n a hung buk hmiauhmiau. Rih Lian cu mikei pawl thawn mikei lal tei` tualah cun an do aw ciamco. Hlawn Dawh Thang cun a fapa an neh pang ding ti phang zetin a zoh ringring. An neh deuh a si le ka vung bawm ding i ka fapa a thih le thih a ti i ralringin a rak tiar ve. Asinan Rih Lian cun mikei pawl cu a neh thluh. Cuiruangah siat a cam i a thuthu i a kuthnuai i um thluh dingin siat ti a in ter thluh ta hai. Rih Lian ih a neh cun Hlawn Dawh Thang cun, “Ka fapa Rih Lian in I hleih riai, pa I hleihtu fapa ka nei aw” a ti i a lungawi in khuatehla a vun sam i a tlung hlo. Cui si cun Rih Lian khal cun ka pa in i hung buk ti a hun thei ve.
************************************
HOL KAWM LE MANG DANG
Zahmun vapi raalkhat Bualzawl khua-ah khin, fala le tlangval a duh aw zet mi an rak um. A fala nui` hmin cu Mang Dang a siih an Lal fanu a si. A tlangval pai` hmin cu Hol Kawm a siih misia a si. Duhawknak kan tii cu minungih kham theih le don theih a sii lo ruangah zovek khal duhawk a si ko. Misia khalin Lal fanu khal duh a siih lal fanu khalin misia duh a si. Coawknak le neihawknak ding cu thudang va si hrih she la. Cuti`n phun u le phun nau an rak duh aw ta. An duhawknak hi thuh theih le kham theih a si nawn lo.
Asinan Mang Dang cu a nu le a pa-in, “Hol Kawm na duh lo pei, phun nau a si. Kan sal phun a si” an ra tii. Asinan Mang Dang I hrangah a har ko. Mai miduh cu zovek te an sii hmanah phun ziang an sii hmanah duh thotho a si. Duhawknak hi phun le hnam a si lo. Ci le kuangin a ra suak mi khal a si fawn lo. Thinlungin a ra suak mi a si sawn.
Curuangah duhawknak mit a tonawk hnuah cun ziangvek in siatnak an neih hmanah an siatnak kha duhnakah a cang sawn lehlam ṭheu. Cuti`n an duhawknak cu an kham nat le a na siinsiin. Leenawk le tonawk an don le tonawk le leenawk ding kha an duh siinsiin. Kham mi poh kha tuah duh siinsiin nak a ra cang i duhdawtnak cu duh tlak lo tiangin duh a si.
Cu tivekin Hol Kawm le Mang Dang ih duhawknak cu a zual siinsiin. A cak siinsiin. Asinan Mang Dang nu le pa cun an kham siinsiin. Anmah vek miphun u co ter an tum ruangah Luunkhua ah Mang Dang cu a duh lo cing te`n pasl an neih ter. Nu le pai` duhnak kha fate in eel a theih nawn lo ruangah se dirh bangin a duh lo cing kha a mithli thawn an hruai hlo.
An taksa cun ṭhenaw hman hai sehla an thinlung le ruahnak ziangtik hmanah a ṭhen aw thei dah lo.
“A hlum e meiling kiang to cu,
Hlaṭah zuun ngaih a daai vee maw?
Hmanseh tlangzaa leeng um hmanning,
Umhar lileen a daai lo”
an tii bangin tlangzaa leengah an ṭhenawk hmanah an thinlung cu hmunkhatah a to ringring thotho. Mang Dang cu kiirsal theinak ding caanṭha a hawl rero nan, a tlan thei lo. A tlaan hloh an phaan ruangah a suun a zaanin an kil ringring ṭheu. A lungawi theinak dingah sehra ( sia 10) an that. Asinan lennak le thatnakin a lung a hneem thei cuang lo.
Hol Kawm cu a fala nu`n pasal a neihsan ruangah ti lo le rawl loin a ngai. Thih dawnah niim le tidaai malte lawng a cip i a ei ṭheu. Nitinin a ihkhun tluunin Mang Dang i zuun a tuar. Cutiih Hol Kawm ti lo le rawl loin a um tii kha Mang Dang cun a rak thei. Kiir saal nak dingah a cang thei si lo. Hol Kawm i tuarnak hmuahhmuah cu a pasal ṭaangin a rak ngai-in a rak tuar pi vee. A umharnak hla cu hi bangin a sak.
“Ka pai` aanka Ialh lo i khun va diim cu,
Nau hno bang ka ṭapin, Luunkhua tiang baan-ing” a ti.
Hol Kawm khal cun a ngainak hla cu hi bangin a phuah vee.
“A nu hin zo lamah sungtawl tirh ta ngai,
A lung teh her hman maw, nau thang a cawi mai” a tii.
Cu tiih ngaiaw phahin Mang Dang cun fa tla a va nei. Asinan Hol Kawm a ngainak a daai cuang lo. Nikhat cu a ni-ih hneenah kan khua ka tlawng ding a ti thotho. A ni nu khal cun fuur tilian-ah nuunau a tlun thei ding kha a zum lo ruangah a el duh lo. Mang Dang khal cun caan ṭha a tii i a tiim tuahin a tlan tlung. Zahmun vapi cu a vung thleng i tisuar le tilian cu a hruumin a hrum. Minung i tan theih ding tidaai a si lo. Karkhat hlaanah tilian fen i thih ding lawng a si. Mang Dang cun dunglam i kiir sal hnak cun tilian sung i dawp ding kha a duh deuh. Tidaai tannak ding hawlin ti-lu le ti-taw a hlehka zok rero. Netabikah cun tilian tluunah cun khatlam raal tiang a kangaw mi saphai ruulpi bok pakhat a hmu.
Nang ka lo ngai thih le tlei ṭih lem ing maw,
Tilian ruunnawi cunglei phaalpi khaan,
Mang Dang zawh tluan miarmo lang”
tii in thih ding le hloh ding khal zianghman a ṭih nawn lo. A mitthlamah tisuar le tilian sawp-aw a lang nawn lo. A tlangval pa Hol Kawm i mithmai siar lo zianghman a lang nawn lo. Hol Kawm veikhat te tal ton lo ding hnak cun tilian tluun i thih khal le bangrep. Saphai khang aw cu a hei zawh. A thinlung ruahnak thawn khatlam raalah saphai paar cun leilung i feh bangin a feh ko. An khua a thlenin zawi inn ha a pa hmaisat bik ding. Khuilam ziin ha a zawh ding. A nu le a pai` inn cu taanta-in a tlangval pa Hol Kawm i innlam pan cun a ke a her thlang.
Hol Kawm i inn cu thing repri te`n meisa tleu khal um nawn loin zaanlam sim nawnah a thleng. A inn a va thleng i minung um lo bangin sangka cu a khar aw. Ziang thawmvang hman a um lo. Inn leeng zial cu a vun pal awn i sangka hramah cun sangka kiingin a ding. Innsungih rak um Hol Kawm cun khua a sim cuarco thlang i sangka awn a theih cun muthla ah maw a ruat ding. A fala nui` rat ding le thlen ding hi zo ha a ruat thei nawn ding? Ni le thla ziang maw zat hnuah a fala nu ton ding khal cu a lung sungah a ruat baan nawn lo. Sangka awn a thei nan a ong duh lo. A fala nu cun, “Sangka i ra on aw” a vun ti nan a mangah maw a ruah a on duh cuang lo. Thawm le vang cu a thingin a daai siinsiin. Lutluunih hrikpi feh thawm khalin lovah caar lakih sakhi tlaan thawm a bang thlang. Zaandaai inn kiangah cucik kharbawk pawl lawng an awn detdo rero. Mang Dang in thawmvang dang zianghman a thei lo. Asinan Mang Dang cun-
“Ka mangah e sehra sunin, hmai suan-ing
Ka hung thawhah sual-ing e
Tlang thing kuai paar”
“Nangmai” vaang i ci tei` sung, kan va hram har
Tlang thing kuai paar, Nang teh,
Na lung zur vee maw?”
Tlang thing kuai paar Nang the
Na lung zur ve maw?
Kei cu Hlawn Dong kiir ing e
Nangmai` vaangah”
ti`n ṭap phahin sangka cu a vun kiing sal. Hol Kawm khal cu a tuar aw thei nawn lo. “Ka mang maw ka fimhring ha si” ti`n sangka ah cun a pet suak i a va ong. An hung tongaw hi ziang tin ha an hmuah awk ding? An lungawi ding maw an ninghang sawn ding? Zingdang sim lo hin ṭah hla-in an hmuak aw. An hun zuut aw i an mang a si lo. Khatlamah Mang Dang a siih khatlamah Hol Kawm a rak si. Fiimhring i tongaw an si. Lungawi lamah biangah mitthli luangin an mitthli cun an ngaiawknak thu cu for khat tete`n a sim zok rero. An mitthli cun an ngaiawknak thu an reel ngah ṭheh hnu cun zaanvaar an pom aw i zinglam nisuah hman thei nawn loin an itthat.
Zinglam khua a vaanin Mang Dang nu le pa cun a nau le pawl cu Hol Kawm a tho zo maw? hung bih hnik uh, tin an fial. An fale pawl cun Hol Kawm i hneenah ka u Mang Dang kan hmu, an vung tii. A nu le a pa cun, ”Nan at tukah, tilian lakah na u Mang Dang ziangtin ha a rat thei ding” an tii san. Asinan an fa le pawl cun “A si lo, ka u i kep khal kan hmu” an ti. An hung zoh i Hol Kawm le Mang Dang cu hri le dai bangin rak erh aw in an hung tong hai.
Mang Dang nu le pa khal cu tiingaihnak le ṭhenngaihnak an thei nawn lo i cui niih sin Hol Kawm le Mang Dang ih ṭhitawknak puai an tuahih nuu le paa ah an cang sal. A ziam thei lo mi duhdawtnak paar cu tlann tlangin an san khat nunnak cu an hmang ta.
************************************
KEI CAL LE LAL RUANG
Nikhat cu tivapi pakhatah sur vorhin pacang pahnih an tong aw. Ti taw lam i sin Lal Ruang in a hun vorh so i, ti lu lam i sin KeiCal in a run vorh suk. KeiCal i nga awh mi hmuahhmuahin an lu a bul thluh. KeiCal cu mikei a si i Lal Ruang cu milai a si. An tonawk cun, “Kan rual aw ding” an tii i rualah an kai aw ta. Cutin sur vorh an baan hnu-ah rawl an ei ta i tlun an tum.
Lamziinah cun an rualvah cun an thiamnak hmuhawk an tum i, “Saam kan cai pei” an tii. Lal Ruang cun, “Ka rual KeiCal, nang hmasa aw” a ti. KeiCal cun saam a hun cai i thingte note le hrampi pawl cu a dunghnu cun an sawn duahdo i a keu tan phah vivo. Tawkfangin Lal Ruang in, “Ka rual, tawk hrih seh law” a ti i KeiCal cu a bang. Lal Ruang cun a hun thawh vee i a namsau in a hun vai i thing le hrampi cu an tlu zutzo vee. A tlu hmasasa in an ro thluh. KeiCal cun ka rual tawk hrih seh law a tii i Lal Ruang cu a cawl.
Cutin an tlung so vivo i Lal Ruang cun, “Ka rual KeiCal, nang feh hmasa aw” a ti. KeiCal cu hmai-ah a rak feh i lungpi pheenin a rak bawh. Lal Ruang a hung so i, “Khi lungpi khi a laifangin phel koin hun kap ning law” a tii. Cutikah KeiCal cun, “Na Rual Kei Cal ka um” a tii I a kap suak lo. Cui siin hmaiah a rak feh laalaa i dihaai phangkhat pheen te-ah a rak relh laalaa. Asinan Lal Ruang in a thei thotho i, “ Khi diphang te khi a laifangin hun kap tan ning law” a tii. Cutikah KeiCal cun, “Kap aw hlah, na rual ka um” a ti laalaa. KeiCal cun deh tumin a bawh ṭheu nan Lal Ruang in a thei i a deh thei lo.
A zaan cu Lal Ruang i innah an tlung. Lal Ruang cun a rualpa cu ṭhazetin a zoh i a mikhual. KeiCal cun Lal Ruang in ṭhate le duhdaw te`n a zoh ruangah ka rual, kan khua-ah rung tlawng aw la, ka ṭhi rah tla ka lo lawh ding. Na rung tlawn a sii le kan khawlu tlang na thlenin, “Maw Kei Cal na rual Lal Ruang ka rung tlawng e, ti`n rung au aw la,” tin a cah ta. Cu ti`n lungawite`n KeiCal cu a tlung.
Nikhat cu Lal Ruang cu a rualpaa i hneenah a tlawng vee. KeiCal i thucah kha a tii i an khawlu tlang a thlenin ku ta loin a vung bih thup hai. KeiCal i khawpii pawl cu inn an rak sak i an mei sau ngiaungiau in diphun paarah an kaai i di an cih zok rero kha a vung hmu. Cui sin an hmuh loin a kir saal i hnar khaanin, “Maw Kei Cal, na rual Lal Ruang ka rung tlawng e” a tiih a vung au. Kei Cal cun an khawpi pawl cu, “Ka rual Lal Ruang a rung tlawng a si, nan mei thup cio u law” a tii i an zaate`n an mei cu an thup i milai ah an cang thluh.
Lal Ruang cu KeiCal i inn a thlen cun, “Ka Rual, na nu le na pa i hmuh aw” a tii. Kei Cal cun, “Kei i nu le pa hmuh tlak le zoh tlak an si lo. An se tuk lawmmam” a tii i a eel. Asinan Lal Ruang in, ”Nu le pa hmuh tlak lo tii a um lo, i hmuh aw” a ti thotho. Cutikah KeiCal cun, “Ka nu daarkhuang khuh, ka pa maaihuum khuh khi vung ong aw” a tii. Lal Ruang cun vung zoh na khaw KeiCal nu le pa cu an ha ther fiamfi te`n hmelse ngaingai in a hmu. Asinan Lal Ruang cun, ka rual cu hitluk nu le pa ṭha nei i zoh tlak lo na ti men hai, a tii i an hather tla cu faite`n a vung coih sak thluh. An nuupaa cun a vung lawm zok rero. KeiCal nu le pa cu an lungawi tuk i, “KeiCal, na rual pa na ṭhih ter a sii le nangmahin na tuar ding. Ṭhate`n kil aw” an tii. Ziangah tii le an khaw pawlin lamziinah an deh pang ding tii an phang.
Cuihnu-ah KeiCal cun Lal Ruang cu, “Ka rual, na ṭhi rah cu zaanlamah lo ta aw la, zinglam cu zingpitah ka tlun a ṭul ding” a tii i zaanlamah a lawh ter. Lal Ruang kahl cun phurhnak bawm tumpi khal a keng cuang lo. Ka kuakbawm khat lawngin ka lo men ding a ti. KeiCal khal cun ṭhi phur dingih rung pok i kuakbawm lawn run keng cu bawmpi run ken i tampi i phurh na duh lo maw? a tii. Lal Ruang khal cun, “Ka kuakbawm khat ka phurh cun a tawk mai ding” a tii san. Ṭhi rah cu Lal Ruang cun amahte`n a vung lo i a situng i a ṭhaṭha le a pawrpar a khiak i a lo zok rero.
KeiCal cun pamhmai a ti nasa. Asinan mai rual i thil lawh mi cu a sawm mi le a si fawn. A dawn ngam lo. A kuakbawm khal le a khat lok thei fawn lo. An ṭhi rah cu a cem zik cuahco a bang. A situng ṭhaṭha a khiah zawngah KeiCal cun a ho a hun suah i, “Hngir” a hun ti ṭheu. Asinan a nu le a pain, “KeiCal um men aw” an tii i an rak dawn ṭheu. Cuti`n Lal Ruang cun a kuakbawm khat a lawh cun a situng ṭha deuh le hahiozaa deuh pawl cu a cem deuh thaw thlang.
A thaizing cu vang-aar a khuanin, “Ka rual, tho thlang aw la, zingpit te`n na rak feh a ṭul ding. Cu le lamziinah na ek na rak thawh a sii le thilnu hi phulh vivo ta aw” a tii i rawl a khawh in zingpit teah an tlun ter. Khua a vaan ngah cun KeiCal i khawpi pawl cun Lal Ruang deh tumin an ra suak. “KeiCal, na rual ra suak she” ti`n an kotkheenin an rung au. KeiCal cun, “Rawl a ei lai” a tii san. Tawkfangah cun na rual ra suak she an ti laalaa. KeiCal cun, “A tiim a tuah lai” a ti san. Khua a tlai vivo. Tawkfangah cun, “KeiCal na rual ra suak she” an run ti thotho. Kei Cal khal cun a bum hai i; “Khah law, ka rual a ra suak e” a tii i an cuam sia hi sep suak na khaw an rak zon i an rak bawhṭhet thluh. Khua a tlai cuahco thlang i, “Na rual ra suak seh” an ti thotho. “A lupawng a pawng lai” a ti thotho. Netabik ah cun KeiCal khal cu a man vee thlang i, “Ka rual a ra suak e” a tii i amahin hmai a hruai i Lal Ruang cu an hei dawi ciamco. A ek an hi hmu i a rak thing thluh zo, a mawr thluh thlang a bang. KeiCal cun tlunpi a tum hai nan a khawpi pawl an lung a kim thei lo i an hi dawi thotho. Tawkfang an dawi hnu-ah cun an hi man zik thlang. Curuangah Lal Ruang cu saphu khua-ah a rak lut. Asinan a ke zimte kha a lang. Kei Cal cun ka rualpi pawlin an hmu pang ding tii a phaan ruangah thinghnah sawl a lak i a nen hnu-ah a toh nen. Cui hmunah cun an cawl.
KeiCal cun a ek le a thing thluh zo. Kan man nawn lo ding a ti hai. Asinan an tlun hlaanah thu pakhat a polh i, ”Tufangah hin ziang ha nan ṭihbik ding?” ti`n a sut. An ṭih ding thil cu a phunphun an rel i Kei Cal cun, Kei cu tufangah hin khua rung ri durdo sehla, ṭek tla rung tla cupcoin rialruah bawkbawn tiatia in rung sur ciamco sehla, lei hnuai lamin phitte hung awn ngongo sehla ka ṭih bikk ding” a tii. A rualpi pawl kha cun kan ṭih vee ding an tii. Cuveete`n an tii vek cun khua a rii, niimthla a kau i rialruah thawn a sur ciammam i leihnuai lam cun phitte a hung awn cuahco ngaingai kha an thei. Cu cun an ṭih tuk i an khawziin zawhin an zuang tlung thluh. Asinan patarpa te pakhat cun, “A ek ka pal ngah i a hlum thurtho, Lal Ruang i sa ka ei loah cun ka tlung lo ding” a tii a tlung duh lo. Midang an tlun thluh cun Lal Ruang cu a hung suak i mikei patar pa cu a kianghrolin a thawi ciammam i a ha hmuah a beuh thluh. Cu`n mangbang vaansang in a tlung kir sal men. Khua a vung thlen cun a rualpi pawl hneenah cun, ”Nannih hmuah nan tlung thluh mai i kei hmauh nan tlun hnu ah Lal Ruang i sa ka run ei ciammam” a va tii san. Asinan an khawpii pawl cun an hnih a suak i, ”Nangmah sawn lehlam na ha beuh thluh koin a lo tuah a si lo maw” an rak tii san men.
Lal Ruang cu inn a va thleng. A ṭhi rah phurh mi cu kho-hraw pi-ah a hun sung i a khat thluh. An sungte pawl le innhneen rualpi tla an ko khawm i ṭhi cu suunvu in an thul zok rero. Hman cawk lo le orh cawk lo tiangin ṭhi an nei ta. Lal Ruang in ṭhi tampi a phur tii an theih tikah a naupa khal, “Kei khal ka rual i hneenah ṭhi rah ka phur ve ding,” a tii i a pok. Lal Ruang cun na thi ding. Feh aw hlah ti`n a dawn rero nan a duh lo i a pok thotho.
An khawlu tlang a vung tlenin, “Ku kha, Kei Cal nan rual ka rung tlawng e” ti`n a vung ku. Asinan KeiCal cun, ”Cu mi cu kei i rualpa i aw a si lo. Curuangah nan mei thup duh hlah uh” a tii i an umkelin an um men. Lal Ruang i naupa cu a vung thleng i an inn saknak a vung thlen cun an mei sau ngiahngiah i an thlai aw kha a vung hmu i, “An mei sau ngialngial in” a tii i a vawk sak i a sep aw rero.
A zaan cu KeiCal nu le pa kha hmuh a duh vee i, “Ka rual, KeiCal, na nu le na pa i hmuh aw” a ti vee. KeiCal khal cun, “Kei i nu le pa hmuh tlak le zoh tlak an si lo” a tii. Asinan “Nu le Pa hmuh tlak lo le zoh tlak lo tii a um lo, i hmuh aw” a ti thotho. KeiCal khal cun, “Ka nu darkhuang khuh, ka pa maaihuum khuh” a tii. Vung ongin zoh na khaw an hmai baal thawn, an hmelsia thawn, an hather pi thaw cun a vung hmu. Curuangah Lal Ruang i naupaa cu, “Cu lawmmam i nu le pai` siat cu ee, an hmai baal le an hmelsiat pi thawn. An hather fepfep pi thawn, ningzakzaa an si hi” a tii i an siatnak cu a nautat zok rero hai. KeiCal nu le pa cun, “KeiCal, na rual na luat ter ah cun nang mahin na tuar ding” an tii.
Cuti`n ṭhi-rah cu i lo ter aw ti`n a diil hai. KeiCal cun a bawm khatpi`n a kaangsia le a caksia pawl a lawh sak. A thaizing cu vang ar a khuanin, “Ka rual tho awla tlung tlang aw, Lamziinah na ek na rak thawh a sii le thilnu hi phulh phah vivo aw la” a tii i khua a vaan veete`n an tlun ter. Khua a hung vaan cun Kei Cal i khawpi pawl cu an ra suak i, “Kei Cal na rual ra suak she” an ti laalaa. KeiCal cun, “Thaithawh a ei lai” a rak tii. Tawkfangah, “Na rual ra suak she” an ti thotho. “A tiim a tuah lai” a tii san. Tawkfang a rei in, “KeiCal, na rual ra suak she” an run ti laalaa. “A lupawng a pawng lai” a ti fawn. Netabikah cun amah a suak i Lal Ruang i naupa cu an hi dawi ciamco.
Lal Ruang i naupa cun zingpit khua a vaan deuh hlaanah an tlun ter ruangah an khawsuah hnar lungdawl a thlenin, “Hitluk zaanlai i mi tlung ter hai” a tii i khua a vaan ngahih feh tumin a rak cawl. Kei Cal le a rualpi pawl an va thlenin, “Khuilam i uico rual ha an si” a tii i a kianghrolin a rak thawi ciammam i zohmanin an zon in an keu ngam loklo, Kei Cal in a zon i a zaksenin a piat i a thi. An zaaten a sa cu an ei i an tlun san kir.
Lal Ruang cu a naupa tlun tii a neih nawn lo ruangah an thah a si tii kha a zum i hawl dingin a pok. KeiCal tei khua cu a va thleng sal. Lal Ruang cun, “Ka rual, ka nau teh?” ti`n a va sut. KeiCal in, “A hung tlun zo si, ka thei lo” a rak tii. Asinan phehawk a ṭha lo. Ka nau umnak i sim aw a ti thotho. KeiCal cun a sim ngam lo. A rual a thin a heng thlang ti a theih ruangah phehawk ṭha nawn loin a sim. Lal Ruang cun, “Na khawpi pawl ko khawm aw la anmah an ei mi cio luak sal hai she. A ruang ka din sal ding” a tii i an khawsenin an suak khawm. An ei mi cio cu an luak ter. Lal Ruang cun a hun zoh i a zak vun a kim lo. An hawl rero nan an ngah thei lo. KeiCal i rak ei mi a si. A rual hmaiah le a luak ngam nawn lo. Lal Ruang cun, Ka rual, luak mai aw” a ti rero nan a luak duh cuang lo. Lal Ruang khal cun a mangbangin a um sun a taksa dang kha a cam a cam i minungah a can ter sal i a zakkua a kim lo nakah siinthir phaw a ben sak. A naupa cu a nung sal.
Lal Ruang cun a naupa cu kan tlung thlang ding ti`n a sawm. A naupa cun, “Mahta mi khualtlawng men ziangah ha i rung hawl?” a rak tii. Lal Ruang cun, “Na ning hman zak loin na zakkua kha vun zoh hnik” a tii i vun zoh na khaw siinthir phaw ben mi cu a hmu i, “Hi lamlam i siinthir phaw na ben cu” a tii i a hlon. A siinthir phaw a lak vete`n a thi sal. A taksa a kim lo ruangah a nungsuak thei nawn lo i Lal Ruang cu a mangbangin a naupa i hngawngin a tan i a phur. A rual KeiCal i hneenah, “Ka rual, ka naupa na thah ruangah tu cun a that aw theithei kan that aw thlang ding. Kan ruak hnahah Hrang Sai pa`I Secang tilphir kan ruakhnah aw ding” a tii.
Lal Ruang cu ninghang lungsia in a tlung. Khua a thlenin a naupa cu a phum. A thlân-ka ah seentlung meipa minung bangin a tuah i a cam. Minung bangin puanlu a khuh i a ṭah ter zok rero. A kiangin Lal Ruang cun a bawh thup. KeiCal khal a rualpa kha deh dingin a ra hawl thlang. Thlaanka-ah miṭap rero kha a theih tikah ka rual kha si hmang pei e a tii i a pel, a pel i a zon ciamco. Cutiih a zon zawngah Lal Ruang cun a rak kah i a rual KeiCal cu cui hmunah a thi ta.
KeiCal i ruakhnah dingah an thukam cia bangin Hrang Sai pai’ Secang lei dingin a pok. Hrang Sai pai` inn a vung thlen cun a tapsakah a vung to. Hrang Sai pa cu dawithiam rak si vee khaw, “Thu hmekhmo tlang na hun hrawng, na hun hrawng i ka tapsakah na nung thu hmekhmo maw?” a rak tii. Lal Ruang khal cu dawithiam a si vee i, “Fim riangmang tlang ka hun hrawng, ka hun hrawng i na tapsakah ka hung fim riangmang maw” ti`n a let sal vee.
A zaan cu zaanriah an ei i Hrang Sai pa cun buhhlang pakhat kha a cam a cam hnuah Lal Ruang i hmaiah cun a thupten a seh. Asinan Lal Ruang in a thei i a ei duh lo. A rap tlunah thiahlei pahnih pherh ro mi kha a cam a cam i a nun ter hnuah a lehawk ter i a dawi awk ter zok rero. Hrang Sai pai fa le pawl cu thiahlei nuupaa te kha an zoh i an rawl ei hman an hngilh thlang. An hni an khek. An lungawi tukah an au rero i, “Ka pa, zoh hnik aw law” an ti rero kha a pa khal cun cu lawmmam ziangvek thil saw nan lungawi cu ti`n hun zoh duak na khaw a her sungah Lal Ruang cun a buhhlang kha Hrang Sai pai` hmaiah cun a hi she kir sal. Hrang Sai pa`n a thei lo i a ei ngah sual.
A thaizing khua a vaanin Hrang Sai pai` Secang cu Lal Ruang cun a khit i a fehpi. An hnar khaan tiang a hi thlah. Lal Ruang tlang a liam zawngah Hrang Sai pa cun, “Na kut le Sehri kha erh aw ta seh law” a hi tii. Lal Ruang i kut le Sehri cu a erh aw ta. Lal Ruang cun, “Nang khal e na tonak lung le na taw erh aw ta seh law” a tii ta. Hrang Sai pa cu a tonak lungah a taw a bet i a ding thei nawn lo. Cuti`n a caarcirih ta dah. Hrang Sai pa hnakin a thiam deuh ruangah Lal Ruang cu a luat ta. A Secang caih mi cu a that i a rual KeiCal cu ruak a hnah.
Nikhat cu Suzangkak nui` hneenah Lal Ruang a leng. A zaan cu an it i Suzangkak nu i fanu hneenah Lal Ruang khal cun a naihniam thlang. A falanu cu “Ka nu aw, Lal Ruang in ka pawhte i tham, i tham” a tii. Asinan a nu-in, “Tham lo e, a kutin thlungte a tum,” a tii san. Tawkfangin, “Ka nu aw, Lal Ruang in ka su i tham, i tham” a ti sal laalaa. Asinan a nu cun, “Tham le e, a kutin thlungte a tum, a tum” a ti sal laalaa. Cuti`n Lal Ruang cun falanu cu a pom i nau a pai.
Nau a paai ruangah veikhat cu Lal Ruang kha hung tlawng dingin an cah. Lal Ruang khal cu lungawi zetin a hung tlawng. Asinan Suzangkak nu kha pom a tum sal laalaa. A fanu nau a pai ter i tluunah amah tiang pom a tum ruangah Suzangkak nu cu a thin a heng. An innleengah a tlan suak i, “Innpi lungpi kharkhep cang” a tii i a cam. Lal Ruang khal cun, “Cuvek nunau cu e” a tii i lunghlumin a deen. A lung tlemin a pop suak i innpi cu kharkhepah a cang i minung i on le bauh theih nawn loin lungpi ah a cang. Lal Ruang cu innpi sungah cun an khum ta.
Lal Ruang cu innpi sungah cun rilrawng cuahco-in a um ko. Asinan an raltluunah thiahlei pherh car mi kha a cam I a nun ter hnuah lungto-in a deen popnak ongin thiahlei cu a thlah i rawl a lak ter. Niti`n in cutin thiahlei in rawl a saan ṭheu. Nikhat cu thiahlei kha a innih vung dingin a thlah. “Kan innah vung aw la ka dawium te kha vung la aw. Na fehnakah thinglang hrimhrim zawh aw hlah” ti`n a tiam i a feh ter. Thiahlei khal cu a theitawkin a vung tlan i Lal Ruang i dawium te cu vung la dingin a feh. A feh lamah cun thinglang a zawh ngam lo nan hung tlun soh lamah a rei tuk thlang i thlen zamrang kha a duh ruangah a nai deuh ding ti`n thinglang cu a hi zawh. Cutiih a thinglang zawh nakah cehfek thangin a rak awh. Cutiih thang i a awh cun dawium thiar mi kha a kaa ihsin a tla i tivapi in a fen. A dawium fenmi kha survorh pawlin an rak sar i an vuak kek. A ti ih a peh mi hmauhhmuahin dawi an thiam thluh. Cuti`n tutiang dawithiamnak khal a rung um vivo a si an tii.
Lal Ruang cu a dawium le a hneen a thleng thei nawn lo. A thiahlei rawl saantu ṭheu le a thih zo ruangah Suzangkak nui` inn kharkhep lungpi sungah cun suak thei nawn loin a thi dah ta.
************************************
KEITI IN FALANU IH THU
Falanu le tlangvalpa hi an duh aw ngaingai i nitinin hmunkhatah lo feh tlangin an tlak aw ringring ṭheu. Hmunkhatih hna an ṭuan tlang hi an nom tukah Nitlak hman hi an thei ṭheu lo. Ani ni-in an duh aw siinsiin. Nisa hman sa an ti lo. Ruah a suur hmanah daai an thei lo. Cuti`n nuam lutukin an feh tlang ṭheu.
Nikhat cu ni a sa nawn. Khua a hlumih ti a hal rero thlang. Falanu cun a tlangval pai` hneenah cun, “Ka ti a hal” a tii. Tlangval pa khal cun ma`i fala thil duh cu hawl suak a tum vee. Curuangah a falanu i hneenah cun, “Hi tikhur i tidaai hi rak in aw hlah, tivapi i ta khi ka vung khai ding” a tiih tithawl thawn a feh. Tlangvalpa cu a va rei deuh ruangah falanu-in a tihal a rak tuar thei nawn lo i an lo tikhur i “Keiti” a rak in. A in ngah veete`n minung thinlung nei nawn loin mikei ruahnak a nei vee. A mithmai khal cu a dang. A mit a sen. A taksa milai pian si hman sehla a ruahnak le a thinlung hmuahhmuahin mikei a si zo. Amah le amah khal a thei aw. Cutiih mikei ka cang zo tii a theih cun a um a nuam nawn lo. Khawruahhar ninghang le lungsia in a rak um.
Tlangvalpa cu a tidaai khaai-in a hung thleng. “Tidaai in aw hen” a tii i a hun pe. Asinan, “Ka duh lo” a tii. “Keiti na in si fawh maw?” a tii. Falanu cun, “Ka in lo” a ti. Asinan a mitmen le a umtu daan tlangvalpa in a zoh tikah a hmuihmel kel a keng nawn lo tii cu fiangte`n a thei. Thlamah kan va cawl hrih ding a tiih tlangvalpa cun a colhpi. Falanu cu a tha a baang. A thin a nuam lo siin siin. A tlangval a duh fawn si. Mikei a sii zo ruangah an co aw thei nawn fawn lo ding kha a thei. A mitthli a luang thluahthlo. Tlangvalpa cun a hneem rero nan a hneem thei cuang lo. An thlam zautlang cun an khua a hi cuan I,
“Kan ruun thang rung lang
Thiamṭial ka remnak,
“Kan suumtual rung lang
Valzaa ka pumnak” a tii i a ṭap zok rero thlang.
Tlangvalpa cun tlun a sawm rero nan a duh nawn lo. Khua ih va tlun ding cu a thinlungin a ngam nawn lo. Cuti`n suunvu te`n ṭah aw phahin an um khawm hnuah zaanlam khua a siimin tlangvalpa cun, “Tlung uh si” a tiih an tlung. Lam hla nawn an fehih an khua an thlen zik thlang cun falanu cu “Paw” a tii, mikei ah a cangih a zuang hlo. Tlangvalpa cu a lungleng le umhar te thawn amahte innah a va tlung ta.
Falanu cun nitinin sakhi, a si lo le zukneng cawn a phunphunin an thlamah zingtin a rak ret ṭheu. A nu le a pa cun cutiih zingtin sa an ngah ringring ruangah an fanuute mikei a can cu an ning a hang tuk lo. Asinan zingkhat cu milai cawn a rak ret. An khawpii pawlin falanu mikei ah a cangih milai a deh tii an theih cun kan that ding an tii. Curuangah a fala nu le pa cun tlangvalpa cu, an thah a sii le a lu na tuam i na fuunakah an tii i hneemrang puan an ken.
An khawsenin an suak i sakhaan cu an nam ciammam. Falanau cu tlangval pai` hmaiah a suak ngaingai. Tlangvalpa cun,
“Tuu lut si ci maw, khaan suak si ci maw
Ka caangṭial li sangah khai ta lang”
a rak ti. Falanu khal cun,
”Tuu lut si hlang e, khaan suak si hlang e,
Na caangṭial li sangah khaai hlah law”
a tiih fala ah a cang sal i sunnvu te`n hmunkhatah an um khat. An ngaiawknak thu le hla cu an mithmai in an reel thlang. Zaanlam khua a siimin an suakkhawm i “Zo talin nan hmu maw” ti`n an sut khawm aw. Tlangvalpa cun ka hmu nan ka kap thiam lo a tii san.
A thaisun cu hual sal an tum thotho. Falanu i nu le pa cun tlangvalpa cu na hmuh le va kap mai aw an tii. Sakhaan cu an hun nam sal. Falanu cu tlangvalpai` hmai thotho ah a suak. Tlangvalpa cun,
“Tuu lut si ci maw, khaan suak si ci maw,
Ka caangṭial li sangah khai ta lang”
a ti laalaa. Falanu khal cun,
”Tuu lut si hlang e, khaan suak si hlang e
Na cangṭial li sangah khai hlah law”
a tii i suunvu te`n an pawlaw laalaa. Kah ding le a falanu a si fawn. Asinan ziangtilam hmanin hmunkhatah an umkhawm thei nawn fawn lo ding. An hrangah nunnak ding khawruah a har ko. Milai thinlung an neih tawkah cun an ngaiawknak le an duhawknak cu simcawk a si lo. Zaanlam khua a siimin mitthli le canghnap thawn an ṭhen aw sal.
An khawsenin an suakkhawm sal i, “A hmu nan um maw” ti`n an sut aw. Tlangvalpa cun, “Ka hmu nan ka kap thiam lo” a ti laalaa. A thaisun cu hual an tum thotho. Ziangah tii le milai a deh zo ruangah midang tla in deh pang ding tii an phang. Fala nu le pa khal cun tlangvalpa cu, “Va kap thlang aw, mikei le milai kan umkhawm thei cuang lo ding” an tii. Tlangvalpa khal cu a pok sal vee. Sakhaan cu an vum nam i tlangvalpai` hmaiah a suak sal laalaa. Tlangvalpa cun,
“Tuu lut si ci maw, khaan suak si ci maw
Ka caangṭial li sangah khai ta lang”
a ti sal. Falanu khal cun in that thlang ding tii a thei i,
“Tuu lut sing e, khaan suak sing e,
Na cangṭial li sangah khai ko law”
a tii i, “Paw” tiah a tlangvalpa cu deh dingin a zon ciamco. Tlangvalpa khal cu a rak ralrin cia ruangah a keu man hlaaanah a kahih falanu cu a thi. A hngawng a tan hnuah a puan ken mi cun a lu a fun i a pi le a pu a hun pek.
Tlangvalpa cu a falanu a thih cun a umhar a lung a leng siinsiin i a rual zemnak hmunah nitin ṭah-hla sakin a feh ringring ṭheu.
************************************
KUM ṬUNG LE TLAI TLENG
Hlaanlai-ah unau hnih tlangval hmelṭha zet an rak um. A u ih hmin cu Kum Ṭung a siih a nau ih hmin cu Tlai Tleng a si. Nitin hramlakah vate pelin an vaktawi ṭheu. Saaihli saai khal an thiam ngaingai. An duh mi pohpoh cu an ngah thei. Vate zuanglai hman an saai ngah man. Nikhat cu aarti an songih an unau in hmui an bat. “A ngahtu tu-in vaancung thaaihliau (fala) kan co ding” an tii.
A hmaisaa ah a u Kum Ṭung cun a hii saai i a thelh. A nau Tlai Tleng cun hi saai na khaw a laaifangin phel koin a hi ngah. “Vancung thaaihliau ka co ngah ding” a tiih a lungawi in a au rero. A u cu a thin a hengih, “Nangin maw vancung fala co na tum vee” a tiih a thawi. A saihli I a vuak ruangah a na tuk lawmmam ih a ni nui` hnenah a ṭapin a thleng. A ni cun, “Ziangah ha na ṭah?” ti`n a rak sut. “Ka u thawn aarti kan bat i a ngahtu tu-in vaancung thaihliau kan co ding, kan tii. Keimah in ka ngah sawn ruangah i thawi” ti`n a va sim. A ni nuu cun, “Nauta sawnih ziangah saw na ngahnak” a tiih a rak vuak bet. A ninghangin Tlai Tleng cu a ṭap siinsiin i a pi hneenah a va. A pi cun a rak sut laalaa. “Ka u thawn vaancung fala co dingin arti kan bat tlangih keimahin ka ngah sawn ruangah i thawi. Ka ni-in a ruun laalaa i i thawi bet” tiah a va ti. A pi cun, “Na ninghang aw hlah. Vancung thaaihliau cu na co ding” a rak tii.
Nikhat cu Kum Ṭung cu vaancung thaaihliau leng ding cun lamcaw ti le rawl a timtuah i a pok. Lamziin ei phah dingah sang tampi a keng. Tawkfang a va feh hnu-ah tilang paarah thang i awh mi thiahlei a tal rero a va hmu. Thiahlei cu, “U Khum Ṭung zaangfahte`n i run sut aw” a rak tii. Kum Ṭung cun, “Nangmah a si lo maw ka vaainim le ka rawl a per thluh tu” a tiih a reek siinsiin. A tlaan hloh san ta. Thiahlei cun, “Kha cun vaancung thaaihliau cu na co har ding” a tii. A va feh salih Ritte rualin an tihalin cawm an rak huat. Asinan an huat suak thei lo. An ti le a hal tuk lawmmam. An mangbangin, “U Khum Ṭung kan tii a hal tuk, Cawm in run huah sak aw” an rak tii. “Nanmah a si lo maw ka fang hmuah ei thluh tu” a tiih a deen ciammamih a dawi tlan thluh. “Kha cun vaancung thaaihliau cu na co har ding” an tii vee. Tawkfang a va feh salin zawng rualin rawl ei ding an nei loih leidip an rak baar aw rero. “U Khum Ṭung, kan naurawlah na sang malte`n in ṭhen aw” ti`n an rak diil vee. Asinan Kum Ṭung cun, ”Nanmah a si lo maw ka lo ih fang le vaainim, hlamhmai rah tla a ṭheh thluh tu” a tiih lungtumin a deen ciammam i an tihih an tlanhlo thluh. An tlaan zawngah cun, “Vaancung thaaihliau cu na co lo ding” an tii san. Tawkfang a va feh sal i ruulpi thangawk tal rero a tong sal laalaa. Ruulpi cun, “U Khum Ṭung i run sut aw” a rak tii. Asinan Kum Ṭung cun, “Nangmah a si lo maw mi a cuk ṭheu” a tiih naapi`n a rek siinsiin men.
Cuti`n a feh vivoih tiva te pakhatah falanu pakhatin thlaai a rak luak rero a va hmu. Falanu cun, U Khum Tung, ka thil i run son aw” a rak tii. Kum Ṭung cun, “Mah hman mi vaancung thaaihliau leen tum laiah” a tii i a bawm cu a tuul sawn sakih a tlaanhloh san. Cuti`n a feh vivoih vaancung fala tei` inn cu a va thleng vee. Kum Ṭung cu a ning a zak nawn. Lamzin i a ton mi a si kha a thei. Asinan falanu cun ṭhate`n a zoh thotho. Mikhual hmuah nakah zuha le banhla tla a pek. Tawkfangah a nu le a pa an ra thleng. Fala nui` hneenah cun, “Na mikhual rawl na pe zo maw?” an tii. Falanu khal cun, “Ka pe zo” a rak tii.
Tawkfang an to hnuah falanu i nu le pa cun tlangval pai hneenah, “Kan sum taw le lu na thei maw” an tii. Kum Ṭung khal cun amai ruahnakin “Hilam a taw, hilam a lu” a ti vee. Cuisin, “Kan inn taw le lu in sim aw” an ti laalaa. ”Hilam a taw, hilam a lu” an tiih a puhnak lamlam cu a khih hmuh vee. Pakhat hman theih mi a nei lo. Cui hnuah, “Kan aar rawl va pe aw” an tii. Aar rawl a va she vee ten an aarpi pawl cun an rak sirh ciammamih tlaannak hman thei loin a suk le a soah a zam rero. Cutluhin ui rawl pek an fial laalaa. Ui khal cu an ra suakih Kum Ṭung cu he-le-heh tiah an keu an dawi i um ngaihnak hman a thei lo. A vaansaangin a khir a zuang. A na lutuk tuar ngaihnak hman a thei lo.
Vok rawl pek an fial thotho. Vok cu “Ri teh” a tii i vok rawl cu a va sun. An vokpi cu an ra suakih an nor i an keu ciammam laalaa vee i an innhnuai bekah Kum Ṭung cu an vokpi cun an hual zawk rero. Cuthluh hnuah, “Kan sekawt vung ong aw” an ti laalaa. An sia cu a vung dawi i, “Khui heh” a tiih kawt cu vung ong na khaw, amah lehlam an rak khit ciammam laalaa ih hruangkawmah Kum Ṭung cu thih le nun hman thei loin, an sia pawl cun an hrual zok rero.
A thaisun cu a pi le a pu cun, “Hrai khat hmunin lo na va vat ding” an tiih hrei le nam an ken. Kum Ṭung khal cun a tha neih hmuah suahin heh tiah a phar rero nan a vat thluh cawk lo. Thaisun ah “Na lo vah mi kha va ur aw” an ti laalaa. Kum Tung cu a mang a bang. Mizaan suun i hau mi tuisuun ur ding tii cu a tii. A va fehih meisa cu a ur rero nan a kaang thei khal cu a um lo. Hrok hnualhni in a va ur ta. A thaisuunah faangci hraikhat in an kenih, “Na va tuh thluh ding” ti`n an fial. Kum Ṭung khal cu a phar zok rero nan a ṭheh thei cuang lo. A thaisuunah na faangci phuum mi kha fangkhat hman hrelh lo te`n na va phorh saal thluh ding” an ti laalaa. A va phorh rero nan a hrek hman a phorh man lo. Tithawl pakhat ṭhimte tleng fang a ong mi an va la suak leh i “A kiangkap ah tidaai cin ter loin na thun khat ding” an tii. Kum Ṭung cun a zuam rero nan zuam man a um lo. A ka a pit tuk ruangah a zaate`n a cin thluh thotho.
Zingkhat cu falanu thawn nan tlung ding. Suncaw fuun nakah kan hmuan i hnahcang hnah khi tlek lo te`n vung la aw an tii. An hnahthing cu hakraang hlingin a taw in a lu tiang a ngerh thluh. Kum Ṭung cun a vun sat i hridai cun a tleek ter thluh. Tlek siapsiapin a hun suah pi.
Rawl an khawh cun falanu cun saruh malte a kengih an pok. Tawkfang an fehin a pi le a pu cun, “Na pi nan va hruai kir ding” an tiih an ui rual pawl kha an thlah. Ui pawl cu lamzin i thluan bo phahin an va tlanih tawkfangah an hi man. Falanu cun a saruh kenmi cu a rak she. Saruh cu an cuhaw i anmah le anmah an keu aw phah rero. Tawkfangah an saruh a cemih an dawi sal thotho. Tlang ziathman an liam hlaanah an hi man sal thotho. Ui rual cun Kum Ṭung cu an keu ciammam i an keu that hnuah an pi nu cu an hruai kir sal.
Tlai Tleng in ka u a tlung nawn lo tii a theihin Vaancung thaaihliau leng dingin a pol vee. Lamcaw dingah sang le tidaai a keng. Lamziin tawkfang a fehin tilang parah thang i awh mi Thiahlei tal rero a tong. Thiahlei cun, “U Tlai Tleng i run sut aw” a rak tii, Tlai Tleng cun a hri cu a vun dorh i thiahlei cu a suak. “Vancung thaaihliau cu na co ngah ding” a tiih awka ṭhate thawn an ṭhenaw ta. A va feh salih Ritte rualin an tihalin cawm an rak huat. Asinan in khop an haut thei lo. “U Tlai Tleng kan ti a hal tuk tikhur in huah sak aw” an rak tii. Tlai Tleng cun thuk ngai ngai-in an in cawk lo tiangin a huat sak. An lungawi nasa-ih, “Vancung thaaihliau cu na co ko ding” an ti vee. A va feh salih zawng rualin rawl ei ding nei loin leidip an rak baar aw rero. “U Tlai Tleng kan nau rawl pek dingah na sang malte`n in pe aw” an rak tii. Tlai Tleng khal cun a sang neih hmuahhmuahin a pek thluh. A va feh salih Ruulpi thangawk aw in a rak tal rero nan a suak thei lo. Ruulpi cun, “U Tlai Tleng, i run sut aw” a tii. Tlai Tleng khal cun a vun suh. Lungawi te`n an ṭhen aw ta.
Tawkfang a va feh salih tikhur pakhatah fala mawi ngaingai pakhatin thlaai a rak luak. “U Tlai Tleng, ka bawm i run coih aw” a rak tii. A bawm cu ṭhate`n a vun coihih falanu khor cun an feh vivo. Netabikah cun a thlennak ding Inn ih fala a rak si. An pahnih cun an lut tlang. Falanu cun zuha le banhla hmin thawthaw a rak pek. Cui tlunnah, “Ka nu le ka pa an ra tlunin, kan sum ataw le lu an lo suh le hilam a taw, hilam a lu; kan inn taw le lu an lo suh le hilam a taw, hilam a lu rak ti aw. Aar rawl pek an lo fial le na she ngah vee te`n ka pai` karlakah lut aw. Ui rawl pek an lo fial le naseh ngah vee te`n kaan paarah tlai aw. Vok rawl pek an lo fial le na sun ngah vee te`n vol rawl kuangah tlai aw. Sesuah an lo fial le a tluuntabik kothrolhah tlai aw” a tiih a nu le a pai` tlun hlaanah ziang hmuahhmuahin a rak sim thluh.
Tawkfang an tokhawm hnuah cun a nu le a pa cu an rung thleng. A nu le a pa cun, “Nuu te, na mikhual rawl na do maw?” an tii. “Do hrih hlah” a tii i zuha le banhla cu a vung pek sal laalaa. Cuthluhin a nu le a pa cun “Tlangval pa, kan sum taw le lu in sim aw? an tii. Tlai Tleng cun, “Hi lam a taw, hilam a lu” a tii. “Kan inn taw le luu” an ti laalaa. “Hilam a taw, hilam a lu” a tiih falanui` sim vek khan a sim laalaa. Cuthluhin “Kan Aar rawl va pe aw” an tii. “Ci rit” a tiih aar rawl a hi she ngah vee te`n a pui` karlakah a lutih aar in an sirh ngam nawn lo. “Kan Ui rawl va pe aw” an ti thotho. “Caw heh” a tii i ui rawl cu a she ngah vee te`n an khaan paarah a tlai i an keu baan nawn lo. Vok rawl pek an fial leh. “Ri the” a tii i vok rawl a sun ngah vee te`n Vok rawl kuangpi hnuaiah a tlai i an keu baan lo. “Kan Sekot vung ong aw” an ti sal. “Khui heh” a tiih a kot a on ngah vee te`n a tluuntabik kothrolhah a tlai ih an khit baan nawn lo. A pi le a pu khal cu an mang a bang. A fim daan le a thiam daan an hmuh cun, an fanu pasal dingah an lung a kim nawn rero thlang.
A thaisun cu lovah an fial sal. “Hraikhat hmun dingin lo va hau aw” an tii. Tlangvalpa cun ziangtin tuah ding tii a thei lo. Ram fiakte(bite) men a si lo. Asinan a falanu cun “Pakhat tete-in va hau thluh aw hlah, a zaate`n va ngel ta aw la, na ngeel ngah thluhin simthli le zothli ko aw” a tii. Tlai Tleng khal cu hreipi le nam thawn a pok. Zaanthing pawl cu a ngel i zaanlamin “Simthli hrang pheen, zothli hrang pheen” a tiih a au ciammam thlang. Sim-thli le zothlipi khal cu an ra hrang ciammam i a thing ngeel mi cu an tlu thluh ta. Lungawi zetin a hnaṭuan ṭheh cun a va tlung. A thaisuun cu “Na thing hau mi kha lo tuah theih dingin na va ur ding” an ti saal. Tlai Tleng cu a kawruah a har. Mizaan hau mi thinghring tuisuun ur saal ding cu a ruat thei lo. Asinsn falanu cun “Lamziin na rat laiih Thiahlei thangawh na phelh mi kha va ko aw la, a mei ah sertom va thlaih aw. Lo sungah a vak a tawi dingih a kaang thluh mai ding” a tii. Tlai Tleng khal cun Thiahlei pawl cu a va ko khawm i an mei ah sertom a thlaih ih mei-in a ur sak. Thiahlei pawl cu a suk a so ah an kat an tlan i a zaate’n suunhlaanah a kaang thluh ta. A thaisuun cu “Na lo ur mi ah fangci hraikhat na va tuh ding” an ti leh. Tlai Tleng khal cu a thih tha a suah vee thlang. Zingin sun tiang cawlbang loin a va ṭuanih a tuh thluh. Asinan a thausuun ah “Na rawlci phuum mi na va phorh sal thluh ding” an ti leh. A tuh lam cu a ol nan a phorh lam cing cu a ol lo. Mangbangin a ruat, asinan falanu cun “Lamziinih zawng rual na hun tonih sang na pek mi pawl kha va sawm aw la an lo bawm ding” a tii. Zawngrual pawl cu a va ko khawmih an sar ciammam thlang. Zaanlam an ṭheh zawngah an ka khatih an hmawm mi kha “ha ha ha” ti hnik uh a tiih “ha ha ha” an hun tii cun an ka sungih an rawl hmawm mi cu a fuan saal thluhih bawm khatin a tlun sal. A hnaṭuan dang a ṭhehin thawl kha ṭhimte tlem fangih an vih mi an va la ih a kiangkapah tidaai cin ter loin na thun khat ding an tii. Thun ding i ngaihnak a thei lo. Cu tiih vaansangih a to laiah cun falanu cun a thupte`n “Lamziinih riitte rual tikhur na hauh sak mi pawl kha va sawm aw” a ra tii. Tlai Tleng khal cu a riitte bommi pawl kha a va ko khawm i an hmurin thawlka sungah tidaai cu a khatin an thun lut. A kapah tidaai malte hman liam lo te`n an thun suak thei.
Cu tiih an fial mi hmuahhmuah lungkim koin a ngah thei thluh ruangah “Nan pahnihin nan tlung thlang ding” an tii. Asinan an suncaw fuunnakah “Kan hmuanih hnahcung hnah khi pakhatin tlek lo te`n va vung la ding” an ti leh. Tlai Tleng cun a zoh tikah a khawruah a har laalaa. Hakraang hri in a taw in a lu tiang a zeel. Himdam teih tlek lo i lak theinak ding a umlo. A hau khalin a lakih a tleek ter thluh zo. Asinan a falanuin a thupte`n “Lamzin i ruulpi na bom mi kha va sawm aw” a tii.
Ruulpi cu a va ko i a hnahthing cu a tawin a keu tan ta hnuah a sangsangin a dolh so vivoih a lu tiangin a dolh. Lei ah a rung tum sal i a khak laalaa i hmunkhat te hman ṭet le tlek lo te`n a hnahthing cu a pi a hun pek.
Cuti`n Tlai Tleng le a falanu cu an tlung, Falanu cun lamziin hrangah saruh kol sia pawl le sang tam zetin a phur. Lam hla nawn an thlenin uico bo an thei. A pi le a pu in “Nan pi va hruai kir uh” an tii i an thlah mi an si. Tawkfangah cun an hi man. Asinan a falanu cun a saruh ken mi kha a rakseh hai. Ui pawl cu saruh cuh aw ah an sual aw phah, an keu aw phah, caan rei nawn saruh thawn an hmang tlang ta. Cuisungah Tlai Tleng le a falanu cu tlang tam nawn an rak liam man. Asinan uico rual cun an dawi sal thotho. An hi man laalaa. Falanu cun a sang ken mi kha a rak pek sal. Sang kha hnangtuk lawmmam khaw, an ka a erh tangih zamrangin an ei thei nawn lo. Awloksongin sang cu an ei i cu tiih an um sungah Tlai Tleng le a falanu cu khua an rak thleng man. An sang an ei thluh cun ui pawl cun an hi dawi sal nan an man nawn loih an kir sal.
Tlai Tleng le a falanu cu nuu le paa an cangih nuam zetin an um khat. Kum a rei cun fate tla an nei. An fapa pawl cu, Siin Khup, Do Thei, Van Kap, Lei Huat le Tum Pa Lel an si. Fapa 5 thawn ziang ngai loin an um tlang. Nikhat cu a fapa pawl cun “Ka pui khua ah kan tlawng ding” an tii. A nu cun, “Fa len uh, nan thi pang ding” a ti nan an feh thotho. A pui` inn an thlen cun a zaute ah an to khawm. A pui` aar pawl cu an ra suak i Tum Pa Lel cun, “Ka pui aar cu khau(mupi) an bang” a tii. Aar pawl cun mupi kan sii awkah an tiih an zuang hlo thluh. Inn thuai a vun bih sal i vok rual a hmu. “Ka pui` vok cu ngal rual an bang” a ti leh. Vok rual khal cun ngal ah an cangih hramlak ah an tlan hlo thluh. A ui rual an ra suak. Tum Pa Lel cun “Ka pui` ui cu cinghnia an bang” a ti laalaa. Cinghnia kan sii awkah an tii i bo phahin hramlak ah an tlan hlo thluh. Inn thuai i a se rual cu, “Ka pui` Sia pawl cu Sele an bang” a tii ve te`n Sele kan si awkah an tii i “phit” an tiih an hri an phih cat i hramlak ah an tlan hlo thluh laalaa. Cuti`n a Puih neih mi hmuahhmuah cu hramlakah an tlan hlo ter thluh. A pu cu a rung tlung i a thin a heng.
A thaizing cu an Inn pawnih cirhkaw sungah hnahcang hnah lak a fial. Cui hmun cu hnahbial hri rulpi a siih khawsia ramhuai umnak hmun a si. Cirkua cu vek hnah umnak cu ramhuai kua a si an ti ṭheu. Hnahthing cu an va hau ciammam thlang. Ramhuai pawl cu an thawm theiin an hung suak i “Kan inn ziangah nan hau” an hung tii. A u le pawl cun an ṭih tukah an khur zok rero. Asinan Tum Pa Lel in “Ka pu in zu beng nakah a tiih nannih tla zu in a lo sawm” a va ti hai. Ramhuai pawl khal cu an lung a awi nasa i an thlun thlang. Ramhuai rual thawn an unau 5 in an va tlung. A pu pa cu a thin a phang.
Ramhuai-in in that thluh thlang ding a tii. Asinan Tum Pa Lel in, “Ka pu na thin phang aw hlah, keimah ka lo ruun ding” a tii. Zuu cu an bengih ramhuai pawl cu rii koin a hrai. An rii tukih an taw-lu hman an thei nawn lo. An zaate`n an itthat thluh. Cu tiih an itthat cu Tum Pa Lel in a sangsangin a thah vivo hai. Leengta bikih it in a thei i a tlan suak man. Cuisin tutiang khal ramhuai an um laai tii a si.
Nikhat cu a pu cun thah a tum thotho hai. Curuangah “Falen uh, khungpi kan salh ding” a tiih hramlakah a hruai hai. Thingpi tum ngaingai a hau ter. A tluk zik tlangin tawk hrih seh, nannih cawl hrih uh, keimah in ka hau ding” a tiih a thuai ah a to khawm ter. An unau zain suncaw an ei khawm. Cutiih an to khawm laiah an thinghau mi cu a tlu ciammam thlang. Tum Pa Lel cun, “Do Thei do law Vaan Kap Kap law, Lei Huat huat zang law” a tiih a au ciammam. Cuisin ah huat ngahih “Siin Khup siin thlang law” a tiih an unau 5 in thingpi hnuai ah an suncaw an ei sal. An pu cun an thi thluh zo maw, ti`n a vung zoh hai. Thingpi tlunah cun a vung to. Tum Pa Lel cun, “U lenuh ka pui` til le zang tliartli khi e” a tii i a hun tawh sak. A pu cun nan thi thluh hmang ka lo tii i nan nung lai maw si a tii. Thah a tum rero nan a that thei cuang hai lo. Zaanlam cu kuangpi an salh ngahin innah an zawn tlung ta.
A thaisun cu a pui` hneen i um kha an khop ngah thlang i a nu le pai` hneenah an kir sal. Cutin an sung te`n nunnuam le ziang ngai loin khua an sa ta dah.
*************************************
KUR BUNG BEL
Khaw pakhatah hin tlangval pakhat Kur Bung Bel tii mi a rak um. A hmel siat zia cu minungih sim thiam ding lo tiangin a sia. A ruang le raai ah khatlam le khatlamah a eu ton. A ruh le cang khal hi a ngawi khelhkhelh. A mit thuk zia cu toruah hman sur sehla a hmai a cin kim lo ding. A hnar le a kawi ngeenngeen. A hmurvun a sah si i a pir hliauhliau. A mitmen le a cau fawn. A biangruh khatlam le khatlamah a ki deldel i a hmai khal a peensawl thluh. Nuunau fala cu vun sim hrih lo, a mipa pi hmanin duhtu le rualpi ṭha tu a nei lo. Curuangah nupi a tong thei lo i amah ten a pahmei.
Nikhat cu a umhar le a lunglengin ihkhunah a zau I khua a ruat phah rero laigangah Caaicim (zinghnam) pakhatin a luanglu a zawhih a vak rero a hun hmu. A hung tho i caaicim cu a kaai i ka ei awkah ka that ding ti`n a ruat. A thah zik tikah a caaicim te cun, “Ka pu Kur Bung Bel, zaangfah te`n i thlah hramhram aw. Nupi ka lo hawl sak ding” a ti. Kur Bung Bel in a zum thei lo. Caaicim in ziangti lamin nupi a hawlsak ding tii kha a ruat baan lo. Asinan caaicim cun zangfah a dil rero. Kur Bung Bel khal cun khua a ruat i zangfahzaa a tii ruangah a thlah sal.
Caaicim khal cu a feh vivo i inn pakhat fala pathum umnak inn ah a va lut i a nu le a pa an rak um. Cu te nuupaa hnenah cun, “Kur Bung Bel pasalah nan fanu pakhat talin an neih lo a si le nan cikuangin nan cimit ding” a tii i a tlan hloh san ta. Fala nu le pa cu an thin a pit. An fanu le pawl an zohah Kur Bung Bel vek nei dingah cun pamhmai an ti. Tlangval ṭhaṭha le mi dawhdawh neih tumnak i laiah Kur Bung Bel ngelcel duhdawtu le zangfahtu hman nei lo, an makpa (tupaa) ih hung cang ding cu. An neih lo le an sungin an cikuangin an thi thluh ding hmunhma fawn si. An thin helh a kam. An fanuu pawl hrang ah ruah sakah an thin a nuam thei hrimhrim lo.
An fanu upa bik cu lo feh nakin a rung thleng. A nu le a pa cun, “Nuute, kan cikuang cimih maw Kur Bung Bel thawi neihawk na duh?” an rak tii. An fanuu te khal cun, “Kur Bung Bel neih hnak cun kan sung i thih le thih….” A tii san. An sungzaa i thih ding cu an ruat ban si lo. An fanu a lailak kha a rung thleng laalaa. “Nuute, Kur Bung Bel neih maw kan sungzaa i cimih na duh deuh?” tiah an rak sut ve. An fanu te khal cun, ”Kur Bung Ble thawi neihawk hnak cun kan sungzaa i cimih khal ka duh deuh” a tii san ve. A nu le a pa cu an bei a dong siinsiin. An thi thluh ngaingai ding maw si ding?. An nauta bik nute an rak hngak. An nauta bik nute`n a duh lo pangah cun an sungzaa in an thiral thluh thlang ding. An fanu te cu a rung thleng. A thlen vete cun thudang ziang an sim man hlanah, “Nute, kan sungzaa i cimih maw Kur Bung Bel pasal i va neih ha na duh deuh?” tiah an rak sut ve. Anih cun, “Kan sungzaa i cimih i thih thluh hnak cun ka va nei ding” a tii. Neih ding cu a lung a kim ko nan, neih lo le an thih thluh fawn si an fanute cu an ruahsakah har an tii sak lutuk lawmmam i ṭahpi tlakin an thei. An fanu te`i hrangah cun thih thawn thuhmunin an ruat.
Cuti`n an fanuute cu Kur Bung Bel thawn an eni aw. Mai duhzawng va si lo i tluunah hmek a hung siat siinsiin cun fala nu te`i hrangah innsang nomnak le aipuannak a va har ve. Van zohah a sang i, lei zohah a pit fawn si an tii bangin an innsangah lungawinak hrimhrim a um lo. Thih a tih ruangah har duahdo in a tuar men.
Nikhat cu an khawsenin ngan kan thliar ding an tii i tikua ah an feh thluh. Kur Bung Bel khal cu a tel ve. Hru an sut i ngaleng ṭhaṭha an thi i an kai zok rero. Kur Bung Bel khal cu tili kawngah ngathaisawn thawn an tongaw i a kaai ve. Ngathaisawn cun, “Ka pu, zaangfah te`n in thlah hramhram aw. Na hmelsiatnak hi ka lo eer ding” a tii. Kur Bung Bel cun, “Ka hmelsiatnak hi rem theih le eer theih a si nawn lo ding” a ti san. Asinan ngathaisawn khal cun, “Kan pawn I hnahthing zianghman i daai dah lo mi khi va tot aw la kan saklam tili zianghman daai lo sungah khin ka lo kholh ding” a ti.
Kur Bung Bel cun tili khatlam kap i zaanthing hnah cu a va lak hnuah zianghman i daai dah lo tili thiang sungah cun an feh i ngathaisawn cun Kur Bung Bel cu a kholh i a hnah lak mi cun a zuut a zuut i a hnahthing i daainak hmuahhmuah cun a taksa kha an hung no. An mawi deuh siin. Cuti`n a dangdang a rawtsak vivo hnu ah tlangval hmelmawi ngaingaiah a hung cang. Hipa hi Kur Bung Bel a si ti hman theih thei nawn lo ding tiangin a hung ṭha sal. Kur Bung Bel cu a lung a awi tuk i ngathaisawn cu lungawi te`n a thlah sal.
Kur Bung Bel cu a ṭha lutuk thlang i a mipa pii hmanin a zoh an khop thei nawn lo. An pawl ngaih thlang, a kiangkapah an herh aw zok rero. Zaanlam khua a siimin an nga kaih cia phur in an tlung so. Kur Bung Bel cu a nupi-in innka hramin a rak zoh i a thlen ding khua cuanin a rak hngak ringring. Asinan Kur Bung Bel a va thleng cu a rak theithiam nawn lo. Kur Bung Bel cu a thil khal cawisaktu um nawn loin amah te a thum. A nupi cun mangbangin a zoh zok rero men. Khuilam mikhual ha a si ding ti`n a ruat men. A pasal ra tlung ding cu a hngak i kawtthler lam cuanin a ding ringring. Kur Bung Bel khal cu a mang a bang thlang i, “Ziangha na zoh i khua na con” ti`n a suh. A nupi khal cun, “Ka pasal ra tlung ding ka hngak” a tii. Kur Bung Bel cun, “Keimah hi ka si” a ti nan, an nu cun a zum thei lo. A nupi in a zum thei nawn lo tikah Kur Bung Bel cun, “I zum lo a si le ka sur pawl tla khi vung zoh hnik aw la” a ti. A bawm sung vung zoh na khaw a pa`i sur a san mi le an mai thil le rii pawl a vung hmu. Cui si cun a zum thlang i a lungawi lutuk le a aipuang kha a pasal zoh phah cun a thilri pawl cu ṭhaten a ret khawm hai. A lungawi lutuk hi umngaihnak thei loin a mang tla-ah maw a ruat aw. A thupte`n a nuai aw zok rero. Asinan a mang cu a si si lo.
Kur Bung Bel cun, “Ka pui` sur kan san mi khaa ngate thawn vun pe phah aw” a ti. A nupi khal cun a pa te coih ding nga cu kheengin a keng i an sur thawn a hei pek. An sangkaih sin, “Khah…nan sur; ngate tla ka lo coih” a tii i a dunglet hoi in a tin sal vurvo. A nu le a pa cu an mang a bang. Ni dangah a nu le a pai` inn a leng hi tin sal ding khua a ruah nakah caan saupi a rei ṭheu. Tuizan bul ziang a cang ha si ding… an ti. An fanu upabik cu ”Va zoh aw” an ti. Va zoh na khaw tin a thiam nawn lo i a ṭapbang ta. Tin ti a neih nawn lo ruangah a naunu an hi thlah sal. Anih khal a va ṭapta ve. An mang a bang i a nu a va pok. A nu khal cu tin a thiam nawn ve lo i an nufa thum cun an tang thluh. An pa bik a mang a bang thlang i “Cubang i thil cu ziang an cang ha…tin va zoh khaw zohthanungzaa a makpaa (tupa) cu an sungzaa in an rak hil vialvi kha a va hmu. Cutin an pa cun an sungte`n a va hruaisuak sal. A u nuu pahnih cun an naunuu te cu an nahsik. Anmai pasal dingah an duh sal nan a cang thiam nawn si lo. Awloksong vansang laamin an um.
Nikhat cu Kur Bung Bel cu Kawlah puanbuk ka phur ding a tii i khualtlawn a tum. A feh hlanah a nupi cu, “Ka hung tlun sal lai hlan lo innlengah rak suak aw hlah, na u le pawlin an lo that ding” ti`n a tiam ta hnuah a khualtlawn sung ei-in ding ziang hmuahhmuah a tuah sak thluh ta. A nupi cu naupai hrin thla pi thawn khual a tlawn san ta.
An pa a feh liam cun a u nuu cu a ra i, “Ka nau aw…nan vok in fate a nei” a va ti. A naunuu cun, “Ka hmu zo” a rak tii san. Tawkfangah, “Nan sia in fate a nei, ra zoh hnik” a ti laalaa. A naunuu cun, “Ka hmu zo” a ti san thotho. A bum thei lo. Netabikah cun an kawtka thingpi parah pepawk a sih i a vawk. Cu ti i a vawk phah cun, “Ka nau aw ra suak hman ka pepawk seepawk laiah Kawlrawn in nan pa a hung tlung ka hmu” a ti. An pa cu hmuh duh ve tuk thlang khaw, “Khui maw” a tii i a va suak. A u nu cun a pepawkah cun a to ter i a seep. Naapin a seep a seep i a seep thlak. Kawhrawn sungah a tla. A tlaknakah cun a naute khal cu a suak.
An nufa te`n an suak thei nawn lo i cui hmunah cun an um ta. A u nuu cu ka naunuu a thi zo ti`n a ruat i Kur Bung Bel ih nupi ka si thlang ding titahratin a pumah thawlpi a beh i farai bangin a rak thuam aw. A tlak thei lonak dingah puansia in a tawn hrem. A umzia ah farai a bang ve thlang i Kur Bung Bel kha a khual tlawn zikah an nu naupai in a taanta ruangah a ra thlen sal tikah a nupiah i ruat seh tii nakah a si. Cuti`n Kur Bung Bel ih innpi cu a rak hngak.
Nikhat cu Kur Bung Bel cu a hung tlung so ve. An khawhnar a thlen tikah liilawn hnuai horkuam sungah cun a nupi cu naute thawn a vun hmu. Kur Bung Bel cun, “Khatawkah ziang ha nan tii” a vun ti. A nupi khal cun, ”Ka u in in thlak a si hi” a rak ti. A bawm a thum i an nufa te`n a vung cawi i a puanbuk sungah a san i a phurh.
Inn a va thleng i a nupi pian kengin a nupiih u nuu cu a va hmu. Kur Bung Bel cun, “Tu ka nupi cu ka nupi hlun a va bang lo ve” a ti. A nupi khal cun, “Ziangruangah maw?” ti`n a sut. Kur Bung Bel cun, “Na ti a hal ding ti zuha mi pek thiam ta lo” a ti. A nupi khal cun, ”A si ngai e ka hngilh pang a tii i a vung pek. Tawkfang ah tui ka nupi cu hlaan i ka nupi a va bang lo ve a ti thotho. A nupi khal cun, ziangruangah tiah a sut sal. “Na khualtlawng bangah na ril a rawng ding tii i rawl pek thiam ta lo” a ti. “A si ngai e” ka hngilh pang” a ti laalaa. Tawkfang ah, ”Tui ka nupi cu a hlaan i ka nupi a va bang lo ve” a ti thotho. Ziangruangah tiah a sut sal laalaa. Kur Bung Bel cun, “Ziangha na phurh tii i ka thil phurh tla suah le zoh tum ta lo” a ti. A si ngai e ka hngilh pang” a tii i an pai` puanbuk phurh cu va kau na khaw a naunuu kha a va hmuh. A ningzak tukah a lau i “Phui law” a tii, a sangka lam hmanin tlan ngam loin hmuancar lam ekhmunin a dawp suak i ningzak in a pai` inn ah a tin hlo.
Kur Bung Bel cu a nupi a fate thawn lungawi le nuamin an rung um ta dah.
“Thuanthu roling khawkham an sim bang,
Ngathaisawn eer Kur Bung Bel an tii”
tiah hlasak nakah lehhnu tiang an run hmang ta dah.
LAKTO
Lakto cu a nupi-in a thihsan i a fapa pathumte thawn an rung hmei. Innsangnu bik um lo i fapa rualte thawi hmeih ding cu a ol lo. Innsang tuangtiimtu um lo le kilkhawitu um lo cun nun daan a harsa. Asinan an kotka ah hin nuhmei pakhat a um i cui nuhmei nu cun zantin lo mi a tlun hnu-ah meisa a va cawng i Lakto i fale pawl tla cu a va lawm, a va zoh ṭha hai i an duh ding zawngin a phunphunin a va tawlrel ṭheu hai. Lakto-in nuhmei ṭha zet, mi duhdawtthiam, mi fa khal mai fa tluk i zoh thiam le duhdaw thian ti`n a ruat i ni rei hnu-ah cun a nupi dingah a ṭhit. Nupi thar a hun neih sal cu a thicia a nupi a ngai nawn lo. A fate pawl khalin nudang si hmansehla, an nu tlukin an ruat i a hlaan i an nu kha an thei nawn lo zik thlang.
Asinan ri rei hlaanah Lakto i fate pawl cu an nu cun a hmu thei nawn lo. A mit an kem, an ṭhat khal le an siatnak lawnglawng a hmu. Hna an ṭuan rero hmanah ṭuan lo an bang. Nu-i tuar kan tii cu hnangamnak a um nawn lo. An inn sang cu phunnawinak le tawhawknak hlirin a khat thlang. Netabikah cun an nu-in a phunphunin a thlem i an pa cu a bum ngah thlang. Lakto khal cun a fate pawl cu an nu-ih hmu vekin a hmu thlang. Mipaa ṭheuhi nuunau i a zuam hratah cun thihnak hmanah feh a ṭul ṭheu. Nuunau hi leilung hram thokih sin mi bumtu an si kha. Lakto cu a nupi in, ”Lakto, na fa na heihnakah heih. Cu lo le kan ṭhen aw ding” ti`n a ti thlang.
Lakto cun a nupi thu eel ding cu a ngam lo. A el a siah cun ṭhenawk a ṭul ding. Nupi thawi ṭhenawk hnak cun fa le pawl cu hloh le hloh. A fate pawl cu a kokhawm hai i, “Fa lenuh, hai rah kan lo ding. Nan bawm phur cio ih law” a tii i hramlakah a feh pi. Hai umnak an thlen cun kaailawn an don i an pafa zaa-in an kai thluh. Hai hmin le a tam si; An bawm khat zik cio cun an lo. An tum hlaanah a pa cun, “Fa lenuh, ka ek ka vung thawh ta ding. I rak hngak hrih au la” a tii i a tum san hnu-ah kaainak kaailawn kha a phelh i Lakto cu a fa le pawl hai paarah taan tahratin a tlung. A fa le pawl cu an pa a tlun cun um ngaihnak an thei lo. An tumnak ding kailawn a phelh sak ruangah an tum thei nawn si lo. Haikuang paarah cun an ṭap an rak. An pa cu an ko. Asinan sangtu le bawmtu zohman an um lo. Mangbangin hai paarah cun rei nawn an um hnu-ah an nautabik cun, “U lenuh, nan ninghangin ṭap nawn hlah uh. Kan biar hri kan pehkhawm ding i, kei ka zang bik. I khit au la leilungah nuam te`n i run thla uh. Kaailawn ka vung don ta ding” a tii hai. Cuti cun an biar hri cu an pehkhawm i an nautabik cu an khih i leiah cun an vun thlak. Kaailawn a vung don hnu-ah an unau thum cun an bawmkhatin hai hmin cu an hun phur i an tlung sal. Hai hmin thawn a fa le pawl hung tlung kha Lakto i nupi cun a rak hmuh cun a rak lawm hai. Hai hmin cu hluak le hleekah a ei i a fa le pawl cu a porh rero hai. Asinan hai hmin a cem cun amah kelah a cang sal i “Lakto na fa na heihnakah heih” a tii sal laalaa.
Lakto cun a fa le pawl cu a ko leh hai i, “Nan hreipi keng au la, tikungpi kan salh ding” a tii hai i hramlakah a hruai sal hai. Hramlakah cun zaanthing kuang tumpi an hau i suunvuu in an khuar thei tawk cun an khuar. Tawkfang zet an khuar hnu-ah an pa cun, “Fa lenuh, a sungah it hnik uh, nan tlem maw?” a tii hai. An unau thum cun an vung it i an tlem deuh lo. An salh sal i a tawk tlang ding tii an zumin a pa cun, “Fa lenuh, vung it sal hnik uh nan tlem maw?” a ti sal. An unau thum cun an vung it sal i duhtawkin an it thei. A fa le pawl cun, “Ka pa, kan it thei. Kan thawl zet. A ṭha tawk ding” an tii. Cutii i a fa le pawl an ih lai ah cun Lakto cun a siin a vun sin i hripi in a teem hnu-ah a tlun hloh san ta.
An unau thum te`n, “Ka pe e, in run ong sal aw” an tii a pa cu a nupi hneenah daaiziar a thleng zo. Tikuangpi sungah cun thih ding lawnglawng an hngak. An hrangah tikuangpi cu an thlaankhur a si thlang. An unau thum te`n a tikuangpi siin cu he-le.heh tiah an sirh nan an tha a baang lak men. Zianghman a ṭhahnem lo.
Nuhmeinu te pakhat cu hramlakah zaanthing ka phur ding ti`n Lakto tei pafa rual tikuangpi salhnak lamah cun a ra thleng. Tikuangpi cu a hmu i ṭha a ti nasa. Zawi ta ha a si ding, a ti i a siin cu a sat rero. Cutiih nuhmei nui thawmvang kha unau thumte cun an hun thei. Tikuangpi sung cun, “Ka pi e, zaangfahte`n tikuang siin kha in run phoih sak aw” an hun tii. Nuhmeinu cu a ning a tih lamlam. Mahte hramlak i umnak i lai i tikuang sung i aw thawng hung thang cu Muthla ah a ruat men hman maw. Asinan unauthumte cun zangfah an diil ciammam ruangah a tikuang siin teemnak hri cu a vun cehcat thluh. An unau thum cun an hung suak i pitarnui zaanthing cu an hlamsak hnu-ah an tikungpi cu an zawn i innah an tlung. Inn an va thlen cun a fa le cu a ka leengpi cun a rak lawm hai cu, “Na pa hmuah amahte a rung tlung i na fale pawl na hngak lo, na taanta hai ka tii i ka rak mawhthluk rero si maw” a tii i hluak le hleekah a thinlung sung um lo mi cu a ṭong rero. Niziat rei hlaanah “Lakto, na fa na heihnakah heih a ti sal thotho.
Lakto cu a fa lei hloh theinak ding a phunphun a hawl nan an hlo ter thei lo. Netabikah cun hramlak a hlatnakah ka tanta ding ti`n a ruat i , ”Fa lenuh, lo aar kan at ding. Hramlakah feh uh si” a tii i hramlakah a fehpi sal laalaa. Hlat nawn an thlen hnu ah, ”Fa lenuh, hitawk hmun hi nan thei maw?” a tii hai. A fale pawl cun, “Ka pa hitawk cu kan vate peel nak” an tii. An feh sal i tlangdang an lan sal. A pa cun, “Fa lenuh, hitawk hi khuitawk ha a si nan thei maw?” tiah a sut. A fa le pawl cun, “Ka pa, hitawk cu kan se khalhnak” an tii. Tlangdang tam nawn an kan laalaa i , ”Hitawk hi teh nan thei maw? a tii i a sut. A fa le pawl cun an thei nawn lo. A fa le pawl cun, “Ka pa, hitawk cu khuilam a si tii kan thei lo. Kan inn khuilamah a um tii khal kan thei nawn lo” an tii. Cucun Lakto cun ka fa le pawl ka tlanhloh san thlang ding a tii i ”Fa lenuh cuti a si le hinah rak um hrih au la, kei ka ek ka va thwh ta ding” a tii i a tlun hloh san ta.
Unau thumte cu tawkfang a rei i an pa a ra kiir nawn lo ruangah an ko. An hawl rero. Asinan khuihmanah an hmu nawn lo. An kiangkap ah va feh le an hlo deuhdeuh. Khuilam kan thleng ti an thei nawn lo. Innlam tlunnak ziin le an thei nawn lo. A pa a tlung hlo zo tii an thei. An ṭhenawk hlaan i a pa in a suansak ta mi aarsa kha an ei i, cui hmunah cun um ta dingin buk an sak. Tlunnak ziin an theih nawn lo ruangah cui hmunah cun an um ta.
Nikhat cu an buk kiangah hin thuro pakhat a ra fuu kha an hmu. An nautabik cun, “Ka sai ding” a tii i a saaihli a lak. A u le pawl cun, “Sai aw hlah, kanmah vek mi rethei, farahte a sii ve khi” an ti. Asinan a duh lo i hun saai na khaw a rung tla tulto. A va sar i a cur sungah cun fang-fang a khatin a rak um. Fangfang cu ṭhate`n an ret i lo an vah hnu ah an tuh. An fangci tuh mi te cu ṭhate`n a hung keuh i nitinin an thlo ṭheu. A rei deuh hnu-ah cun an hung vuui vee i ṭhate`n an rah. Nitin in rit an kil thlang.
Nikhat cu an lotaw thingpi paarah cun rit an fu ciamco i a upabik pa cun a vun saai. Thingpi kaw sungih sii cun-
“Tunge tang,
Nau le beel bang kuai na ci,
Hung tawhtawh peng e”
a ti. A tih lutuk i thingkaw sungah pinu a um a si lo maw i that pang ding a tii i a tlung hlo. A thaisun cu a kil ngam nawn lo i a naupa in a vung sawng. A u cun, “Lo taw i thingpi cu vung sai aw hlah law” ti`n a tiamta. Asinan lo a thlen veete`n “Ka u khan, ziangah ha i don” a tii i a theih duhah vun sai na khaw, hmasa bangin-
“Tunge tang
Nau lu beel bang kuai na ci,
Hung tawhtawh peng e” a hun ti laalaa.
Cubang ruuma, raama cu a hung ngaingai pang ding a tiih a tihin a tlung hlo. A nithumnakah an nautabikin a vung kil. A u le pawl cun an tih i an kil ngam nawn lo. An naupaa cu, “Kan lo taw I thingpi cu vung sai aw hlah law” an tii i an tiamta. Asinan an lo a thlen veeten ziangah si maw ka u le pawlin in don. Ka sai hnik ding a sii i a theih duhah a thlen veten a vun saai.
“Tunge tang,
Nau lu beel bang kuai na ci,
Hung tawhtawh peng e”
a hun tii. Tlangvalpa khal cun na duh lehung law hung, a tii i a sai deuhdeuh meen.
Pinu khal cu a thin a heng i tlangvalpai` umnak an thlamah cun a hung so. Tlanagvalpa cun a hmuh cun a tih leh lutuk i tlaannak ding le ram a um nawn cuang si lo, mangbangin kho-hraw sungah a rak khuh aw. Pinu khal cu a hung so vivo i tlangvalpai` umnak kho-hraw tluunah cun a hung t i a nen.
Ka tol hru sut, tol hru sut,
Ka hnam hru sut, hnam hru sut”
ti`n a to ringring. Cutii i a to laiah pinu i fir kha kha-hraw ong sungah cun a vung pot i tlangvalpa cun a hrukpi in a dawh tlang i a kilh bet. Pinu cun a tuar thei nawn lo i tlangvalpa cu zangfahte`n i thlah aw a ti rero nan a thlah duh lo. A dirh nat deuhdeuh. Neta bikah cun, “Sialki ringciin ka lo pe ding i thlah aw” a tii. Tlangvalpa cun, “Cuvek Sialki ringcin tiivek ka thei lo ziangha a ṭhathnemnak” a tii. Pinu cun, “Buh luak law na tii le buh a luak ding i sa luak law na tii le sa a luak ding. Na duhmi hmuahhmuah na fial mi i piangin a tuah thluh ding” a tii. Tlangvalpa khal cu a lung a kim thlang. Pinu khal cun kan khunraal i ka ret khi vung l aw a tii. Tlangvalpa cu an lo taw thingpi kaw sungah cun a vung lut i a vung zoh. Khun raal i ta cu a vung la i, sa luak law a tii i siinthir sa a luak. Buh luak law a tii i taife buh a luak. A thin a heng i Pinu i bum a si lo maw a tii i naapi`n a kilh deuhdeuh. Pinu cun a tuar thei nawn lo sinsin i “Kan ihkhunah ka ret khi vung la aw a ti. Tlangvalpa cu a vung tlan sal i an ihkhun cu a vung zoh, ”Sa luak law a tii i sa a luak, Buh luak law a ti i buh a luak”. Tlangvalpa cu a lung a kim nasa. A tlan zawngah pinu i fate pawl cu an ka khatin vutcam a barh khat thluh a i an thi thluh. Tlangvalpa a hung thlen cun pinu a kilhnak cu a hung phelh i pinu khal cu a fir na pi thawn a innah a vung tin sal. Inn a vung thlen tikah a fa te pawl cu, “Ziangah ha ka thilnu nan rak lak i nan ka khatkhat i nan ei” a tii hai i a beng zok rero”. Asinan a vun zoh ṭhat sal cun vutcam an ka khatin tlangvalpai` ben mi a sii kha a hmu. Cuti`n a fate pawl thih cu ninghangin a ṭap rero.
“Peikawng lubul ka phurh ruangah maw nan thih e”
Liilawn kiak ka phur ruangah maw nan thi e”
a tii i pinu cu a ṭap rero. A sialki ringcin le midang hneen a thleng zo i, zianghman a cang thiam nawn lo.
Tlangvalpa cu lungkim zetin a zaan cu inn a hung thlung. A neih mi kha a u le pawl a sim lo. A thaisun cu na nih ram vak uh. Kei inn ka rak hngak ding, ka baang aw a tii.Zaanlam khua a siimin a sialkiringciin kha buh luak law, sa luak law a tii i buh le sa cu an unau thum khopin a luak ter. A u le pawl an ramvah nakin an ra tlung i nidang i an ei dah lo mi le an hmuh ban lo “buh le sa” rawl thawthaw an nau in a rak suansak hai kha an mang a bang. Khui i ta ha a lak ding an ti rero. Tlangvalpa`n le a sim duh si lo. A thaisuun cu an feh sal. An naupaa cun an unau thum hrangah a ṭulmi pawl kha a rak tuah saal. A hmaisabikah mipa cun nupi kan ṭul a ti i fala pathum a luak ter. Cumi ṭheh hnuah meithal a luak ter laalaa. Cun, inn le lo tawlreelnak i thil ṭul hrei le nam a phunphun a luak ter i a thupte`n a rak ret thluh. A u le pawl an ra tlun cun thu a sut hai. “U lenuh, tu ah hin ziangha nei sehla nan duh bik?” a tii. A u le pawl cun, “Nupi pakhat cio nei sehla” an tii. Cu le a fala neihmi pawl kha a vung suah i an upa bik kha na duh bik mi hril hmaisa aw” a tii i a lailak khal kha a mai` hlanah a hril ter. Nan duh lo tak ka co ding a tii. Cutin an unau thumin nupi an nei zo. Thildang duhmi nan nei maw tiah a sut laalaa. Mipa cu ramvahnakah meithal kan duhbik a si ruangah kan unau thumin meithal nei sehla” an tii. A meithal neihmi pawl kha a vung suah hai i upaa paate`n a hril ter laalaa. “Cun teh thildang kan ṭul mi a um maw?” tiah a sut sal hai. Hreihriam, thingphurh lo thlawhnak i thil ṭul pawl kan duh lai an tii i an naupaa cun hrei le nam a ṭhaṭha a phunphun a vung suah laalaa. A u le pawl cu nunnak ding i thil ṭul phunkimin an neih thluh zo ruangah hnangam thinnuamin an um.
An unauthum in nupi an neih zo ruangah innkhat ih um tlang a rem thiam nawn lo i inn thumah an ṭhen aw. An unau thum cun rannung caw le sia pawl kha a rualin an vulh i milian ah an cang thlang. An caw le an se-ek kha an pa Lakto i umnak khua tiangin a vung luang thlang.
Lakto cun a innhmai i se-ek le caw-ek rung luang kha a hmuh tikah a mang a bang. Nikhat cu hi ek pawl hi khuilam i ta ha a si ding tii i ek luannak tlunin a so. Netabikah cun a fa le pawl umnak a hung thleng i mangbangzaa inn le lo thawn, milian ngaingai in a hung hmu hai. A fapaa pawlin ka pa a si tii an thei. Anih khalin hlaan i a rak taanta mi, a tlaansan mi a fa le pawl an sii kha a thei. Cuvek i milian le minei an sii ruangah a pa cun, “Fa le uh, kei khal nan hnen i um ka duh, in um ter vee au” ti`n a hung dil.
A fale pawl cun, “Ka nu-in in rem cuang lo ding i in dawi sal thotho ding. Na duh le nangmah te hung um aw la ka nu hruai ding cu a rem thiam lo” an tii san. A pa cun, “Keimah te um ding khalin ka duh thotho” a tii. A fa le pawlin “Cutii a sii le inn na vung thlen tikah hi rawl hi ka nu vung pe aw. Nangmah cun vung ei aw hlah, na thi ding an tii i, “hnamtur” sa thaw zet ding awmin an suan i a pa cu an ken ter. Lungawi zetin a pa cu a vung tlung. Ka fa le thawn nunnuamin kan um thlang ding e a tii i thinlung saduhthahnak a phunphun thawn a tlan zok rero. Inn a thlenin an nui` hnenah rawl thaw zet ka lo suum a tii I hnamtur sa ceencerh cu a pek. An nu cun a va thaw lawmmam ve, khuilam i taa ha na lak tiah lawm phahphah cun a ei zok rero. Netabikah cun an nu cun an pai` hnenah, “Nang lo cun ka cokcawdilah luh hlah” a tuu i an pa cu a hun barh vee. A fa le pawl in an tiamta mi na ei le na thi ding an tii kha an nui` hnen a thlen cun a vung hngilh thluh. Nupi i pek le barh thlang cu thihnak ding khal hi dolh mai a nuam aw ṭheu hmang. Lakto cun lungdiriamin a rak dolhta i an nupa cun cuti`n an thi tlang.
Lakto i fa le pawl cu a pa hung kir tii khal nei cuang hlah. Cuti`n anmah unau thumte ziang ngai lo le nunnuamin cui` hmunah cun khua an sa lan ta.
************************************
LIANDO TEI UNAU
Congthu hrin pawl cu tulaifang i Singai khua (Falam peng) ah hin khua an rak to. Inn 500 tluk lai an rak si. An khaw Lalpai` hmin cu Singai a rak si. A mai` hmin cu suangin tuini tiang Singai khua an run ti ta. Singai cu thi le dar a phunphun thawn rerual thawn a lian nasa. A hmin cu tipi raal tiangin a rak thang.
A len daan le a neihzia cu mizoram Luai Khai khua i an khaw Lalpa (bawipa) in a rak thei. Curuangah Singai tong ding cun a rung tlawng. Singai cun tutiih ramdang hlat nawn i sin amah rung tlawng cu a lungawi nasa i zu le sa a phunphun thawn khual a rak dar i a rak lawm. Luai Khai khaw lalpa cun rualah a rung kaai ta.
Luaikhai khaw lalpa a tlun zawngah Singai cun lungawinak laksawngah thi le dar maw, sia maw a duhduh ṭhenta dingah a hril ter. Luaikhai khaw lalpa`n a duh lo. Cuhnakin a inn sutpi banah Thimdi(dekdeer) nuupa an um mi kha Luaikhai khaw lalpa cun a hmuh thup ruangah khami Thimdi(dekdeer) nuupaa ngelcel kha a diil. Singai in cui Thimdi(dekdeer) nuupaa ziangtluk ṭhathnemnak an neihzia a rak thei lo. Curuangah na duh le na phur a si pei cu a tiih a phurh ter. Thimdi(dekdeer) nuupa kha Singai tuah liantu le ṭha tertu (a satu) an rak si. A satu midang hneen i a pek ruangah a ni ni, a thla thlain a siaṭha siinsiin i Luaikhai khaw lalpa vialte in a Thimdi(dekdeer) nupa kha a inn sutpi kua ah a ret. Ni rei hlanah milian maksak hminthangah a rung cang. A kum kumin a lian deuhdeuh.
Singai cu a siatha siinsiin i a farah deuhdeuh. A se rual pawl khal cu an cem siinsiin. Cutin an farahnak ruangah a mang a bang in thlang ka tla ve ding a tiih Tio raal lamah kai dingin a dar rual pawl phurin Singai cu a pok suak. Cutiih a fehnak lamzin mizoram le kan Lai ramri Tia vapi le Laai va a tonawknak vun (Laai suah vun-Lei nuupa vun) ih an riahnak hmunah Singai cu a thi le dar rualpi thawn saphai (ruulpi) in a rak dolh.
Nikhat cu ramtawi dingah mi tampi Lei nuupa vunah cun an rak thleng. Lian Do tei` unau khal cui` pawl hneenah cun an tel vee. Lei nuupa vunah cun ramtawi sadawi pacang hmuahhmuah cun thingkhang tuumpi kha an zawh cio. Colhnakah an hmang. An feh sal tikah Lian Do i naupaa te cun, “Ka u, kan thingkhang zawhmi cu mit a nei” tiah a sim. Lian Do cun a naupaa cu “thingkhang i mit nei tii a um kel lo, midangin in thei le a ṭha lo ding” a tii i a kawk. Asinan fiang te`n a hmuh ruangah a duh cuang lo. An khawpi dang pawlin an theih tikah, “Thuphan na per a si le nangmah kan lo that ding” an tii i an va zoh sal. Lian Do cu, “Ka naupa an that thlang ding maw” a tii i, “Cuvek thuphan thu sim aw hlah ka lo tii i na duh lo, na tuar thlang ding a sii hi” a tii i thinphangin a um rero. Asinan an va thlen tikah thingkhang pi si nawn loin saphai a rak si ngaingai.
Lian Do tei unau cu an khaw sungah mi farah, siatha ngaingai an si. Duhdawttu le zangfahtu khal an siatha le farah ruangah an nei lo. Tihzahtu khal an nei lo. Zo i hmaisong mi khal an si lo. Minung lakah sa-va, sa-va lakah minung tiifang an si. Sa hlehtu an neih khal le ui le ar bangin an duh lo tak a ruhkol le eiṭha lo an pek ṭheu. An saphai hmuh mi khal cu an that. A sa cu an canih a tit ṭha le a sa ṭha hmuahhmuah cu an khwpi dang pawl an zemaw thluh i Lian Do tei unau cu a pumpi a sungril kha an zem. A pumpi sungih a ek hlon ding hman cu an kiangkap nai ah khuai loin thlanglam a hlatnak i khuai dingin an fial. A thu in in thut baan ding an ti. Lian Do tei` unau cun midang thu el ngam lo te`n an thlanglamah an hnuk suk vivo.
Hlat nawn an hnuh hnu-ah kan khuai thlang ding an tii. Culai ah thingpi paarin vate aw an thei i , “Ti taw lamah, ti taw lamah, ti taw lamah” a run tii. Cuiruangah an hnuk suk sal. Tawkfang an hnuh hnu-ah khuai an tum. Vate cun a hmaisa bangin, Ti taw lamah, ti taw lamah” a run ti laalaa. Cutiin ti taw lam a hlatnakah cun an hnuksuk sal laalaa. Hla nawn an thleng thlangih an vun khuai. A pumpi khuai dingin an namte cun an vawn at. Thir le Dar at tak bangin, “rit..reet, rit…reet” ti in thil awn an thei. A nau cun, “Ka u, na ning hang aw hlah, thilṭha a si ding” a ti. A u deuh cun, “hi a pumpi le ek ah khuilam i thil ṭha ha um ding” a tii i a ning a hang deuhdeuh. Anau cun, “Ka u, Dar awn ka thei ee” a ti laalaa. Cuticun el aw phah rero cing cun an vun khuai vivo.
A pumpi an pek tiir lai i an ninghaan riahsiatnak hmuahhmuah cu a sung an vun khuai thluhin mangbangzaa thil a hung lang. Saphai pumpi sung ah cun Thi le Dar a phunphun a khatin a rak um. An khawpii pawlin hmuhsuamnak le nautatnakin an pekmi cu annih unau hrangah vânṭhatnak leh hlawknak tuumpi ah a ra cang. An lungawi lamah thinphang mangbangin an um lehlam. Ziangah tii le an khawpii pawlin an theih ah cun lon ding an phaan ruangah a si. Cutiih an neihmi thilrii langpangin ret ngam a sii nawn lo ruangah an tumhmun sum hnuai ah lei ah laai i an phuum.
A caancaanah cun an thil neih cu zoh lo le hmu loin an um thei lo. An khawpi dang an itthat thlang ding, zaan a sim thlang an tii in an phorhih an dar cu an tum ṭheu. An daar hla cu,
“Maw Lian Do tei` unau unau,
Zei Dar hme nan tum nan tum,
Zei Dar hman kan tum lo e
Duurhreu daar se te kan tum kan tum”
An tii i an unau cun an nuam tlang ṭheu. Zaantimn laiah miin in thei pang ding tii an phang nan, an Dar aw cu an thei thotho. Ngai a nuamin hna sungah a thang mawi ṭheu. Cutikah mi tampi in an sut. Asinan midang an ra leen tikah an hmuh dingin rapcung tluunah duurhreu sia a rualin an thlai i himi hi kan tum an rak tii.
Veikhat cu an khaw lalpai` fanuu-in Lian Do tei` inn-ah cun sum a vung deng. A suk deen thluh zawng le an daar phhum mi kha “Sul sul sul” ti`n a hung awn. A colh le a cawl ṭheu. Falanu cu a khawruah a har thlang. Lian Do tei` unau in thilṭha an nei a si tii a thei. A thup te`n a bihih Thi le Dar tampi an nei kha a hmu. Cumi a theih cun hitei` unau cu nikhat khatah milian an cang ding, ka pasal loah cun a cang lo ding, a tii i a thupte`n a ngai. Lian Do khalin a duhin a ngai ve nan, a nu le a pa-in in theihah cun in that men pang ding tii a phaan ruangah a ngainak le a duhnak cu a lang ter ngam dah lo. A duhnak cu a thuh thei tawkin a thup.
Nikhat cu an khawsenin lamziin sialah an pok. An lam sialnakah cun rul phundang zet pakhat an that. Cui rulpi cu khuavaang rul a rak si. An theih lo ruangah ziin thlangah an hlon men. Asinan Lian Do in a thupte`n a lakih hnahthingin a fuun i a ret. A tlunlamah ka la sal ding tii a ruat nan an tlunlamah cun cui rul ruak cu a rak um nawn lo. A zaan a ih tikah mang a man. A mangah cun nutarnu pakhatin Lian Do na khawpii pawl cun in that, in hmuhsuamih in hlon men. Asinan nang cun ṭhate`n in puanin in tuam i i ret ruangah kei khal ka lo bawm vee thlang ding. Nan ṭuanmi ziangkimah thlawsuahnak ka lo pe ding tiah a ra sim. Cuiruangah rawlci va cing au. A cut tikah nan khawpii pawl tla sawmkhawm uh a tii. Rawl ci ding hman cu an nei lo. An unau in an khawpii dang fang pho mi kha an kil hlawh ṭheu. Cutiih fang an kilnakah cun saiihlum an hrual phahih saiihlum pakhatah fangfang pakhat an phum cih i an hrual cih ṭheu. An saihluum kha seentlungpawng pakhatah an va saai thluh. Tawkfangah seentlung cun fangcang tampi a ra keuh suak. Fangcang a keuh an hmuh cun ṭhate`n an sialfai i an thlo ringring.
An fang cu a hung thar tikah at dingin an khwpii pawl kha nutarnu te`n a sim bang khan an sawm. An khawpii pawl cun, “a khai Lian Do tei` unau lo hnaṭuan ding cu nau rawl pek cut hlaanah kan ṭheh ding” an tiih nau rawl hman pe ta loin mi tampi cu an va feh. Suun ni vui an at rero nan a cem thei dah lo. At thluh cawk loin a tam. Cuti`n rawl tampi an nei liailiai. A thupte`n an lian siinsiin thlang.
Nikhat cu an khawsung mi conglam an um. Khawdangih sin mikhual tampi an ra thleng. Cui laamzawh ah cun patar pate pakhat khal a ra thleng vee. Khua a simin an khawpii pawl cun mikhual ṭhaṭha le anmah le an mingaih zawng cu an innah an hruai i rawl an do cio. Asinan khai patar pate kha zohman hruaitu le duhdawtu a nei lo. An mualrawn lungdawl paarah khawthim cuahco tiangin a to. Lian Do i naupaa te cun a hmu. A u i hneenah a va tlanih, “Ka u, mualrawnah patar pate khabehmul thawn tuakpar te zohmanin an hruai lo. Kan innah ka run hruai ding” a va tii. A u Lian Do khal cun, “Run hruai aw, zaangfakin” a rak tii i a va hruai. Patar pa cu patar menmen a rak si lo. Lersia lalpa (Hualngo ram) a rak si. Patar pac u a lung a awi tuk. An khawpi dang zohmanin an mikhual duh nan cute unauin an khual ruangah a nih khalin bom ding a tum. Ka hneenah ra tlawng au la sevulh ko lo tuah ding a ti ta. Cutiin a zaan cu ṭha zetin an mikhual i a thaizing a tlun san sal.
Nikhat cu Lersia lalpa i hneen tlawng dingin an pok. An feh hlaanah cun natarnu khan an sehruai ding kha a sim cia. “Seṭha ṭha le a tuumtum va hril hlah uh, an innhnuai kawmte-ah vokpi bu-ah keelpi tiatte a kual ding, cumi kha va hruai uh” ti`n a tiam ta. Lersia lalpai` inn an va thleng i a sia cu khit dingin an innhnuai-ah an tum. Anaupa cun a rak dawi suakih Lian Do in a rak khit. A nau in secang tuumtum sepi ṭhaṭha kha a u cu rak khit dingin a fial nan a u cun ka khit man lo aw a tii i a suah ter thluh. Netabikah cun keelpi tiate pakhat lawng a tang thlang. A nau paa cu a lung a awi nawn lo. A ṭhaṭha le a tuumtum hman hruai lo i a se bik le a tawl bik hruai ding cu a duh thei lo. Asinan a u in se ṭha a sii kha a thei cia zo. Lersia lalpa cun a sepi suur bik an hruai a hmuh cun ka seci in mih awk tiah a tii. Asinan nan duhduh vung khit uh tii i a fial mi an sii ruangah ziangaw tii ṭha, Lersia lalpa cun a zohliam duahdo ko.
Khua an thlenin an se hruaimi cu inn ah tuah sak. Cu tiin thlatinin fa a nei i ziangmaw ti hlaanah sia tii cawk loin an nei i milian an cang deuhdeuh. Thi le Dar thawn rawl tampi thawn, sia a rual rualin an nei thlang. Asinan an khawpi pawlin an neihnak kha an thei lo. A thupte`n an ret thluh.
Nikhat cu an lalpa-in a conglam. A fanuu pasal hawlnak ti`n an khawsen-in an ko khawmih fala le tlangval pawl khal an poksuak thluh vee. A pa cun a fanuu cu cui ni-ah a pasal ding hawl suak dingin a fial. A duhmi kha zuhaai le sasem pek dingah a hman(Fial?). An lalpai` fanuu-in tlangval a suakkhawm pawl kha a zoh hai i a duhmi an suak lo. Ni a tlai zik cuahco nan a hmu thei lo. Lian Do tei` unau hramlakah an rak fehih an laamnakah an tel vee lo ruangah a si. Annih unau cu cuvek laamnak ah an suakin an tel ngam vee dah lo. Ziangah tii le mi nautat le hmuhsuam mi an si ih an lang ngam lemlo. Zaanlam khua a sim nawn hnu-ah Lian Do tei` unau khal cu an laamnak ah an va bih vee. Hauhruang sung hmanah an lut ngam lo. Hauhruang ong te`n an vun bih thup. Falanu cun Lian Do kha a rak hmu i hauhruang leengah suaktahratin zuhaai le sasem cu Lian Do a va pek. An khawsenin an mang a bang. A pa siinsiin tla cu a thin a ling ko. An khua i tlangval ṭhaṭha milian miṭha pawl i fapa pawl tampi lakih a Lian Do ngelcel unau nei lo, mi siaṭha bik zohman a ziang i siar lo mi a tupaa i cang ding cu a ruat thei lo.
An lalpa cun a fanuu man-ah cun a innhnuai khat sia, thi-rual, lingkiin khat a ngeen. An lalpa cun a neilo dingih ka fanuu a thi suak lo ding tii i a ngen hrim mi a si. Asinan, a falanu cu a hruai. Nikhat cu a nupi man man dingah a pu kha lingkiin ṭhate`n rak tuah she. Thi kan hun man ding an tii. A pu cun, a khai Lian Do kha, khuilam i thi va nei hlah a tii i saaihrem in a rak tuah men. Thi rual cu an hun phur i an hun baan cun a tlem nawn lo. A rit tuk lawmmam i a lingkiin tuah mi cu a kiak i a sia te pakhat lawng a tang i a tla hmuahhmuah a lak sal i a phurh kir thluh sal. Orh khat lawng a taan ta.
Nikhat cu Lian Do in a nupi men-ah sia pek a tum sal. Ka pu kha a innhnuai ṭhate`n rak kulh seh, sia ka hun khum ding, a tii. A pupaa cun a khai Lian Do khan khuilam i sia va nei hlah a tii i saaihrem hruang a rak kulh meen. Lian Do tei` unau cun an se rual cu an hun dawi ciammam i an pupaa i innsungah cun an lut ciammam. Lian Do cun, “Ka pu na hruang sung i a khat tawk vial na ta a si dingih a tlem lo hmuah cu keimai ta a si ding” a ti i a hruang sungah cun a vun dawi lut. Netabikah a secangpi cu a tilah a vun saai. A pui` hruang sungah a vung dawp lutih a hruang kulh cu a pahbal i se dang thawn an suak hluahhlo i a ningtih a hruangkawm te i a tang sete pakhat lawng a rak um. Se dang hmuahhmuah cu an dawi kir sal thluh. Lian Do i neihnak le lennak a pu-in a hmuh cun a lungsungin a lungawi ah a hni zuamzo. A fanu pasal milian hivek tupaa a neih cu.
Nikhat cu Lian Do khal ka conglam vee ding a tii i an khawsenin a sawm hai. Cutiin nunnuam in zu le sa cu an ceen. Lian Do i lennak le neihnak cu an khawsenin an hmu thlang. Tuihlaan i ziang an rak siar lo lai le an nautat an hmuhsuam lai caan kha an thei aw sal ko ding. Culaifangah an innsung kelih cuampi pakhat an rak hnuk suakih tualrawnah cun an hun suun tikah saruh lawnglawng a suak. An tual khatin a um liailiai. Lian Do tei` unau cun an khawpii pawl hnenah cun tuihlaan i in rak duhdawtnak le in pek mi kha a si ti`n a sim hai. Cumi an theih tikah a hlaan i an nunzia le Lian Do tei unau an rak zoh siat pawl, sa an hleh khal le, a tit le a sa ṭha pe lo i a ruhkol vek lawnglawng an rak pek an ning a zak. Cuti`n pakhat khatin an tlan i an tin hlo thluh.
Cutii in Lian Do te`i sung cu nunnuamin an rung um lan ta. Lian Do ih khaw hmun cu Falam Peng Khawpual le Bocung ramri i Ciakrawn an tii mi khi a si an tii. Tu-ah cun cui hmun cu an khaw hnih leileh hmunah an run nei lan ta.
************************************
LIAN DANG LE NGEN TANG
Lian Dang le Ngen Tang cu hlaanlai ah Hairawn khua-ih a rak um tlang mi tlangval le fala an si. An pahnih in an rak ngai aw zetih thingphurh lothlawh le hnadang ṭuan khalah an sawm aw ringring in, an ṭuan tlang ringring ṭheu. Pakhat le pakhat hmu aw loin an um thiam lo. An um a har, an lung a lengih an hnaṭuan khal a nuam lo. Cuihrangah an nu le an pa veve khalin kharhmalnak um lo te`n an duhduhin an pawl aw ih an umtlang ringring ṭheu.
Veikhat cu an khua ah sethat conglam ding an umih an khawpi dang pawl cu conlaam nak hmunah zu an zawhih nuam zetin an um. Annih pahnih khal a dang tei` nunnom an duh vee ruangah Lian Dang in a falanu Ngen Tang cu, “Ziingpitah di kan va phur ta duak pei” tiah a sawm. Cutikah fala le tlangval rak ngai aw cia mi an si ko nain, Ngen Tang in a ee mai lemlo. “A..tuisuun milam um caan ngelcel i ziangtin so! Tiphuul ral tla an tam tuk lawmmamih tih a nung lo ding maw?” tiah a sut. Cutikah Lian Dang in, “A khai Tiphul ral thamtham maw na tih e, a sukah hu…ka ti pei i ka duh le a so ah ha …ka ti mai ding” tiah a ti. Culaifang ngelcel ah Ngen Tang tei` innah mikhual pakhat a rak umih cu pa cun an thu rel mi cu a rak theih thluh. A cui mikhual pa cu Tipul i sungkhat a nei mi mikhual khawdang mi a rak si. Cutikah, “Sihte puanton sai hngakin” kan bangin thu cu a thangsiin a thangsiin vivo i a netnakin Tipul ral pawl hun tiang a thang khok lan ta. Tipul ral pawlih an theih tikah cun, “A nui chu Lian Dang” an tiih lamziinin an rak bawh thup.
Lian Dang i forh hratin Ngen Tang khal cu, “Suahkhel ruangah e” a tii i a tlangval pai` duh zawng cu a thlun ta. An pahnihin thunuam an reel i an ṭong nuam laifangah ziinsak hramhrul lak in ral pawlin an run nam i an rung sawi. Lian Dang cu mipa deuh vun tii fam cu a pet man i a tlan suak thei. A falanu Ngen Tang cu nuunau deuh nanana tiah tlan man loin ral pawl cun an kaih ngah. Ral pawl cun that siang loin an zaangfah. Asinan a tlangvalpa a thin na ceu she tiah Ngen Tang cu a kut a ke le a hngawng an ngeelih thi ngah loin an taan ta. Ral pawl cu an khua a thlen hnuah Lian Dang hneenah hla fingkhat nautatnak hla an hei kuat.
“Hu si na maw Tiphul lei huho zang a dawn
Hei kuat uh law hni thawi thum Lian Dang veng seh ti`n”
A sullam cu- Tiphul ral thamtham tiih a porh aw dah pa, huho le zawng tlaannak hmuahhmuah tiang khal ka dawn thluh thei a ti aw pa kha zo so a si?. Lian Dang timi pa a siah cun anih cu pacang ṭha a si nawn lo, nuunau a si zo, thawi thum hni a veen awkah hei kuat sawn uh” tii a si.
Himi hla a theih tikah Lian Dang cu a thin a heng ngaingai. Curuangah pacang ṭha ka si vee ko sokhaw tii nakah hla hiti`n a kuat vee.
“Lamsak ralih kam lo lunghu fiah nan um lo
Lian Dang ka mal that vaangah va bang zuan zangin”
A sullam cu- “Rin lo pi i lamsakih sin rak bawh mi ral cu zo khalin a thei cia nan um ce lo ding. Lian Dang mi vaanṭha le mi huuham nei ka sii hrangah vate bangin ka zuang man pang sual lam a si e” tii a si.
Cui hnuah Lian Dang cu a falanu`i ruak va hawl dingin an sulhnu kha a va tawt sal. Ralring zetin a thupte`n a va fehih hramhrul lakih sin a ruak umnak cu a va bih dekdo. Cu le Ngen Tang in a rak hmu hmaisa ih hitin hla in a rak bia.
“I tih ci maw zinghnam lei zaan i rawl hawl bang
Za i baan law na siangah ribat thliarthli lang”
A sullam cu- “zinghnam pawl rawl hawl dingih zaanih an vah lai an ning a tih zet vekin i tih maw si? Na kut zaa te i run hlaan aw la, na siang tang paarah i paw aw” tii a si.
Cui hla a theih cun Lian Dang khalin hla in hiti`n a vun sawn ve—
“Man tih hlang e zinghnam lei zaan i rawl hawl bang
Zaa lo hlaan lang ka siangah ribat thliarthli law”
A sullam cu, ”Zaanih zinghnam rawl hawl ningtih vekin ka lo tih a si lo sokhaw. A tu na kut zatial i hun hlaan aw la ka siang tang paarah ka lo paw ding” tii a si.
Hi hla a vun leh zawngah a kutin a vun dirhih a zang paarah a pawkih a tlun pi. Lian Dang ih Ngen Tang a pawkih a tlunpi mi kha an theih sal tikah ral pawlin nautatnak hla pakhat hiti`n an kuat laalaa.
“Hi sina maw khai so lei a hung kai thei lo
Tan rit ci maw na thil Lian Dang kan sawk lang”
A sullam cu – ”Kha tawk hmunso a thlen fang i a kai thei lo pa kha zo so na si. Lian Dang na thil phurh mi a rit tuk a sii le kan lo sawng ve ding sokhaw”
Ral pawl cun a tlun salnak ding lampi kha far kung pawl an hau kalhih a feh har seh tiah an rak phih sak. Cui hmun a thlen tikah Lian Dang cu a feh kel vek si nawn loin mina paw phah thaw cun harsa deuhin a um ruangah cu mi kha an rak phuah mi a si. Lian Dang khal cu an hla phuah mi a theih tikah cun pacan a cuhih hla a hei leh vee hai.
“Hu sina maw kahi so lei farpi sawl hren
Tan rit hlang e hih tluunah Ngun pangpar suang lang”
A sullam cu- “Khai hmunso thlennak fangih farpi sawl a rak hreentu kha zoso nan si?. Ka thil phurh mi cu a rit hrimhrim lo sokhaw, hih tluun hmanah Ngun pangpar khal ka duh le ka phur bet thei lai a si”
Ziangkhal sisehla Lian Dang cu a falanu a tlaansanih ral kutih a taan ter ruangah pacangṭha siinak cu a cem ṭheh ko. A thang a tlawm, a hmin a sia. Mi in an nautat rero ko. A mal bik a falanui` phu tal a lak a ṭul tiah an ti. (Phula tiimi cu a aiawh ah pakhat khat va tuah suak ve ding tiinak a si. Thuṭhimnakah raal va thah ve tivek).
Lian Dang cu cutiih miih reelsiatnak pawl a theih sal tikah cun a thin a tuar aw thei lo. Cuhrangah a falanui` phu la thei dingin a ruat. Zaankhat cu zaanlai pi-ah a va feh hratih ral tei khua ah a va thleng. An khua a thlen ngahin inn pakhat ah a lutih nuu le paa rak nei aw pekte, a duh aw zet lai mi ihkhun tluunih rak pom aw hiahhiah pahnih a va tong ngelcel. Cu le, “Aw himi hi keimah le ka falanu thawi a bangaw mi an si, sungrual le patar nutar vek thah ka duh lo, himi ngelcel hi ka hiarhal bik mi a si” a tiih naamte`n an nuupa in a sun that.
A suunthat ve te`n a lungawi tuk le a thin diriam tukah zamrang te`n a tlungih an khawpi pawl hneenah cun ka falanui` phu ka la thei zo, tiah lungawi thu a sim rero. Asinan an khawpi pawlin Lian Dang i ṭong cu an zum thei ngaingai lo. A mi thah mi cu khui ah so a sam? Khui ah so a hna? Pakhat khat tal kan hmuh ual lo. A thuphan maw a thungai tii zo so a rel thei ding? An tiih nautatnakah an hmang siinsiin. Cuisii cun Lian Dang cu a thin a na siinsiin ih, “Aw… cukel e” a tiih a va feh salih a dang va thah sal a tum laalaa. Cu le cufangah cun Ngen Tang cun a hun thei i hiti`n hla a hun leh ta,
“Kei ih vaangah thuang rawnin hraan rungrel hlah law
Rial tikik le thawl tialin zuun rai thla i cam”
A sullam cu- “Keimai hrang ral thah phulak ding cu run rel sal nawn hlah aw. Tithawlin tidaai daai zet te thi i run siah aw la zunrau thla i run cam sak men aw, a tawkfang e” tii a si.
Asinan Lian Dang cu a thin a na tuk i Ngen Tang i hla leh mi cu a thlun thei lo. Zaanlamah puan dum a keng hratih a kutah namte hriam zet kengin ral khua ah a feh sal thotho. Ral khua a thlen tikah cun amai rak sun that ta mi nuupala tei` ruak pahnih kha remkhatah an rak tunih sungkhatin an rak ṭah rero laitak a si. An kotka a thlenin a puan dum a lu a khuhih, “Ka u le ka mo e, ka u le ka mo e” a tiih lungkhung zet vekin a ṭapih a vung lut vivo. An rem tunnak hmunah cun a vung lutih a mithi ruak pahnih tei lu kiangah cun ṭap thluahthlo phahin a vung to. Liang Dang a rung thlen zawngah patar pakhatin, “Lian Dang i ke a va bang so” tiah a rak ti. Cule mi zapi dang pawlin, “Ka pu e…na patar mit a si ding, a khai Lian Dang tihhrutpa kha ral khua ah ziangso a ra tuah ngam ding” tiah an ti san meenih zohmanin an poi sa lo.
Lian Dang cu mithiruak kiangih a ṭah rero laifangah cun mithi hna pali a hleh tan sakih a vaidipah a san. Cuṭhehin a ṭah a cawlih inn leengah a va suak. Tual zim a thlenin, “Lian Dang sokhaw ka si, nan mithi hna ka lo hleh sak, nan duh le i dawi uh” tiah diriamin a auh ta hai ih an khaw ziin zawhin a tlan hlo. Pacang pawl cun “E he…na rim nam, na hang kha…”an tiih an thinhengin an dawi vualvo nan an man thei nawn loih hnartlang an thlenin an kir sal thluh.
Lian Dang cu a mithi ruak pahnih hna a hleh mi phur in an khua a vung thleng. An khua a thlenah Ngen Tang cu a rak cat thla zoih a ka a be man nawn lo. Lian Dang cu a hni le a ṭap lakah hnih ding maw ṭah ding ha a sii hman thleidang thei nawn loin a thin a hnaihnok. A falanui` phu a lak suak thei mi kha a thin a vun zun zualzo tukih a mithi hna hleh mi kha ahun suahih hitin hla a hun phuah,
“Lian Dang hi ek a hnawm tin I soi hnga hlau law ral ka ṭha sokhaw,
Tintling tluunih duh ri zau nuu le paa thian ing”
“Tintling tluunih duh ri zau nuu le paa thian ing Phu tlun ing e
Thuangrawnin Ngen Tang ko kir uh” a tii.
A sullam cu- ”Lian Dang hi mi tawntaai a si tiah i soisel hlah uh, ka ral a ṭha ko sokhaw. Ihkhun paarih duh aw zetih a ittlang mi nuu le paa tla ka ṭhen thei a si. Ihhkhun paarih a zau tlang mi nuu le paa ka ṭhen thei a si, Phu ka tlun thei zo, Ngen Tang kha i va kawh sak sal uh law”
Himi hla a phuah thei hnuah cun an khawpi pawl khalin pacangṭha pakhat a si. Mai fala phu khal a la thei ngai ual, tiah an thei ngahih an upat sal thlang. Cuisin Lian Dang cu a hlaanlai vekin pacangṭha pakhat ti`n miin an hmu thei saal.
Himi hla thluk le himi hla hi Zahau ram pawpi le tlavang aih tikah an hmang. “Lian Dang hla” an tii ih pawpi aih pawl an thih le himi hla phun pawlin an thlah.
************************************
MEN RI HAI NU
Men Ri Hai ni hi an pa-in a duh tuk lawmmam i mi-in an hmu pang ding tii a phang ngaingai. A hmel a ṭha, a taitak a mawi si, a sam a sau zia cu a tom lo-ah cun leilung a phiat nuahno thei. Curuangah thir innpi sungah an nuupaa cun nitin in an um. Anih khalin a pasal cu a duh ngaingai ve. An khua cu Tonzang pengah a um i tulaifang i thir tlang an timi khi a si an ti.
Veikhat cu Men Ri Hai nu cun Aisi hmin a hiar ciamco. An pa-in mai nupi duh thil hiar cu khui ram khal ka thlen le a poi lo ka hawl suak ding a ti. Curuangah a khual tlawn sung ei le in ding, hman dingah thing-ti, rawl hmuahhmuah a ciate in inn sungah a ret ta thluh. A feh zawngah cun, “Ka ra tlun sal lai hlaan lo inn leengah rak suak aw hlah, kholh awk nak tidai tiangin ka lo ret sak thluh hi, na suah le mi-in an lo hmu dingih an lo hruai ding” tin a tiamta. Ni rei nawn a va cam.
Nikhat cu an pa le um hlah khaw, a umhar phah thawn leengah a suak vak i tiva-ah ka kholh aw ding ti`n a va feh. Cu tiih a va kholhawknakah a sam phang khat te a tlokih tidaai-in a fen. Cui a sam cu ngapi-in a rak dolh pang. Veikhat cu Kawlmi Mang pa an zawngum rual thawn sur vorhin ram an tawi. Ngapi pakhat an kai. An ngapi pum cu an khuai i sam dolh mi kha an hmu. A sau tuk lawmmam i an hluum tikah biangkawk rah a tia. (Men Ri Hai nui kholhawknak kha thir tlaangpi hnuai i luangmi Ramhuai va (Natmyaung) khi a si hmang ti`n an zum. Ramhuai va ih sin a fen mi kha Kawl pawlin an rak sar tii a si).
Kawlmi Mang cun a sam kha a hmuh cun a sau tuk i a that tuk ruangah, ”Minung hivek sam nei cu kan hawl suak ding” a tiih a sal rual pawl thawn Ramhuai vapi hrawhin an feh sal. Netabikah cun Thir innpi cu an va tong. An zautlangah Men Ri Hai nu cu a sam kholh mi kha a rak pho i amah cu a sam hnuai hneemah a rak cawl. Kawlmi Mang pawl cun an hmuh tikah ṭha an ti tuk. Mawi le dawh an ti tuk ruangah Kawlmi Mang cun a nupi dingah a ha a hio thlang. A zawngum pawl kha, “A hmin vung sut ta uh” a ti.
“Ting dum dar nu, Ting sen zar nu,
I hming i hming min hrilh rawh”
an vung tii. Men Ri Hai nu khal cun-
”Hming ka nei lo ka nei lo,
Tuisik ring nu ka ni e” a rak ti.
An bawipai hneenah cun an va feh i i hmin ka nei lo in tii an va tii. Kawlmi Mang khal cun, ”Minung hmin nei lo ti a um thei lo, va sut sal hnik uh” a tiih a fial. A hmin cu an vung sut sal leh. Men Ri Hai nu cun-
”Men Ri Hai Nu ka ni e
Men Cang Hai Nu ka ni e”
a rak tii. Cuṭheh in inn sungah a lut i sangka cu a khaar ta.
Kawlmi Mang te cun tii ngaihnak an thei lo. An kawh rero khal le a sawn nawn lo. Sangka in ra on aw an tii khal le a on duh lo. Cuti`n inn sungah a um san men. Asinan Kawlmi Mang pwl cun an thiamnak a phunphun kha an tualrawnah cun an hmuh ciammam. Asinan Men Ri Hai Nu`n a zoh cuang lo. A netabikah an Aisi hminte ken mi kha an suah. A hiar mi le an pa khalin a hawl sak rero mi a sii ruangah a duh tukih a hi zoh nakah a sam phangkhat te sangka te-in a tlai thla. Kawlmi Mang cun a sam phangkhat te tla cu a rak kaih ngah. Men Ri Hai Nu cun a sam a dirh kha a na tuar loah a vung kun i a sam zaten a tla i a zaaten a kaih ngah thlang. Cui si cun a tuar thei nawn lo i, “I thlah aw; Sangka ka lo on ding” a tii. Sangka a on cun Kawlmi Mang te cu an lut i hruai an tum thlang.
A feh hlanah Men Ri Hai Nu cun, fangtlor buh a suang taih aarti buh mi thawn tapsakah a ret ta, An zawhte kha, “Na pu a rung tlun le ka rawl suan mi hi ei aw she la pat dum le pat rang ka khih mi hi run zawngin i run hawl she” tin a tiam ta. Men Ri Hai Nu cu Kawlmi Mang te`n an khua ah an hruai hlo. Zawhte lawng cun an inn thing cu a run hngak.
Aisi hmin hawlin an pa khal cu a rung tlung thlang. An inn cu daai khepkhi te`n a rung hmu. Sangka a vun kiing. Zohman ontu le sawntu a nei lo. “Men Ri Hai Nu, Men Cang Hai Nu e” a tii i a ko rero nan ṭhahnem hlah. Zawhte in pat a hnuk rero men. Zawhte cu sangka on a fial. “Ka pat pehthum ka hnuh lai hlaan lo” a tii i a pat a hnuk deuhdeuh. A thin a heng i sangka cu a vun sirhbal. Zawhte cun a pu a thinheng kha a hmuh ruangah a tihin kaan paarah a kai hlo. “I thawi a sii le ka pi i thutiam ta mi ka lo sim lo ding” a tii san. “A sii le rung tumn aw la i sim hnik” a tii i zawhte cun, “Tapsak i ka rawl ret mi hi run ei ta aw sehla, pat dum le pat rang ka khih mi hin i rung hawl seh” a lo tii a tii. Rawl ei khal cu a thaw thei nawn lo. A dang sungah a lut thei nawn lo. Hling le so dolh a bang thlang.
Rawl a ei ṭheh cun a nupi hawl dingin tiim a tuahih a pok. A pat sih mi cu a vun zawng vivo ih Kawl rawnah a vung thleng. An nu cu inn pakhatah a vung hmu. Kawlmi Mang te the khuah ha an um? ti`n a vung sut. “So an ser lai” a rak tii. An hneenah va leen a tum. An nu cun an hneen i na vat a sii le ziang khal an lo pek mi pohpoh va ei aw hlah” tin a tiamta. An soser nakah cun a va leng. Rawl a phunphun an rak do. Asinan a ei duh lo. Neta bikah Bapi rawh hmin thawn lakphak an rak do. A ril a rawng cuahco thlang i an nui` thutiam mi kha a sup aw thei nawn lo i a vun ei ta. A ei ngah cun an nui` hneenah a va tin sal.
Men Ri Hai Nu cun a rak zoh vee te`n a theithiam. Rawl an rak lo pek a si lo maw? a rak ti. Anih khal cun bapi rawh le lakphak in do-ih va poi lemhlah ka tii i ka ei” a va tii. Men Ri Hai Nu cun “Zamrangin hung tlung aw la kan secang kha hung kap that aw la, ihkhunah puan tungtunin hung it aw” a ti. A hung tlung cu an secang cu a hung kap that i an nui a tii bangin a hung it i a thi lan ta.
A thih thawmvang cu Men Ri Hai Nu cun a thei. Kawlmi Mang cu in tlaansan pang ding tii a phaan ruangah a kil ringring. Nikhat cu Kawlmi Mang cun kawl nam samseu in a tat hriam zet i an sangka hramah a linglet in a hriam zawngin a ret. Men Ri Hai Nu cu a bumih, “Kan vokte an sual aw ra zoh hnik” tin a ko. Men Ri Hai Nu khal cun thungai hmang ti`n zamrang nawnin va suak khaw kawlnam cu a vun pal ngah i a kee tan zik koin a rak at. Men Ri Hai Nu cu a caang thei nawn lo. Khui tawk hman a thleng thei nawn lo ding. A ke a nat hnu cun Kawlmi Mang cu a hna a ngam. I tlaansan thei nawn lo ding ti`n a ruat.
Nikhat cu Men Ri Hai a ke a nat zo ruangah Kawlmi Mang cu khual a tlawng hlo. Ni rei nawn a va caam ta. Kawlmi Mang khual a tlawn sungah Men Ri Hai cu an pai` hneenah feh dingin a pok vee. A ke hma cu a na ko. A phunphunin a thawi nan a dam thei cuang lo. Asinan an pai` ruak hmuh lo cun a lung a kim thei lo ruangah ṭhate`n a tuam hnuah,
Thawi a thawi a dam lo va
Zawlpal I thlaan kan thlenin
Thawi loin a dam mahna” a tii i a feh.
Tawkfang a va feh hnuah cun nauhak rual vate pel a hei tong hai. Nauhak pawl cu saaihli tla a ṭhen hnu-ah,
“Ka pang i pahnih pathum va a peel
Zawlpal i thlaan min hrilh rawh” a hei tii. Nauhak pawl khal cun
“Zawlpal i thlaan nan ṭulah
Sehra lu a tlar bung e,
Tuangtuah par a ee zuul e” an rak ti.
A va feh sal i nauhak te rualin kawi an lek rero a va hmu.
“Ka pang i pahnih pathum kawi a kah,
Zawlpal i thlaan min hrilh rawh”
a va ti leh. An nih khal cun-
“Zawlpal i thlaan nan tualah
Sehra lu a tlar bung e,
Tuangtuah par a ee zuul e”
an rak tii ve. Nauhak te pawl cu a kawi ken mi tla a ṭhen ta i an cuh aw zok rero hai. Tawkfang a va feh hnuah nuunau nauhak rual te-in fangpho an rak kil. Nauhak te rual hneenah cun-
“Ka pang i pahnih pathum lo a thlo,
Zawlpa i thlaan min hrilh rawh”
a hei tii. Nauhak pawl khal cun-
“Zawlpal i thlaan nan tualah
Sehra lu a tlar bung e,
Tuangtuah par a ee zuul e”
an rak ti. A thi ken mi pawl kha a vun seh hai i an rak cuh aw rero.
An tual cu a va thleng i tuangtuah par le pangpar dang tampi ee zeelzeelin an rak par i vate tintianin a par cu an rak tlaan. A thlaan kiangah cun awn ceelceelin an rak um. Vate hrangah lungawinak a si nan, Men Ri Hai Nu`i hrangah cun ṭah tamnak le mitthli tam tertu an cang thluh sawn. Thlaan a va thlen cun patar pate pakhatin vate a rak pel in a thlaan kiangah cun a va hmu. Patar pate kha, “Ka pu, zangfahte`n thlaanka i on sak aw” a va tii. Patar pate khal cun nuunau tilh fial cu zangfakin a tii i a thlaanka cu a bal sak.
Thlaanka sung cu a vun bih i a pasal ruak cu a vun hmu.
A ruak kiangih an ret mi feipi a vun phawt i,
A feipi ka zuk phawi a,
A hin maw sialcang a sun,
Ai ka dai! Zawlpa aw”
a vun tii i ṭahhla a sak. Cui hnuah cun a kawl nam a vun phawt leh i,
“A kawl nam ka zuk phawi a,
A hin maw ral lu a tan,
Ai ka dai Zawlpal aw”
a ti saal leh. Cui hnuah cun a meithal cu a vun la i,
“A meithal ka zuk phawi a,
A hin maw ngalcang a kah,
Ai ka dai! Zawlpal aw”
a tii i a ruak cu zut phahin a ṭap. Pasal cu heh tiah ṭahhla thawn a ko nan sawntu le betu a nei nawn lo. A thlarau cun rak ve rero hmansehla anihin a thei nawn si lo.
A kawlnam cu a vun phawt i putar pai` hneenah, “Ka pu, zangfahte`n i sun that aw la hi thlaan sungah hin I phuum ta aw. Cuisin thlaanka ṭhate`n run khar aw la” a ti. Asinan putar pate cun, “Ka fanu, ka duh lo. Lai thatah ka cang ding, ka ngam lo” a tii san men. Asinan Men Ri Hai Nu cun, “ i sun na ngam lo a sii len hi thlaanka vial tal hi ṭhate`n in run kharsak ta aw” a tii i a thirual orh lai mi cu a hlit i putar pate cu a pek ta.
Men Ri Hai Nu cu thlaan sungah cun a lut i, “Zawlpal, Zawlpal, pangah va ṭhawn” a ti. A ruak cu pawn deuhah a va ṭhawn. A tlem deuh lo i, “Zawlpal, Zawlpal pangah va ṭhawn” a ti leh sal. Malte a va ṭhawn sal. Men Ri Hai Nu khal a kiangah cun a vung it i a kawlnam cun a thuhhna-in a sun aw i a thi. An pai` ruak kiangah cun a thi vee ta i hmunkhatah an ruak cu a ziam tlang ta.
Kawlmi Mang cu a khual tlawnnakih sin a ra tlung sal. An inn a ra thleng i Men Ri Hai Nu a hmuh nawn lo in kawl nam samseu in a tat i a dung hnu cun a dawi sal. Tawkfang a va feh hnuah cun nauhak rual vate pel a hii tong.
“Ka pang i pahnih pathum va a pel,
Zawlpal i thlaan min hrilh rawh”
a hei tii hai. Nauhak pawl cun, “Zawlpal i thlaan ka de dei”
an rak ti san men. An sim duh lo. Tawkfang a feh hnuah nauhak kawi kah a hi hmu.
Nauhak pawl cu-
“Ka pang i pahnih pathum kawi a kah,
Zawlpal i thlaan min hrilh rawh”
a hei tii sal. Asinan nauhak pawl cun, “Zawlpal i thlaan ka de dei”
an rak tii san men thotho. A feh saal i nauhak fangpho a hei hmu. Nauhak pawl hneenah cun,
“Ka pang i pahnih pathum fang a pho,
Zawlpal i thlaan min hrilh rawh”
a hi ti sal leh. Asinan nauhak pawl cun, “Zawlpal i thlaan ka de dei”
an rak ti san men thotho.
Kawlmi Mang khal cu a feh vivo thotho i a netabikah cun thlaan hmun cu a va thleng suak ve ta. Thlaan a thlen cun, thlaanka a vun phorh i Men Ri Hai Nu tei` nuupaa cu an rak um tlang. Kawlmi Mang cun an ruak cu a lak khawm i hmunkhatah meipi in a ur. Vutcamah a can ter thluh. Asinan an kutzung ruh cangkhat veevee lai hrelhtak mi a nei i cui sii cun phuncong ah an keuh sal.
Phuncong cu a hung ṭhang i a par va phunkim an tlaan. Kawlmi Mang cun a hau sak i meisa in a ur ral laalaa. Asinan a har pet phel pahnih te a sar hrelh mi a um. Cuisin phengphehlep nuupa ah an cang. An pahnih ih cu tii i an zuang, an vak kha Kawlmi Mang cun a duh lo thotho ruangah a kawl namsau a lak i a hual rero nan a ngah thei lo. Netabikah cun a mai` ngalruh lehlam tan koin a sah. A ngal a tan hnu cun a hual thei nawn lo.
Men Ri Hai tei` nuupa cu phengphehlep nuupaa ah an cang ta ih cuti`n nuamin an um
thlang dah ta.
************************************
MIKEI TLANGVALPA LE MILAI FALANU
Khuahlaanah cun mikei le mailai hi hmunkhatah an rak um tlang ṭheu. Ziangti`n tii le mikei pawlin milai pawl hnenah an siinak kha an thup i milai nun le milai pian kengin an um ruangah milai pawl khalin tih ngaihnak an rak thei lo. Cutin fala tlangval khal cu an lengtlang ṭheu men. Cutiih umkhawm an si ruangah veikhat cu kaw pakhatah hin tlangval pahnihin fala pakhat an lengt lang. Pakhat cu mikei a sii i pakhat cu milai a si. Cuti i zantin an len cun mailai tlangvalpa cu falanu cun a duh deuh. Ziangah tii le meikei tlangvalpa cu mikei a si tii a thei thup. Asinan falanu i nu le pa cun, “Zingtin sa cawn in pe thei tutu kan fanu nan co ding” an tii. Ziangah tii le sakap thei le sa va hawl thei cu pacangṭha kan tii ṭheu ruangah a si.
Mikei tlangvalpa cu zingtinin hramlakah a va feh i sa phunphun a va deh. Zingtin rori in a pu i duh vekin sa cawn a pe thei ringring. Milai tlangvalpa cun zingtinin a pe thei lo. Milai a si nakah sa va hawl ding le va kah ding kha a hrangah a ol lo. Zarhkhatah veikhat tii hrawng hman cu a falanu a duh tuk ruangah hraamhramin a hawl thu a si. A nu le a paih thukamnak vekin falanu cun a duh na lo cingin mikei tlangvalpa cu an neih ter. Nu le pa i thu cu eel theih le ka duh lo tii a theih nawn lo ruangah lungkim lo hman sehla a feh a ṭul thlang. A tlangvalpa seherh cingin mikei pa cun a fehpii thlang.
Milai tlangvalpa khal cun a falanu cu a thi thlang ding tii a theih ruangah kawlnam sanseu in a tat i an dungin a thupte`n a dawi. A zaan cu mekei tlangvalpa le falanu cu thlam pakhatah an rak cawl. Zaan thlapa a tleu nuam nasa i falanu le an pa cu thlam thluunah cun nuam ti zetin an lek aw rero. Milai tlangvalpa cun an dunghnu cun a thlun vivo i thlam hnuai i sin a thupten a ngai ringring. Cutiih an nuupaa i an lek aw le an hni an khek an lungawi thawm cu tuar har ti fahranin a ngai ko.
Khua a sim vivo thlang. Zaan a dai cuahco thlang i thawm le vang khal a um nawn lo. Zaantim caanih cucik kharbawk te pawlin, “Cip, cip,cip” ti`n an ai detdo rero thlang. Annih nuupaa cu nuam an ti ko. Cui zaan i thlapa cu anni hrangah cun a sunglawi ce a bang. Zohman hmaisong ding um lo i mah nuupaa pil thingih va umkhwam cu an duh thu an rel kim ko ding. A rei siinsiin a sim siinsiin an nuam siinsiin. Asinan minung hin kan siinakle kan suahkeh thinglung te hi thuh tluan a theih nawn lo. Vei tampiah cun lang lo hman sehla caan khatkhat ah a lang sual pang ṭheu. Curuangah mikei pa cun falanu`i cawn var te a hun hmuh cun tisa ngaiawk nak le duhawknak lam hnakin ei caknak le hiarnak a nei i mikei a siinak kha a tin hriamte a hun suah ter pang. Falanu cun a tin kheuhnak kha na a tii ruangah, “Cu lawmmam, na mi kheuh a va na em, na kei in na tlau aw” a tii. Cui si cun mikei pa cun, “Ka kei le ka tlau tulawngah maw na theih” a tii i a ho a suah thlang i falanu cu ai le ṭap rero cing cun a vun keu that. A sa cu khop koin a ei. A thi cu a hnuai i milai pai lutlunah cun forkhat tete`n a vung for keuhko ṭheu. A falanui` ṭap le rak tang thei lo cing i mikei pan a vun keu that cu a ngai ngam lo. A mah i tuar hnakin na a ti sawn. A hacang a rial i a namsau cu hnget lutukin a mer a kaai i a rak bawh thlang. A mai thih ding khal cu phaannak a nei nawn lo.
Mikei pa khal cu a eikhop hnu cun falanui` lu cu keu phahin innhnuai lamah cun a vung tum. Cutiih a tum suk lai falanui lu a keu phah cu milaipa cun a tha neih hmuah suahin a namsau cu ahun vai vee thung i mikeipai hngawng khal cu hnahcang sah tlukin olte`n a tan thla. Mialaipa cu a di a riam ko. Asinan a falanu te cu khui hmanah a tong nawn lo ding. Sihmansehla a fala nui phu a hlamsak ruangah ziangdang hnak khalin a lung a kim thotho.
Tlangvalpa cu a zaan a zaanin a tlung i a pi le a pu tei innah mikei lu le an fanu lu cu a phur i a va thleng. Zaantim a sii zo ruangah an rak itthat zo. A va thlenin, “Sangka i ra on au” a tii. Asinan a pi le a pu cun khua a sim tuk zo an rak tii. Tlangvalpa cun, “I ra on hramhram au, ka poimawh” a ti thotho. Asinan a pi le a pu cun, “Kan it zo. Na falanu khal a um nawn lo. Tin mai aw” an rak tii san men. Tlangvalpa cu a mang a bang i ”Zinglam nan thawh veete`n sangka saklam le thlanglam hi ra zoh uh” a tii i a innah a tin hlo ta.
Thaizing khua a hung vaan cun a pi le pu cun tlangvalpai thu kha an tii i sangka sak le thlang cu va zoh hai khaw sangka thlanglamah mikeipai lu, saklamah an fanu lu cu an va hmu. Zaanlamah rak thei ta hai sehla sangka vei tam an ong ding nan. Asinan khua a tlai tuk zo. A sir aw, ziang a ṭhahnem nawn si lo. Falanu le pa in duh an hril sual pang. Sa an hrilnak ruangah an fanu i lu, sa cawnah an zuar. An ṭap an rak, zianghman a sawt nawn cuang lo. Saan a tlaai nawn ta si lo. Duh hril sual cu a poi tuk aw tii mi in a dung a thlun ringring ṭheu.
Falanu i nu le pa cun fala pakhat te a dang an nei. An fanu te cu, “Tlangvalpa thawn nei aw dingin zuam aw. Na u nuu i phuhlamtu a si” an ti. Falanu te khal cun tlangvalpa in a duh theinak dingin a phunphunin a zuam thlang. Nikhat cu tlangvalpa thawn anmah pahnih te lawng lo vat dingin an feh tlang. Tlangvalpai hnenah a mawinak le a ṭhatnak a phunphun cu a lang ter. Tlangval pan thingpaar sang i thing a vun thlak tla le a hni a rak hlip, a cawn var tla maw a rak lang ter. Tlangvalpai hahio theinak ding le lungawi theinak ding cun a tuah aw zok rero. Asinan tlangvalpa in, “Maw naunuu, na u nuu thawn kha tivekin kan um dah kel lo” a tii san men ṭheu. Fala nui nu le pa cun an fanuu te cu tlangvalpai hneenah hman an tum nan tlangvalpa`n a duh vee lo.
Mai lung duh te co ceng lo cun zo khal hi a hrangah an mawi nawn lo. A falanu tei ṭap le ai thawm cu a hna sungah a cam ringring i a falanui thlarau dung thlunin nitinin a um men ṭheu.
************************************
MANG HAU LE KAI ṬIAL
Kan pi kan pu pawl cun misa polh lai thuanthu an tii ṭheu bangin khuahlan laiah cun mikei le milai tla hi an rak umkhwm a si hmang i mikei pawlin an mikei siinak kha an thup thiam i minung pawl thawn tih aw lo dingin an rak um thiam. Culaiah khaw pakhatah hin mikei le milai pawl an rak umkhat. An khawtaw lamah milai pawl an um. An khawlu lamah mikei pawl a hlirin an um. An khua cu khawpi nawn a si i an lak khal cu lam a hla nawn.
Veikhat cu mikei tlangvalpa Mang Hau in milai fala KaI Tial a ra leng. An lengaw an lengaw i netabikah cun thungai in an duh aw ta. Mang Hau cun a nupi-ah a ṭhit. Mikei pawl hin an mikei siinak kha an lang ter ngam dah lo. Ziangah tii le milai pawlin in tih ding tii an phaan ruangah an thu aw ringring ṭheu. Asinan an deh duh caanah a thupin an deh ṭheu. Mang Hau khal cu mikei a sii ruangah a nupi Kai Tial in in thei pang ding tii a phang nasa. Curuangah a thuh awk theitawkin a thup aw. Khawlak hrimhrim khal hi leng lo dingin an innah ṭhate`n a kilkhawi. A duh tuk mi a sii ruangah nitinin nuam zetin a tuah. A nun a nuam zet.
Nikhat cu an khaw sungah mi conglam an um i puai an tuah ciamco. Mang Hau khal cu cui puai tuahnak hmunah tel ding a si. A nupi kha puai tuahnakah a hung pang ding i mikei pawl i cangvaih daan kha a hmu pang ding tii a phaan ruangah a innah hnaṭuan tampi ṭuan dingin a fial. ”Zu ble hra in rak suang hmin thluh aw la patmuum tla rak peh aw” ti`n patt ham ding tampi a tan ta. Nikhatih zu bel hra suan ding cu a og lignende lo. Suun nihlawh tei ṭuan ding mi a si.
Kai Tial cu an pa in hnaṭuan tam nawn a fial ruangah a buai nasa. A hnaṭuan ṭheh dingin a zuam vee. Cu laiah Mang Hau i farnuu nu a ra thleng i, “Ka mo, laamnak hmunah kan feh lo ding maw?” ti`n a sawm. Asinan Kai Tial in, “Na u in hnaṭuan ding tampi i tan ta, ka zoh man lo ding” a rak tii. Asinan a farnu nu cun keimah ka lo bawm ding a tii i an zu suan cu hmakhatte ah an suan thluh mai. A pat peh ding khal cu ol ai te`n an ṭheh laalaa.
Laam zoh dingin an feh hlaanah Mang Hau i farnuu nu cun a mo i hneenah, “Ka mo, kan hmuan car lam i cuam pawlhi na zoh dah maw? a tii. A mo khal cun zoh dah lo a ti. A farnu cun ra zoh hnik aw a tii i va zoh na khaw Mang Hau i deh mi miruak tampi a va hmu. A hrek cu nuunau tla an si i a hrek cu mipaa tla an si. Tam hneenhneen in a rak pengaw kha a va hmu. Kai Tial cu a thin a phang thlang. A pasal mikei a sii kha a thei ngah zo. Puai zoh ding cun an hung feh i hruang sungah an lut ngam lo. Ziangah tii le Mang Hau in zoh lo dingin a don ta ruangah i hmu ding rii a phang. Hruang ong te in an puai tuah cu a hung bih thup.
Mikei tlangval pawl cu an mei saupi thawn an buanaw, an lek aw, tleng an lan. Zuamawknak a phunphun an tuah. Mang Hau cun a nupi Kai Tial a hun kha a hmu. Cuiruangah i tih ding tii a phang i lehnakah cun a tel ngam nawn lo. Asinan a rualpi pawlin Mang Hau ra suak aw ti`n tu le tu an ko ringring. Mang Hau khal cun, “Ka nupi in i hmu ngah zo, thuh awk man um nawn hlah” a tii i a tlenglan mi cu a mei saupi thaw cun “Paw” tii in a hi lan vee.
Kai Tial i hrangah cun tih a nung ko. A innah miruak tii cawk lo a peng aw. Tu ah a siinak kha fiangte`n a mitin a hung hmu. Ziangtikah ha i deh ding tii lawnglawng a ruatih hruang kawmah cun a tha a thia i a khur zok rero. Mang Hau cun a nupi Kai Tial i hneenah cun a va suak i, “Hung aw hlah ka lo ti i ziangah ha na hun?” ti`n a sut. Kai Tial khal cun Na farnu nu`n ka paih lo cingin i sawm ruangah a si a tii. Kai Tial cu thir le thlaphang rero in a hmuh ruangah ziang na cang ti`n a sut. Kai Tial khal cun, “Ka khua a sik” a tii san men. Mang Hau cun innah a tinpi i puan sungah hlumtei` a ih ter hnuin tawkfangah cun Kai Tial khal cu a hung ṭha deuh a bang. Mang Hau cun laam nakah a feh sal sal ta. A pasal um lo sungah cun a phunphun khua a ruat. A tlaan ding le in deh thotho ding tii a phang fawn. A tlaan lo khal le nikhat khatah a pasal a lungkim lo caanah i deh leh ding tii a phang thotho fawn.
Cutiih Kai Tial in khua a ruah rero laifangah cun a pai khawmi patar pa te a hung thleng ngelcel. Kai Tial cun ka pasal a rung tlun le, “Na pu a na i ka hung lo ko” rak ti aw a tii. Mang Hau cu a rung tin ngaingai i patar pa te kha a hmu. “Ziang ha na poi” tii i a suh tikah Kai Tial i sim bang khan, “Na pu a na i ka hung lo ko” a tii. A thaizing cu khua a vaan veeten Mang Hau cun ka pu cu a na ngai maw ti`n an zauta i sin a vun cuan.
A pu cu zaute ah nihlum ai-in sam hriat rero khin hla nawnah cun a vun hmu. Mang Hau cun ka pu a na bese tuk lo a si ding zaute ah nihlum ai-in a sam a hriat rero lai a tii i a suun cu a um san. A thaizing cu a zoh sal laalaa. Kai Tial pa khal cun a fanuu i ummtu daan le a harnak cu thawm a hun thei. Ka fanuu a thi thlang ding maw tin khua a ruat i a thin a nuam nawn lo. Curuangah puan paaivawh in zaute-ah nihlum aiin Mang Hau in a pu cu a vun hmu. Ka pu a na ngai a si khi puan sinin zaute ah nihlum a ai ka hmu a tii i Kai Tial cu vung feh dingin a fial. Kai Tiak i feh zawngah cun a hrukpi a pek ta i a kianghrol ah feipi zum thawn a feh ter. Lamsakah cehrep na theih le Mang Hau nupi sing ti`n na kianghrol phun aw tin a tiam ta.
Kai Tial cu a pai` khua tlung ding cun a feh. Mang Hau cun a thupte`n a dungin a thlun. Ka tiamta vekin a tuah lo le ka deh ding ti`n a tum. Tawkfang a feh hnuah cun ziinsaklamah, ”hrep” ti`n a awn ter. Kai Tial cun, Mang Hau nupi sing a tii i a kianghrol a sawh i a ding. Tawkfangah lamthlangin a thei laalaa. Mang Hau i nupi sing a tii i a cawl laalaa. Mang Hau cun ka nupi-in i duh lai a sii hi a tii i a tlun san sal.
Kai Tial cu a pai` hneen a vung thleng. An thuhla hmuahhmuah cu a vung sim thluh. Kai Tial pa cun a fanuu cu kir sal nawn lo dingin an innah a kaih tang ta. Ziangah tii le a fanuu mikei kutah a thih ding kha a tik sak. Kai Tial tlung nawn lo i a rei cuahco thlang ruangah Mang Hau cun in theih ngah zo ruangah in tih tum a sii hi, ka vung deh lawlaw ding ti`n a pok. Zaankhat cu sim zawngah a nu le a pa in Kai Tial cu nuu te thing va luh aw an tii. Thing luh ding cun va suak khaw Mang Hau kha a va hmu. “Ka pa Mang Hau”, a vun tii. A pa cun ka fa kap ta ning a tii tikah Kai Tial cun, “Ka pa kap aw, kap aw hlah” a vun tii. Kah ngaingai dingah cun a pasal kha a siang lo. A duhtuk mi a si fawn. A thaizaanah a fial sal laalaa. Mang Hau cun deh dingin a ka a rak an laalaa. Kai Tial cun, “Ai ka pa Mang Hau” a tii sal. A pa cun, “Ka fa kap taa ning” a tii. Kai Tial cun, “Ka pa kap aw, kap aw hlah” a tii laalaa. A thaizaanah cuti thotho in an tongaw. “Ai ka pa Mang Hau,” a tii. A pa cun “Ka fa kap ta ning” a ti sal. Kai Tial cun, a seherh nacingin amai` hrangah thih a phan ruangah, ”Ka pa kap taa” a tii i a pa khal cun a zaksenah a kah hnuah Mang Hau cu a thi. An kahnak hma cu a thi suak lo dingah tekbu a khatin a ben ta.
Mang Hau i khawpii pawl cun Mang Hau i thih kha an thei. An thah a siah cun an khawsenin kan vung deh ding an tii i thaithawh hman ei ta loin an pok ciamco. Mang Hau i ruak cu an vung zoh i, hriamhma pakhat hman an hmu thei lo. Cuiruangah amahte thi ah an ruat i an zawn tlung. Lamziinah a ruak cu an hun ei thluh ta.
Mang Hau i thih hnu cun Kai Tial cun a ngai i nitinin a lungleng le umharin a ṭap rero ṭheu. Nikhat cu lo a fehnakah a pasal Mang Hau i a pek ta mi hrukpi a thlau sual. Suunvu te`n an hawl nan an hmu nawn lo. A pasal pek mi a sii ruangah a lungleng le a pasal ngai phah thawn,
“Mang Hau in hruk ton tial i thiah,
Thlau tang khaw ramkau tangah
Hawl leenlang nilin in”
a tii i suunvu ṭah hla sakin a hrukpi hlo cu a hawl.
************************************
NGAM BAWM LE ZAWL TLING
Khaw pakhatah hin nupinu pahnih hi nitinin lo hnaṭuanah an tlak aw i a haahaa in an lo-an feh tehu. Fate pakhat veve an nei. Pakhat cu nuunau a si i pakhat cu mipaa a si. Inn lamah nua kilkhawitu an neih lo ruangah an pahnih cun an nau cu lo-ah an hruai i lo hnaṭuan phah cun thlamah an kil phah ṭheu. Lo an va thlawh sung len an fa le cu thlam sungah an hlum ta ṭheu. Suunah an fa le a dangdang i an hlum ta ṭheu mi cu hmun khatah an rak it tlang i an rak pom aw ṭheu. An lakah zaanthingtanin an kham ta khal le an rak ittlang ṭheu thotho. An nu le veve cun cutiih thil a um ruangah, “an hung upat tikah hmunkhatah kan umkhawm ter ding” an ti. An fate hmin cu Zawl Tling le Ngam Bawm an si. Zawl Tling cu mipaa a si i Ngam Bawm cu nuunau a si.
Zawl Tling le Ngam Bawm cu an hung tlangval, an hung fala i an seentet lai ih si hmunkhat i um tlang cia ringring ṭheu an sii ruangah an duhdawt awknak le an theihthiam awknak khal cu a tum siinsiin. Khatlam khatlamin pakhat a um lo-ah cun um thei lo khopin an ngai aw ṭheu. Ṭhen aw thei ding rual cu an si nawn lo. Asinan nei aw ding taktakin an caan a kim tikah neihawknak ding khamtu bik ṭheu phun u le phun nau kha a ra lang sal. Duhdawt awknak hi leitluun thildang hin a kham thei lo a bang nan, phun u le phun nau tii hmai-ah cun minung tii cawklo tuisuun tiangin an ṭhen aw ṭheu. Nannih cu phun nau nan si aw tii nak ruangah Zawl Tling le Ngam Bawm cu ṭhenin an um ta.
“Duhdawtnak hi minung i kham theih a si lo” an rak ti ṭheu nan, Zawl Tling le Ngam Bawm cu ṭhenin an um ta. Curuangah Ngam Bawm cu thinharnak le zuun tuarnakin a nini-in a tumtawl siinsiin.
“Leenlai hma i kipkil u kan co ceng lo-ah
Tualah pialrem i siin au
Ka thlaan kungah sawnawn par kho seh”
an ti ṭheu bangin, mai lungduh thawi ṭhenawk ding cu an ruat thei nawn lo. Ni a hung suah khal len a tleu thei nawn lo a bang. Thlapi a hung suah khal le a mawi thei nawn lo. Ni le thla-in tleunak le mawinak an hrangah an nei nawn ta lo. Ni le thla thar suak cu an hrangah mitthli ti tamtu men lawng an si. Leitluun nun khal hi an hrangah sullam a nei nawn lo. Cuti`n thinharnak le beidongnak thawn falanu te Ngam Bawm cu a thi ta.
Ngam Bawm i thih thawmvang an khawsung a khat thluh. Leenlai le that lai i vung thih tak cu a thianrual fala tlangval tii cawk loin ṭah-hla sakin an umpi. Asinan Zawl Tling i hrangah a cang thei cuang lo. Nang cu phun nau tii nak khan thih raal tiangin a kham i Ngam Bawm nu le pa-in an dawn. Curuangah a falanui` ruak khal cu a um pii thei nawn lo. Zawi theih lo te`n amah lawngin ṭahzaai a sak ko. Thihni tiang i vung tohpi aw thei lo le thi raal aw thei lo cu a va har ve. A fala nui` ruak hmu ta lo i an phuum ding cu a sia a herh ko.
Culaiah Ngam Bawm cu a ruak kha remtun dingah an tun thei nawn lo. Tham theih le remtun theih a si lo. An khawruøah a har; tii ngaihnak le ruah ngaihnak khal an thei nawn lo. An mangbang hnu cun Zawl Tling cu an va ko. Zawl Tling cun-
“Nang kha Zawh-nuu si aw laa kei khal Zawh-paa ah cang ning naw
Kawm khatah te`n in um tlang ririai hai tur
Ka thian Zawl Tling aw deren….deren…”
a tii i ṭah hla a hun sam cun ol ai te`n rem an tun thei. Asinan rem an tun ngah hnuah cun Zawl Tling cu an dawi thotho. “Nang kan lo duh lo” tiinak aw thawn inn-ah a tin sal. A thin le lung cu khuiram khi va thleng thuul na maw!... A hrangah ni hi a thim lawng meen si loin a dupin a dup ko. Nikhat hi san khat a bang. A mit-in khua le ram a ting nawn lo. Zaanlam khua a rung siimin phuum an tum thlang. Asinan sangkaah an suahpi thei lo laalaa. An ben rero khal le a tlem thei lo. Tii ngaihnak an theih nawn lo hnu-ah Zawl Tling cu an va ko sal laalaa. Zawl Tling a hung i ,
“Nang kha sial-nuu cang aw la kei hi sial-paa cang ning naw,
Kawmkhat ah te`n in um tlang ririai hai tur
Ka thian Zawl Tling aw deren…deren….”
a hun ti leh i og lignende ai te`n an phum suak thei.
An phum ngah ve te cun, ”Nang, Zawl Tling kan lo duh lo” tii thotho a si i an dawi tlung laalaa. Asinan umhar le vaansaan pheentu ah a thlaanah cun pangpar a phunphun a ciing. Patar pate a kil ter. Ngam Bawm i thlarau cun a thlaan kiang kap i pangpar cu Sazaw a tirh i a hung sih thup ter ṭheu. Zawl Tling cun a kiltu patar pa a sut nan zaan i sih ṭheu mi a sii ruangah a thei lo. Curuangah zaakhat cu Zawl Tling in a bawhthup ve. Zaan dang kel bangin Sazaw cu a hung suak sal i pangpar cu a ra sik rero kha Zawl Tling in a hmu. A thupte`n a pel a pel i a kaih tang. “Nangmah maw ka pangpar mawi tete pawl a sik bul thluh ṭheu” a tii tikah, “Ngam Bawm in i fial ruangah a si. Ka pa lung i sik ka si lo,” a ti. Cutikah Zawl Tling cun, “Ngam Bawm khui ah a um, ka lo thlun ding” a tii. Sazaw cun i thlun thei lo ding. A caancaanah vaanah ka kai ding, na kai thei lo ding. Lei sungah ka lut ding i na lut thei lo ding. Hling le so lakih ka feh nakah na feh thei lo ding” a ti nan Zawl Tling cun na mei ka lo pawk vivo ding a tiih a thlun thotho. Cuti`n Zawl Tling cu mithi khua a vung thleng ta riai. Umtu daan cu a va dang hmang ve. Manglam vek a bang ding.
A fala nui` hneen a vung thleng i a innah a vung thleng. Asinan mithi le milai hmun khatah ihkhawm a theih nawn ta lo. Taksa le pianzia a bang aw nawn lo. Curuangah khunlu lam hoi le khuntaw lam hoi-in an it ṭheu. Mithi khua-ah cun minung hrangah ziang khal hi a linglet aw thluh.
Nikhat cu ram kan tawi ding ee an tii i hramlakah an feh. Ngam Bawm cun a feh hlaanah zaanlam nan tlun le, “Khuk sut-ah maw, tho zuanah” an ti ding si khaw, khuk sut-ah na tii lo le an lo zuan hloh san thluh ding si khaw, vung ralring aw law,” tiah Zawl Tling kha a tiam ta. Ram an tawi i sakhaan cu an nam. Zing thawm le vang khal a thei lo. A kiangah lunghmul (pangngang) pakhat a ra tlan rero a hmu i cui lunghmul cu a tii i a meithal tawkawng in a sawh that. A rualpi pawl cu an ra suak i, “Milai pa`n savom a kap ee” an tii i an lungawi in khuatehla an sam i an au zok rero. Zawl Tling cun, “Hi lunghmul tla savom ti tete cu” a tii i a mang a bang thluh. Inn-ah an hung thlenin an nu cun a lunghmul lu cu ṭhate`n a taar.
Nikhat cu inn sak nakah zialpi kan salh ding an ti laalaa. Zawl Tling khal cu hreipi kengin a pok ve. Hramlak tu-sung cu an va thleng. Mithi pawl cun tlut le tletah calreeng kuang an hau ciamco i an sal ciammam. Milai pa khal cu midang tiizawng ti`n calreeng kuang cu a namte`n a sah i a phel hnu-ah zaanlam cu tam ngai ngai a hun pu so ciamco. Ngam Bawm i innah cun a pen hneenhneen.
Nikhat cu tikua kan vak ding an ti leh laalaa. Tiva an thlenin hru an sut i an sut ngahin nga kan hawl ding an tii i ti sungah nga an dap zok rero. Mithi pawl cun nga a va tam ve …an ti i hnahthing ro pawl cu rua hnah tla pawl an sar i an bawm sungah cun an san zok rero. Asinan Zawl Tling cun hivek hi ziangah ha an san aw! a tii i a mang a bang. Nga pumkhat te hman a hmu ve lo. Ka bawmtaw damah a tii i rawhnah pathum li lai cu a san ve. Zaanlam khua a siimin kan tlung ding an ti. An hung tlung so. Tawkfang an thlenin,”Khuk sut ah maw, tho zuanah” an tii. Zawl Tling cun, “Khuk sut ah” a tii. Tawkfangah an ti laalaa. Anih khal a mang a bang ve i, khuk sut ah ti le tho zuanah tii hi ziangvek ha a sii ti theih duhah, “Tho zuanah” a hun tii. Cu le vete`n thothe bangin “mong” an tii i an zuang hlo thluh. Milai pa khal cu amah te lamzin i tluan rualpi nei nawn loin a tlung.
An khawpi dang pawl an tlung thluh tii a theih cun a nupi cun ziangtik ha a thlen ve ding tii hngakin an sangka hramin a rak hngak ringring. Lehhnu pi thim zawngah a hung thleng. A bawm phurh cu a rak cawi sak. “Nga kaih ding pum khat te hman ka hmu lo” a tii. Asinan an nu cun, “Hi na kaih tam zet si” a ti. A hnahthing san khawm mi te cu meisa ah a em. Ngam Bawm ih a em le nga-ah a cang. Zawl Tling in a hun em ve len thinghnah ro bangin a kaang thluh men. Cuti`n nun daan le khawsak daan bangaw thei loin an um khawm cu an hrangah buaithlak zaa ah a cang riangri ṭheu.
An thu hai zawng le an duhdaan a bangawk thei lo ruangah Ngam Bawmn cun, “Hung tlung sal aw la khua na thlenin arbawh dum te hung that aw. Na ihnak tluun ah feipi a lingletin hung thlai aw la na puan lukhuh in hung it aw” a ti. Zawl Tling khal cun khua a ruat i duh vekin ziang hman a cang thei si lo, an thu hai a zawng aw thei si lo i a tlun san. Ngam Bawm i a sim bangin a zaan cu arbawh dum cu a that. A ihnak tluunah feipi lingletin a thlaai ta i a puan tungtunin a it. Zaanah cun feipi ret mi cu a rung tla i Zawl Tling i thinhna ka-ah a sunih a thi.
Zawl Tling a thih cun mithi khua cu a vung thleng. A falanui` hneen cu vung thleng sal khaw a inn cu zialpi ṭhaṭha don aw in a vung hmu thlang. Nuhmei i hitluk inn na sak thei cu na va nasa ve tin a vung lawm. Asinan Ngam Bawm cun, ”Nangmah na rung tlawn lai i na rem ta mi a si hi” a tii. A inn sangka paarah savom lu a ha ṭha hiarhiar in taar mi a hmu. ”Nunau ih savom ziangtin ha na thah thei?” tin a sut. Ngam Bawm cun, “Nangmah na rung tlawn lai i na kah mi a si kha” a ti laalaa. Zawl Tling cu a mang a bang lehlam. Cuti`n lungawi zetin an nun lai i an ngaiiawk le an neihawk thei lo vun hngilhin nuu le paa an cang sal. Mithi khua ah cun duhthu reelin nun hram thawh an zaal sal.
Kum ziang maw tii hlaanah Ngam Bawm nu cu a thi ve. Mithi khua a vung thlengih Ngam Bawm le Zawl Tling khal a vung tong ve. Hmun khatah nuu le paa in an rak umkhawm a vung hmu. Ngam Bawm nu cun Zawl Tling kha a duh thotho lo ruangah a vung ṭhenawk ter. Mithi khua khalah hin kan nun lai i kan thinlung hi a reh cuang lo maw si hmang. Mithi khua khalah hin thleidan awknak a um thotho a si ding. Nun lai vek i thleidan awk ding a sii thotho ah cun kan Lai daanin mithi khua hi thlen dingah a va hiar um lo ve. Mi tampi`n kan pan lai rero thotho si.
Ngam Bawm le Zawl Tling cu mithi khua khalah ṭhen an sii thotho cun an um khua a rem thei nawn ve lo. Tonawk thei nak ding khua an ruat. Neta bikah cun a nu ih a ṭhen ban nawn lo nakah kan feh ding an tii i, “Vaanah arsi ah kan zuang ding an tii i, “Vaanah arsi ah kan zuang ding i kumthum danah veikhat, phiangkum phiang airek-ah kan tongaw ding” an tii i vaanah phengphehlepin an zuang. Arsi ah an cang. Kan pipu pawl cun kumthum danah an tongaw an tiih phiangkum i piangin cui arsi cu an suak ṭheu an tii. Kumthum kum khalah cun vei tam tonawk hman si hlah. Veikhat te hung tonawk duak a si men. Diriam in ziangtikah ha an tonawk i an duh-thu an reel tlang leh ding?.
”Ngam Bawm le Zawl Tling khal a nu`n co khar ta ngai,
Za zawn lawn an ṭian aw vaan kilah,
Kum cangah ton ni an tiam” an tii kha.
Ngam Bawm le Zawl Tling bangin co aw thiam lo fala tlangval pawl khalin a phunphun
an phuah ve.
“Co in kharh maw khuahlaan Zawl Tling le Ngam Bawm bang,
Tlei nakah tuu vel ningla,
Ka nu, lung na sir sawn lawi tur maw?”
”Ngam Bawm le Zawl Tling khal kan cung vaanlai zawlah
Ra zoh law Tial Za Hnin,
Kanmah bang zuun i an ṭian miarmo khi”
“Kan ṭian zo aw, khuahlaan Zawl Tling le Ngam Bawm bang,
Tual kung ( Don kuang) ti thli dawhhlei par khawt lei bang,
Nawn si kan ti thiam lo cu”
”Va ṭap sawh lang khuahlaan i Vahui thing matlai tlaan bang,
Ngam Bawm le Zawl Tling bang ton cangah,
Zuun hngilh um lem lai thla maw?”
************************************
NGAI ṬAH LE A NU
(Tilik thuanthu)
Ngai Ṭah hi fala tleirawl te a si. A hmel ṭhat zia cu zoh khawpawk loin a ṭha. A ruang le a raai ah zoh tha nungzaate a si. A mitmen cu zaan i arsi iangin a mawi i a mitmu cu thengre mit bangin a thiangin a fai. Vaandum bangin a dum lengli. A nui` mit lawngah a si lo; a hmutu hmuahhmuah hin an thin a nuam. A hneen ah thlenah cun ziang dang hman an ruat thei dah lo. An thin helhkam mi khal a daai thluh ṭheu. Nuunau ziazate thawn kaih aw in a nungcang a mawi.
Kumkhat cu vaanruah a tam tuk lawmmam. Haan tii um nawn loin a sur rero. Tivapi le tivate pawl khal an liam thluh i hmunrawn le tlang hram hmuahhmuah a li khat thluh thlang. Minung tampi cu tlangsang deuhdeuh an pan i an kai. Hramlak um ramsa phunkim khal tlaang saan nak an pan so vivo. Ruahti a kang cuang lo. A nii ni-in a tam siinsiin. Tlang niam deuh pawl cu an pil cuahco thlang. Tipithuanthum ti bangin leilungtlun pumpi`n a li khat denden i tidaai a hung tho i tisuar a hung her awk awn thawng cu, “Ngai, Ngai, Ngai” tiin a thang. Minung tampi cu an pil i an thi. Ramsa tii cawk lo an thi vee. Tlangsang pahnih pakhat te lawng an tang i mi cak deuh le mai umnak ram thawi a nai deuh pawl vial an luat lai hrih. Tidaai cu a thang siinsiin. “Ngai, Ngai, Ngai” ti`n a awn so vivo. Ngai Ṭah tei` nufa khal cu tlang saannak pan cun an feh so ve.
Minung tii cawk lo tlang zimah an tong aw. Tiidaai in le a hun cim so vivo i, Ngai, Ngai, Ngai, ti phahin tlang khal cu a cim pil zik cuahco thlang. Tidaai awn cu Ngai, Ngai, Ngai .. a tii ruangah Ngai Ṭah a ko a si ding an tii i a puante cu tidai sungah an vun thlak. A puante a pil veeten veikhat cu a niam sualso lawk nan a rei hlaanah ahung tam sal i a kai siinsiin. Amah kelah a cang sal. An mang a bang i a korte an thlak sal. Tidai cu a niam sualso laalaa. Asinan a kai so sal thotho i a tam siinsiin. An pil zik duahdo. Ngai Ṭah i thilrii le hnipuan an thlak caanah cun malte sung cu a tum suk ṭheu nan, tawkfangah cun a kai so thotho. A thilrii le hnipuan an thlak thluh. Tidai le a kai sinsin thotho i, “Ngai, Ngai, Ngai” a ti thotho si, mi hmuahhmuah kan thih thluh hnak cun minung pakhat thih cu a ṭha deuh ding an tii i Ngai Ṭah cu thlak an tum. A nuin le a fanu neihsun te a sii ruangah a siang lo. Thih le thih thluh. A fanu neihsun thih hnak cun midang cu an thih thluh hmanah a ziang a poi lo. Asinan Ngai Ṭah nu cu an kaih hrem i a fanu Ngai Ṭah cu a siang lo cing te`n hramhramin an lon hnu ah tilik suar lakah an thlak sak. Ngai Ṭah nu cu a fanute ti sung i a pil zawngah cun, “Ngaite, cikheengah kan tongaw sal leh ding” a tii ta. Cuti`n a nu`n ui cing ṭap cingin Ngai Ṭah cu tipi sungah cun a pil. Ngai Ṭah ti sung i a pil veete cun tilik pi cu a tum sualso vee. A niam sinsin i a kang ta dah. Ngai Ṭah cu ngapi (ngathaisawn) ah a cang an ti. Curuangah ngathaisawn cu minung bangin pianzia a nei i minung hnawi bangin hnawi khal a nei. Minung i sii cang a si ruangah a si an ti.
Ngai Ṭah nu cu a lungleng le a umhar lutukah umngaihnak le nun ngaihnak khal a thei lo. A thinhneemtu bikk le a aipuannak bikk a si ṭheu mi a fanute ngai-in nitin a ṭap a rak ṭheu. Cutiih a ṭahnak i a hnap hnit nak hmuahhmuah cu cikhurah an cang an tii. Kan Lairam i cikhur hmuahhmuah khi Ngai Ṭah nui` hnap a si an tii.
Ngai Ṭah nu cu a lungleng le umhar a tuar nawn lo. Lungleng le umhar in thih a theih si lo. A um ngaihnak thei loah “Thiamtial ka bang ding” a tii. A thiam baannak cu tlang khatin a raal tlang khat lam hmuh ban ceu ah a si i, a bang thei tu an um lo. Vate phunkim an ra suak nan an zuang thleng thei lo. Vapualin ngerhkhat cu a bang thei an tii. Tukhal ah hin kan nu pa pawl cun Ngai Ṭah nui` thiambaannak tlang an tii i Falam peng Conghoih khawlu tlang, leenpi tlangtluan tlang pahnihte sang hlei deuh a um mi khi a si. Cui tlang i tan khaam tluun tlang sang pi khi a khatlam a thiamtlang a si an tii. Mi hrekin Thlantlang peng Farrawn khawlu i Tombuk tlang khi a si an tii. Kan Lai thuanthu ah a phunphunin an rel i mah le ram thwan a naih deuhmi le tlangsang deuh pawl khi Ngai Ṭah nui` thiam tlang ti`n an puh i hmin an sak cio. Hi tilik thuanthu hi miphun dangdang thuanthu khalah an nei cio. Asinan an sim dan le an reel daan cu a dang cio ding.
Ngai Ṭah nu cu a thin nomnak dingah le a umhar hneemtu dingah khua a ruat rero nan ziang khal a lunghneemtu ding a um thei cuang lo. A umhar cun a vak a tawi vivo. A fanuute ngai cun, tlang i kip le ram i kip a hrawh suak i a mitthli le a canghnap thawn, tlang saannak i kip cun, “Ngaite” ti`n a au nan sawntu le betu an um nawn cuang si lo. A hnap hnitnak i piangin cikhurah an cang vivo i netabikah cun Haka peng Seen Thang ram lamah a thleng. Cui hmunah cun a lungleng cun a thi ta. Amah khal cu cilung ah a cang ta. Seen Thang cikhur ti`n tutiangah hin hminthang zetin a um, Seen Thang cikhur cu lungto i sin a suak mi a si. Cui lungto cu minung pian a keng i nuunau a bang deuh an tii. A citi suahnak khal cu nuunau zahmawhkua i sin a suak tii a si. Hlaan pipu deuh pawl cun kha ti vekin nuunau zahmawhkua i sin citi a hung irhsuak kha mihrek khat cu an hnih a suak ṭheu i a hnihsantu hmuahhmuahin inn an thlen tawkfangah an thi. Thihnak a si an tii. Curuangah Seen Thang ci an er tikah titleer in hlat nawn ah an lak. A putsuaknak kha hmuh ban si nawn hlah she tiinak a si.
Ngai Ṭah cu Ngathaisawn ah a cang. A nu cu cii ah a cang. An nufa in cikhengah an tongaw saal ṭheu. Bible ca sung khalah tilik thuanthu Judah mi pawlin an nei ve. Kan Laimi pawl i sim mi thawn cun a bangaw lo ding. Asinan leilung tluunah hin tilik thu cu a um tii a fiang.
************************************
NGANBO LE THLIMCAN
Nganbo nu le pa cu nitinin lungrual zet te`n lo an feh tlang ṭheu. Asinan nikhat cu Nganbo pa cun a lungkuai nawnte nutlawi pakhat a hmu i Nganbo nu kha a iai deuh i an ṭhenawknak dingah khua a ruat. An lo fehnak ziinah liilawn pakhat a um i a hnuai cu tilipi a si. Nganbo nu cu mi thlariin nei, tihhrut deuh sikhaw liilawn kha thiitha-in amah te`n a zawh ngam dah lo. Nikhat cu an pa-in “Lomi tlunah zokhal liilawn zawh ngamlo cu kan tul thla aw ding” tiah a ti.
Nganbo nui` hrangah cun lomi tlun ding cu tih a nung ko. Tuizaan cu tili sungah ka tla thlang ding tii faingte`n a thei. Lomi cu an hung tlung i liilawn hram an thlen cun a liilawn zawh hreh tukah a ding lawk. An pa cun, “Feh aw he law” tiah a tii. An nu cun, “Ka thi hna a cat i ka peh lai” a ti. Tawkfang a hi zawh. Asinan a tha a thia. A zawh ngam nawn lo. An pa cun, “Feh thlang aw hen haw” a tii laalaa. An nu cun, “Ka thisep a cat i ka peh lai” a tii. Tawkfang ah an pa cun, “Feh thlang aw hen law” a tii laalaa. Nganbo nu khal cun, “Ka thisep a cat i ka peh lai” a ti thotho. An pa khal cun a thinheng a tuar nawn lo i, “Cuzat thi cat le thi peh cu” a tii i tili sungah a tuul thlak. Tili sungah cun ngathisawn ah a cang.
Nganbo pa cu thindiriam le lungsung saduhthatin a hung tlung. A nutlawi ngaai mi ziangtin ha a co thei ding. Ziangtin ha innsang thar a din sal thei ding? A phunphun khua a ruat i an inn a thlennak hman a thei man lo. An kotkheen in a fanuute Nganbo cun, “Ka pa, ka nu the?” a tii i a rak hmuak. Nganbo pa cun a fanuute a zohah cun a thin a har ko. A thi tii ding cu a ruat baan lo. “Bote I hrangah a tii i pangpar a tot lai” a tii san. A nu thlen tii a neih lo cun, “Ka pa ka nu the” a ti sal laalaa. A pa khal cun, “Bote i hrangah a tii i cu mi kha mi a la lai” a tii i thu dangdang a sim vivo. Asinan tawkfangah cun Nganbo khal cun ka nu a thi zo tii a thei fiang thlang.
Nganbo pa cun Nganbo cu, “Thlimcan nu tei` meisa va cawng aw” tiah a fial. Nganbo cun ninghang lungsia te thawn an kotka tei` meisa cawn a va dil. Tlimcan nu-in, “Na pa thawi kan umawk loah cun” a rak ti. Nganbo cu a kir saal i a pai` hneenah, “Ka pa, Tlimcan nu-in na pa thawi kan umawk loah cun i rak tii i ka cawng ngah lo” a va tii. A pa cun, “Umawk khalah umawk lo khalah va cawng thotho aw” tiah a tii. Nganbo cu a feh sal i, “Ka pa`n umawk khalah umawk lo khalah va cawng thotho aw i tii, nan meisa cu in cawn mai aw” a va tii sal. Tlimcan nu cu a lungawi tuk kha a pehin a pet suak i a thilri neihsun bung le bel hmuahhmuah thawn an pok suak i Nganbo tei` innah an va lut thluh.
Tlimcan nu cu Nganbo pa thawn an um khat. An saduhtht le an lungruah thup thil pawl an ngah thluh thlang. Mothar le mopaa thar va tii cu lung a nuamin an duh aw ko. Asinan Nganbo te kha nu loin ar bang a vaai ko. A pan nupi dang a neih san ruangah tuihlaanih a pa vek khan a zoh ngamin a naihniam ngam nawn lo. Nu-ei a tuar i zangfahzaa te`n a suk le a so ah a nui` kawk le vuak tihih a tawivak rero. Felte`n a tuah khal le kawk thotho, ṭhatei` a tuah khal le kawk thotho. Nu-ei tuar kan tii cu. A pa in le a nui` thu kha pompi thlang khaw Nganbo cu hneemtu ding a nei nawn lo.
Nitinin Nganbo cu a naunuu Tlimcaan an um ter i a nu le a pa cun lo an feh san ṭheu. A nu cun Nganbo cu rawl uih le thing hma a pek i a fanu Tlimcan vialin rawl thawthaw a ei. Asinan Nganbo a tumtawl cuang lo. A taksa a mawi, a ruang le raai a ṭha. Duhnungzaa in a um siinsiin.
Tlimcan nu cun Nganbo cu rawlsia sia khopkham lo zetin a pe nan a tumtawl cuang lo i a ni ni-in a taksa a that deuhdeuh le a mawi sinsin kha a hmuh tikah a khawruah a har. Tlimcan a suh tikah, “Nitin a nui` hneenah khan tilipi ah an feh i rawl thawthaw a rak pe ṭheu” ti`n a sim. Nganbo nu cun nitinin ngaleng sa le fangcang buh a rak pe ṭheu. Nikhat cu Nganbo tei` unau cu tilipi ah cun an va feh sal. Nganbo nu cun a pek kel rawl cu a rak pe hai. Tlimcan cun a sa co mi kha a ei thluh cingcing. Nganbo nu cun, “Bote na nau seu aw” a tii i a seu ṭheu. Tu le tu pek cawl lo le seuh cawk loin a ei thluh cingcing. A nu cun a fial laalaa. Nganbo cun, “Ka nu, ziangah ha Tlimcan hi cu tii i pek ding i i fial, a hi nu hi a si lo maw nitin i thawi i i veeltu cu” a tii. Cumi a theih tikah, Nganbo nu cu a thin a heng i Tlimcan cu a thawi ciammam vee. Tlimcan i ṭap le rak cu a nu in a rak theih i a suh tikah, “Nganbo nu-in i thawi” ti`n a va sim.
Tlimcan nu cun Nganbo nu a ham a ṭha lo ding. Kan thah loah cun a tii i thah theinak khua a ruat. Pol hnenah a leng i, “Tuizaan kan pa, na hneenah ka ra ter ding. Nganbo nu nan thah loah cun nan nui` pumna a daai lo ding ti`n rak sim aw” tin a tiamthup. A zaanlam cu, “Ka pum a na tuk e, pol hneenah zamrangin va sut aw” tin an pa cu a fial i a lawng a tal rero. An pa khal cun ziang thei loin a va sut vee. Pol khal cun an tiam awk ta bangin, “Nganbo nu nan thah loah cun” a rak tii. Cutin Nganbo nu that dingin an relcat. Nganbo cu, “Kanu an that thlang ding” a tii i ninghang lungsia in a ṭap a rak. A nui` hneenah a va feh i, “Ka nu, lo thah an tum. Curuangah ti taw kat ka lo tii le ti lu ah kat aw. Ti lu kat ka lo tii le ti taw ah kat aw” tin a va sim. A thaisun cu Nganbo nu that dingin an pok i, a sa phurhnak dingah bawmthleek thawn an va pan. Nganbo cun, ”Ka nu ti lu kat a tii i, tii taw ah a kat. “Ka nu ti taw kat a tii i, ti lu ah a kat. Cutin an that thei lo. Tlimcan nu cu a thin a heng i, ”Nganbo zutzo kha amah that lawlaw uh” a tii. Nganbo khal a thin a phang i, “Ka nu keimah thah in tum”, na zang hriamte hun lang ter aw” a tii i cutin an kah i Nganbo nu cu a thi.
A sa cu an sahṭhet ṭheh hnu-ah bawm pahnih khatin an san i Nganbo le Tlimcan an phurh ter. Tlimcan i phurhmi vialin a thi a suak ciammam i a takpumin a thi a khat thluh. A nu cun, “Bote nanau thlengaw” a tii i Nganbo thawn an bawm phurh an thlengawk ter. Nganbo i a phurh cun a thi a kang. Nganbo i bawm Tlimcan i a phurh cun a thi a dok laalaa. Cuti`n thi le hnai pi thawn inn an va thleng. Nganbo cun, “Nannih cu nan duhnakah leng thluh au. Keimahin sa cu ka suang ding” a tii i a sungte pawl cu a leen ter thluh hai.
Nganbo cu a nu`n a thihsan zo ruangah ninghangin a ṭap phahphah i a nui sa cu a suang. A rawl suan cu a be phahphah i
“Ka nu aw, ka nu aw, na khuitawk tiang hmin cang maw?”
ti`n a sut. A nu khal cun,
“Ka fa aw, ka fa aw, ka khuk i hnuailam hmin cang e”
a hun ti. Cutin, “Ka taitan i hnuai lam, ka siang i hnuai lam, ka hngawng i hnuai lam ti`n an sima aw phah phah i an um khat. Netabikah cun a nu cun, ”Ka fa aw, tucun ka lu tiangin a hmin thluh thlang ding. I be nawn aw hlah. Ka lo be thei nawn lo ding. Ka sa an run ei le nang cu i run ei aw hlah. Ka ruh vial run khawl aw la puanvarin leilungah ṭhate`n i run phum aw. Nithum hnu-ah rak zoh leh aw” a tii i cutin an ṭian aw ta.
Nganbo cun a rawl a hmin cun an sungte pawl cu a ko hai i rawl ei a tuah sak. A sungte pawl cun, “Ngathaisawn sa ti`n hluk le hlekah a hang thawn an ei i thaw ti fahranin an cepcep rero nan Nganbo cun a ei ve lo. “A ruh vial kei i pe au, a sa cu ka ei lo ding” a tii i a ruh cu ṭhate`n a fingkhawi. Phuanvarin a tuam hnu-ah seentlung ah a va phuum. Nithum a kimin va phorh khaw thi rual a phunphunah a rak cang. Tlimcan nu cun Nganbo i thi a hmuh tikah midang ta a ruk si hmang a ti i, “Nganbo in e thi rualpi a ruk e, nan thi rak zoh cio uh law” a tii i khawpi pawl cu a sim hai nan, “Zohman thi hlo kan um lo e” an rak tii san meen. Tlimcan nu cun a fanu i hrangah a duh vee i, “Bote na nau pe vee aw” a tii. Tlimcan i a hun orh le seentlungah a cang sal i, “Hivek ka duh lo” a tii i a hlon. Nganbo i a lak len thi ngai ah a cang sal laalaa. Cu tii i seentlung i a can sal ṭheu ruangah an pe aw thei lo.
Tlimcan nu cun Nganbo le Tlimcan kha a phunphunah a zuamawk ter zok rero. A fanu Tlimcan kha ziangkimah Nganbo hleih ter a duh zet. Nganbo i mawinak le thatnak hmuahhmuah kha a iksik, a nahsuah ruangah Nganbo cu zingzaan vuak le thawi le camsiat a tuar ringring. Cuti`n Nganbo cu nu-ei tuarin ningzak le hmaizumin a um. A nui` zoh ah Tlimcan cu ṭha le mawi in lang hman sehla midang zohah Nganbo cu a mawi deuhdeuh thotho.
Veikhat cu Tlimcan nu`n a fa le pahnih lo a neih ter i a dangdangin ri a ṭhen hnuah mah le lo cio a thlawh ter. Nitinin an unau cun lo an feh i fang le vaainim rawlci phunphun ciingin lo cu an tuah, an thlo ṭheu. Nganbo cu milaw, taima a si i Tlimcan vialte in nitin malte lawng a ṭuan. Ni a sat le a cawl i ruah malte a suur le a cawl. Lo cu thlawhsuak tii le a nei lo. An ri rori in an lo rawl ṭhatzia cu a tan aw. Nikhat cu Tlimcan nu cu, “Ka fa le pawl lo ka va haal ding” a tii i lo a va feh. Nganbo i lo rawl vial lawng dum detdet, hring demdemin a va hmu. Tlimcan i lo cu sen fialfial le lohar hrampi rul liailiai in a va hmu. Asinan Tlimcan i lo rawl cu a nui` mitah cun a ṭha sawn thotho.
Nikhat cu Kawl mi mang a sal rual pawl thawn Nganbo tei` unau cu an hung leeng i an thlen zik cun, “Maw Tlimcan, na lo ziin khuitawk ha” an vun tii. Tlimcan cun, “Pat dum le pat rang ka khih kha run zong au law” a tii hai. An vun zong i a thlam an vung thleng hai. Tlimcan cu tlangval lengtu ka nei a tii i thlamsungah fala pawl i an mawi tum ṭheu thei tawk suahin a rak cei aw i a rak hmuak. Kawlmi mang pawl cun, “Tlimcan na vaainim in va eh aw” an tii. Tlimcan khal cun aungaw phahin, “Kei i vaainim cu a sau khal an sau, an paw khal a ṭha” a ti i zaphak can lo tete a va la suak i a rawh sak hai. “Na fanghma in lawh aw” an tii i fanghma piingkirh, hma pi thawn a khat tupti pawl a va lo i a zelh sak hai. Cuthluh hnu-ah kan hrik in zoh sak aw an ti laalaa. Tlimcan cun, “cu lawmmam i hrik tam cu e” a tii i a cip i a deh sak zok rero. Tawkfangah Nganbo i hneen leen kan duh hrih aw an tii i an tlaan san.
Nganbo i lo ri an thlenin, “Maw Nganbo, na lo ziin khuitawk kha?” an va tii. Nganbo khalin, “Pat dum le pat rang ka khih kha run zong au” a rak ti ve. An vun zong i a thlam an vung thleng nan zohman ve tu le hmuaktu an nei lo. “Maw Nganbo ra cawl hrih aw hen” an hi tii. Nganbo cun, “Ee” a ti hai. A ra cuang lo. Tawkfang ah, “Maw Nganbo, ra cawl hrih aw hen” an ti laalaa. “Ee law” a tii i, a va cawl cuang lo. An ko sal thotho i Nganbo khal cu a va cawl vee. Kawlmi mang cun Nganbo a hmuh cun a mit a lo nasa. A zohah ṭha le mawi a ti, a mit hman thep hna thiam loin a zoh. “Na vaainim in va eh aw” a tii. Nganbo cun, “Kei i vaainim cu an se tuk lawmmam, paw belte lawnglawng an si” a tii i dong cancan a va la i a rawh sak hai. “Na fanghma in va lawh aw” an ti laalaa. “Kei i fanghma cu si le hma thawn, kawihkawlem vek lawnglawng an si” a tii i a zen ṭhaṭha a no tete a va lawh sak i a zelh hnu ah a pek hai. “Hrik in zoh aw” an ti thotho. An hrik cu a zoh sak hai i, “Nan lu ah hrik a um lo, theihmu lawnglawng a um” a tii hai.
Nganbo i cetcangzia kha an duh ruangah, “Na nu le na pai` hneenah kan hung leng ding i Tlimcan nupi dingah kan hung be ding, asinan nangmah kan lo nei ding” tin an sim. Kawlmi mang te cu Tlimcan nu le pai hneenah nupi bia in an hung leng.Tlimcan nu cun a fanu Tlimcan i felzia le ṭhatzia a mawi zia cu tii in a rak porh a rak sim hai. An nitin ni a kimin Kawlmi mang pawl cu an hung thleng. Tlimcan nu cun a fanu Tlimcan pasal nei ding tiah a thuam ṭhaṭha in a ceimawi hnu-ah Nganbo kha, “Na nau pasal a neih ding ruangah hi thlah phah awla, na tlun lamah zaanthing rak phur phah aw” a ti i bawm thawn a thlah ter. Kawlmi mang pawl cun mo cu lungawi zetin an lawi.
Lam hlat nawn an thlenin Nganbo cun, “Kei ka kir thlang ding, ka kiir lamah ka ning a tih ding” a tii. “In rak thlah hrih aw la” an ti. Tlang dang an liam sal. Nganbo cun, “Ka kir thlang ding” a ti sal. “In rak thlah hrih aw la” an ti laalaa. Tlang dang an liam sal. Nganbo cun, “Ka kir thlang ding, lam a hla tuk zo. Ka ning a tih ding” a tii. Lam a hlat nawn thlang ruangah an tii i a thing phurh ding cu an hlam sak hnu-ah Tlimcan cu, “Nang ka lo thi lo, na nui thingphurh ding a tii kha hi phur phah aw” an tii i Tlimcan cu an khiir sal. Tlimcan cu ningzak le ninghang cemin, “Ka nu e” tiah a puan lukhuh i ṭap phahin a rak ciammam i inn a va thleng. A nu cun, “Na ning hman zak lo i nau i pasal neih ruang i e” a tii i a rak vuak bet. Tlimcan cun, “Ka nu e, keimah hokhaw ka sii” a tii i a puanlu khuh vun ong na khaw, “Ka fanute ziang can saw na can a tii i ninghangin a ṭahpi ciammam. “Nganbo rak ngai seh, a ham ṭhat le ṭhat lo” a tii.
Kawlmi mang tei sung pawl cu mothar hmuakin lungawi aipuangin puai an tuah i an nuam. Nganbo khal cu innsang tharah mawi le felte`n a leng thiam ve. Zing khat cu a ni nuu-in, “Nganbo vok rawl va pe aw” a tii. Vok rawl cu va pe zik khaw, “Ka ni, vok kuang sungah thi-hna ka hmu” a tii. A ni cun, “Pek cih mai aw” a tii. Asinan Nganbo in a vung sar i a ret ṭhat. Sumdeen a fial laalaa. Sum sungah cun a ni nuu cun kep a rak ret thup. “Ka ni, kep a um” a tii. “Deen cih mai aw” a ti thotho. Pamhmai in a tii i a lak. A ni nuu in Nganbo i felzia le ṭhatzia a hmuh tikah a lung a kim nasa i a duhdaw zet. Cutin nuam zetin an umkhawm hai.
Nikhat cu Nganbo cu a nu le a pa in “Kan ngai tuk, hung tlawng seh” tin an cah. Kawlmi mang khal cun an that pang ding tii a phaan ruangah a sal rual pawl thawn a thlah i, “Na pi hi ziang khal an fial le nanmah in hung ṭuan thluh au. Zianghman hung ṭuan ter aw hlau” a tii ta hai. Tlimcan nu le pa cun an rak lawm i an rak hmuak. Tlimcan nu le pa cun Nganbo cu ziang khal an fial le, ”Keimah, keimah” an tii i Nganbo i ṭuan ai ah a sal rual pawl cun an ṭuan sak thluh ṭheu. Nikhat cu lo cul-ah vok rawl ding hnahcang put an fial. Sal rual pawl cun kanmah kan pu ding” an tii i hnahcang pu dingin an feh hlo thluh.
Nganbo cu a nu le a pa pawl thawn innah anmahte an rak um. Tlimcan nu cun caanṭha a tii i tap parah tisa belpi in a soh i a ret ter. A hrukpi kha zaute hnuai ah a tlak ter hrim. Nganbo cu a hrukpi tla vung sar a fial. A sal rual le zohman an um nawn lo. Hnancang pu dingah an rak feh thluh zo. Nganbo cu zaute hnuaiah vung tum khaw a kuun zawngah tisa belpi kha a vun toih i Nganbo cu a kaang tawt thluh i a thi ta. A sal rual pawl an ra tlun hlaanah Nganbo i thuamhnaw kha an hlih i Tlimcan an hruk ter. Nganbo i ruak cu hnarpawnah pherin an zual i an rak hlon.
Sazaw in Nganbo i ruak kha a hmu i meihol le meisa thawn a va sem a va sem i Nganbo cu a hung nung sal. Sazaw cun a nau umtu ah a hruai. Nitin Nganbo cu naute a um i,
“Khua i hlaanah Kawlmi mang nupi ka si,
A tu ah cun pu sazaw i naute ka zum” a tii i hla a sak ṭheu.
Kawlmi mang i sal rual pawl cu an pinuu thawn an vung tlung sal. Kawlmi mang cun Nganbo a si lo tii a rak thei. Asinan ziang aw tii ṭha Nganbo cu a thi zo. Tlimcan cu a nupi bangin a tuah ko. Zingkhat cu a nu nuu cun, “Sihmui va phom aw” a tii. Sum sungah kep a va hmu. “Ka ni, sum sungah kep ka hmu” a ti. “Phom cih mai aw” a tii i, a phom ruai thluh. Vok rawl pek a fial leh. Thi hna a rak um lala. “Ka ni vok kuang sungah thi-hna ka hmu” a tii. “Pek cih mai aw” a ti i a pek cih. Kawlmi mang nu cun Tlimcan i nunzia a hmuh tikah a bei a dong ko. A mo hlun Nganbo kha ziang tlukin ha a ngai ding.
Nikhat cu Kawlmi mang cu a sal rual pawl thawn lo an feh. An thlawhri pawl cun,
“Khua i hlaanah Kawlmi mang nupi ka si,
A tu-ah cun pu sazaw i naute ka um”
tii i hlasak aw thawm, sal rual pawl cun an thei. An pupaa cu an sim. Kawlmi mang cun na pinu nan that zo, ziangtin ha cuvek thil a um thei nawn ding a tii i a ngaihsak lo. Amahte hman a umhar lungleng um ngaihnak theih lo laiah cuvek thu cu a hnasungah a lut thei lo. Asinan sal rual pawlin cui hla awte thawng cu an thei sal laalaa. An pupaa cu an sim sal. Kawlmi mang khal cun hun ngai vee khaw,
“Khua hli hlaanah Kawlmi mang nipi ka si,
A tu ah cun pu sazaw i naute ka um”
tii aw te cu Nganbo i aw te bangin Kawlmi mang i hna sungah cun thlumte`n a ra thang vee. Sal rual pawl cu an va tlan i va zoh na hai khaw an pi Nganbo kha a rak si. Hruai tlung an tum nan a duh lo. Ziangah tii le sazaw i minung a si zo ruangah a si. Kawlmi mang khal cu a lungawi um ngaihnak hman a thiam lo. Mithi hnu kir leh sal cu. “Ka mang a si pang maw?” ti`n nuai aw rero in a um.
An hruai tlung theinak ding cun sazaw kha biak leem a ṭul tii a si. Zaanlam khua a siim cun sazaw cu a rung tlung. Kawlmi mang pawl a inn khatin an rak um ruangah a tin ngam nawn lo. A inn kapah cun hmuansak hmuanthlang helin a tawi a vak zok rero.
Sazaw a rung tlun ngam nawn lo kha an hmuh tikah, “In tih aw hlah, zianghman kan lo ti lo ding. Na nau umtu kan lo dil tum ruangah a si” an ti. Cutin a vung tlung i ”Na nau umtu hi hruai kan duh, a man ziangzat ha n angen ding?” an tii. Sawzaw khal cun, ”Banhla bukhat le meihol bawmkhat i pe au la, nan hruai ding” a rak tii. Cutin a ngen vek cun lungawi zetin an pe i Nganbo cu an innah an tlun.
Kawlmi mang cu Kawl nam samseu in a tat i pakhat hrangah hnahcang, nam mawi te`n a tuah i dar phaw mawi zetin a ben sak. Kawl nam cu Nganbo a hman i Hnahcang nam cu Tlimcan a hman. Nan sat aw ding i a nehtu tu ka nupi nan si ding a tii hai. An hun sat aw cu Nganbo cun Tlimcan cu a sah that. Tlimcan a thih cun a sa kha ralcabelpi sungah an san i a thaw suak lo dingin ṭhate`n an put.
Ni rei nawn hnu-ah cun Kawlmi mang cun, “Ka pi le ka pu kha rung tlawng hai seh law, kan ngai tuk thlang” ti`n an hun cah. Tlimcan nu le pa cun, “Kan fanuu Tlimcan in in hun cah” an tii i lungawi hngakhlap zetin an vung tlawng. Kawlmi mang inn an vung thlen tikah Nganbo cu a puan lukhuhin a rak it. Tlimcan nu cun, “Cante, ra tho aw, na nu le na pa kan rung thleng” a va tii. Asinan a puanlu a khuh ṭha deuhdeuh i a it thotho. A nu cun, “Ra tho aw” a ti rero nan a tho duh cuang lo. Kawlmi mang cun, “Ka pi, kan lo cah laiah nan rung duh lohli lo i a ngol, a thin a heng a si kha. Lehhnu deuhah rung tlawng leh au la tu cu hitin hung tlung hrih au. Ralcabelpi i sathu kan thut mi hi hun phur aw la a tii i an belpi cu a phurh ter.
Tlimcan nu cun, “Ka fanu Cante in sathu belpi khatin in phurh ter, hmuansak te, hmuanthlang te pawl sathu ra tok cio u law” a tii i an innhneen pawl cu a sathu tok ding cun a sawmkhawm hai. Innhneen pawl khal cu lungawi zetin an ra suak cio i sathu cu an tok ruuri hai. An hmuansak pa cun vun tok na khaw, “Ai e, hi cu Tlimcan i kutkee a bang” a tii. An hmuanthlang pa`n a tok vee in, “Ai e hi cu Tlimcan i kee te a bang” a ti laalaa. Tlimcan nu khal cun, “Ziang ha nan reel rero. Tlimcan in i phurh ter hun si ah” a ti san hai. An kotka pa`n a hun tok ve i, ”Ai e hi cu Tlimcan i luruh te a bang” a ti laalaa. Tlimcan nu khal cu a lung a naum nawn lo i va zoh na khaw a fanuu Tlimcan i luruh ah a rak cang. “Maw ka fanu e, ziang can si maw na can e” a tii i a ṭap a rak nan, mithi hnu a fanu Tlimcan in zianghman a sawn thei nawn si lo. An sankhat nun cu mithli thawn an cem ta.
Kawlmi mang tei sung, Nganbo cu Tlimcan a thih hnu cun nuam le lungawi ziang ngai nawn loin an rung nung lan ta.
************************************
NGUN ZAAL LE THANG ZAAL
Khaw pakhatah hin, Ngun Zaal le Thang Zaal tii mi mipaa unau hnihte an rek um. Tlangval hmelṭha, mifel le tuak an si. An khaw sungh duh tlak le ngaii tlak fala zohman an um lo ruangah ntin umharin anmah unau an um tlang men ṭheu. Nikhat cu an unau-in vate pelin ram lakah an tawivak. Cutiih an tawivak kha vaancung fala pahnih unau vee in an run hmu. Mawi le ṭha an tii lawmmam ruangah an hneenih hun ter an duh i an hun kaainak dingah se-hri an vun thlak.
Vaancung fala tei unau cun Ngun Zaal le Thang Zaal tei` unau cun Ngun Zaal le Thang Zaal tei unau cu, “Nan unau in e se-hri hi hun pawk au la hung kai au law” an vun tii. Asinan Ngun Zaal le Thang Zaal cun, ”Tu cu kan man hrih lo e, thaizaan lamah siseh law” an hun tii. Cutiih an biakawk kha Vompi in a rak theih. A zaanlam cu a va feh thup i
“Vaan aw, se-hri run thla…se-hri run thla,
A tu hung kaai lai nakah
Vaan aw se-hri run thla”
Tiin a vompi aw kha a suahih thum ngaingai-in a va au. Vaancung fala tei unau cun an rak thei i, “Cuvek kanni tlangval aw a si lo e” an rak tii san. Vompi cun khua a ruat i aw thum nawnin ka tii ruangah in thlak duh lo. Tu cu aw fem nawnin siseh law a tii i,
“Vaan aw, se-hri run thla…se-hri run thla,
A tu hung kaai lai nakah
Vaan aw se-hri run thla” a va tii saal.
Vaancung fala tei unau hnih cun, “Tu cu kan tlangval aw a sii cu” an tii i, se-hri cu an vun thlak. Vompi cun a pawk i an run dirh ciammam. A rit tuk lawmmamih hee-le-heh ti`n an tang i an diir. A hung thlen zikin vompi a si tii an hmu. Tla dingin heh tiah an thing rero nan a kaih hnget tuk ruangah a tla thei cuang lo i an hneen a hung thleng suak.
A zaan cu an ih zikah tihlum belpi khatin so koin an ret. An ih a cut tikah,
“Pu vom, pu vom pangah va thawn, naupang ihnak bo e” an tii. Pu Vom khal cun,
“Nan su mitca, nan zang hnaarkalh”
a tii i malte a va thawn. Tawkfangah an ti sal laalaa. Malte a va thawn bet. Veithum an ti sal. A va thawn laalaa i netabikah cun ihkhunah a tlem nawn lo. A tla i an huai i so an rak bun miin a zang a rak sun tlang. A na tuk lawmmam i a hrum a ai. Vancung fala tei` unau cun, “Pu vom, na ril a rawng ding, na kaa rak ang aw” an tii i a kaa hun ang na khaw cirail lung vam sa kha a kaa-ah an vun thlak. A ka a kaang laalaa i a na siinsiin. A sungsahal le tihal a rum-rak kha, “Tidaai kan run lo tul ding” an tii i, an tisa sohmi kha an vun burh laalaa. A tuar nawn lo i a thi.
A thaizaan cu Ngun Zaal le Thang Zaal khal vancung fala hneen feh dingin an pok.
“Vaan aw, se-hri run thla, se-hri run thla.
A tu hung kaai lai nakah,
Vaan aw se-hri run thla”
an va tii. Asinan vaancung fala tei` unau cun, “Kan duh lo e, vompi nan si laalaa pang ding” an vun tii san i an thla duh nawn lo. Ngun Zaal le Thang Zaal cun, “Vompi kan si lo, kanmah kan si” an ti rero nan an thla duh nawn cuang lo.
Se-hri-in hung kaainak an neih lo ruangah an kee in hung thlen an tum i vannhramin an hel ciammam thlang. Lam a hlat tuk ruangh khaw thim hnupi-ah an thleng.
Fala tei` pahnih an rak itthat zo. Inn an va thlenin, “Sangka in on au” an va tii. Asinan fala tei` pahnih cun, “Kan duh lo e, sim le zaan hnu-ah vompi nan si pang ding” an tii san. Tlangval te khal cun, “Kanmah kan si, in ra on hramhram au” an ti rero nan an on duh cuang lo. Ngun Zaal tei unau cun, an on duh lo mangbang hnu-ah “Sangka in ra on duh lo ruangah thaizing nan thwahin sangka kiangih kan ciil phuimi hi ra liak uh. Vompi ciil a sii le a kha ding. Kanni ciil cu a thlum ding” an tii i an tlung sal.
A thaizing khua a vaan vee te`n an ciil phui ta mi cu an va liak. A thlum tuk lawmmam i an tlangval tei unau an sii kha an thei. Sangka an rak on duh lo cu an ningna an haut aw rero nan zianghman a ṭhahnem nawn lo. An sia a herh tuk ruangah thaithawh hman ei thiṭha thiam nawn loin an tiim an tuahih an hii dawi ciamco thlang.
An unau hnihte cun an tha neihsun an suahih a tlaan in an tlan thlang. Asinan zaanlam piih sin Ngun Zaal tei unau cu an rak feh zo ruangah an man thei nawn lo. Mai miduh tei dunghnu thlun nanana cu an tha khal a bang thiam nawn lo a bang.
“Nang ngai-ah e tlangsang tu rulah kal ningna,
Tih hngang maw Pawkei
Sabawi le ral lain ton”
tiih hla an phuah bangin nuunau sihman hai sehla an duhnakin zianghman tih an nei nawn lo. Ziang ton ding hman sisehla, an phang nawn lo. An dawi rero thotho. An man thei lo mangbang tuk le,
“Arsi zikte langlang,
Thlaanthla meite soihsoih”
an ti ṭheu. Cutiih an hi tii zawng le tlangsang pawl kha an niam ṭheu i Ngun Zaal tei unau tlang i an liam zawng an pupawng a lang ṭheu. An lupawng an hmuh ziakzi ta cun, an tha a tho sal i heh tin an dawi sal laalaa. Man tii a um thei cuang lo. Inn an rak thleng zo.
Fala tei unau khal cu dawi ta cengmang an inn tiang an hi dawi lawlaw. An inn an va thlen cun ni a suak zo. Ngun Zaal tei unau cu zing hnaṭuanin so serah an rak tlan zo. An inn kiltu sorsia lawngin an inn a rak hngak. “Ngun Zaal tei unau the khuiah ha an sii” tin an va sut. Sorsia cun, “So an ser” a rak tii. Fala te khal cun, “In va kawh sak aw” ti`n an fial. Sorsia cu a va tlan i “Mikhualin an lo hai” ti`n a va sim. “Zovek ha an si?” ti`n an rak sut i Sorsia cun, “Pakhat cu se ek vek, pakhat cu caw ek vek an si” a tii. ”Cuvek kan duh lo” an rak tii san men. Sorsia cu a va tlung i, ”Kan duh lo” an lo tii men ti`n a va sim. ”Va ko sal aw” an ti thotho. Sorsia cu a hrokhrawl i, ”Pakhat cu ui ek vek, pakhat cu vok ek vek” ti`n a va sim laalaa. ”Cuvek kan duh lo” an rak tii men. Netabikah cun an hnipuan kha hi hmuh aw an tii i Sorsia cu an hii ken ter. Sorsia cun hruangzumah an kor le an hni pawl cu a sun tlek ter thluhih a tlekpi thawn a hii hmuh. Ngun Zaal tei unau cun, ”Hivek an hnupuan a tetbawr tuk, anmah khal an se tuk ding, kan duh lo” an rak tii san. Sorsia cu a kir sal i, ”Nan hnipuan khal hiti`n an rak thleek thluh men, kan duh lo” an lo tii ti`n a va sim hai. Fala tei unau khal cun cutluk ko i an duh lo cun an lungsak vee i an kir sal.
Ngun Zaal tei` unau cu an hnaṭuan nakin an rung tin. Inn an thlenin an innhnen nu-in, “Ngun Zaal le Thang Zaal teh mikhual neiih ko rero cing na-ih ziangah ha nan rung tlun duhlo” a rak tii. “Zo vek ha an sii?” ti`n an sut i an innhneen nu cun, “Fala an sii i an ṭha lutuk kha nan inn sungih an um kha nan inn hmuah a tleu thluh thei” a rak tii. Cucun an fala tei unau an sii kha an thei. Sorsia kha an mawhthluk i an kaih hrem i a lingletin sangka biangah an thawi. Cuisin a hngawngin an tan i a thi.
Cuisii cun Ngun Zaal le Thang Zaal cun an hi dawi sal ve. An dung hnu i dawi cun kan man lo ding tii an phaan ruangah an hmailamin an rak khan khelh. Lampi kiangah cun theipi kuangah an rak cang i a rah hmin ngaingai in an rak rah. Fala tei unau khal cu an ra thleng. Anau nu cun, “Ka u aw, khi theipi cu ei ta meenmen uh si” a tii. A u cun, “Ka nau aw, ka nau aw, theipi taktak na ti maw, Ngun Zaal le Thang Zaal an si e” a tii i an ei duh lo.
Tawkfang an feh hnu-ah banhla an hi hmu sal. A nau nuute cun, “Ka u aw, ka u aw, khi banhla cu ei ta meenmen uh si” a ti laalaa. An ril khal a rawng thlang. A bang khal an baang thlang fawn si. Asinan a u nuu cun,
“Ka nau aw, ka nau aw, banhla taktak na ti maw,
Ngun Zaal le Thang Zaal an si e” a tii i an ei duh cuang lo.
Tawkfang an feh hnuah fubawi an hi hmu sal. A naunu te cu a ril rawng le tihal tuar loin, “Ka u aw, ka u aw, khi fubawi cu fep ta meenmen uh si” a ti thotho. Asinan a u nuu cun, “Ka nau aw, ka nau aw, fubawi taktak na ti maw, Ngun Zaal le Thang Zaal an si e” a tii san i an feh duh cuang lo.
“Zalampi-ah daairial ti-ah rak luang ningla,
In duh lo len i run cokpawl ri nawi tur ci”
an tii bangin duh lo i kir an sii ruangah ziangvek an ca`n hmanah lak an tum nawn lo. An rilrawng le tihal an tuar cuahco men.
Tawkfang an va feh hnuah tivapi pakhat an hi tong. Tidaai a lian. A suarpi-in a luang cutco. Minungih tan theih ding le kaai theinak ding a si lo. Fehnak an hawl rero i an hmu lo. Asinan hmun khatte ah liilawn thingpum pahnih te don aw an hmu. A naunuu te cun, “Ka u aw, hi liilawn hi zawh ta meenmen uh si” a tii. Asinan a u cun,
“Ka nau aw, ka nau aw
Lilawn taktak na ti maw,
Ngun Zaal le Thang Zaal an si e” a tii.
Fehnak dang an hmuh lo ruangah netabikah cun an zawh thotho. A laifang an thlenin a liilawn cu a kiak ciammam i an unau te cun tilian sungah an tla. An tlak vee te`n tidaai cu a kangih a u nuu cu Ngun Zall in a pom i a naunu cu Thang Zaal in a pom. Kan thi ding maw tiih thinphang i an au rero laiah tlangval thawi vung tonawk cu. An ti tla cu tlak nuam bik a si ding.
Khuilamih feh ding an thei lo. Tlangval te`n “Kan khawlamah” an tii i fala te`n, ”kan khawlamah” an ti vee. An diir aw rero. Fehnak ding an reelcat thei lo ruangah netabikah cun, ”Phuncongah kan cang ding. A kil aw theithei khua-ah kan feh ding” ti`n thukamnak an tuah.
Hmaisa deuhah Ngun Zaal le Thang Zaal tei` unau cu phuncong kuang hnihah an cang. A par tii cawk loin an par. A par tlan duhah cun vate a phunphun an ra suak. Fala tei` unau cun vaate i a par zuk lo dingin an kil ringring. Himte`n an kil thei. Nithum a kimin minungah an cang sal. Fala tei unau khal phuncong ah an cang vee. Ngun Zaal tei unau in an kil vee thlang. Nikhat nak cu an kil thei. A zaan cu khaw sungah an leen san. A thaizing zingte ah an ra thei nawn lo. Khaw sung fala dang pawlin a phunphunin an rak thlem, an rak bum. Tlaipi hnu-ah an va thleng i a khatin tlangak le vaate dangdang an rak fu. An va thlen vee te cun,
“Pu ak aw, pu ak aw,
A sang sang cu zu aw hlah,
A niam tete rung zu aw”
an va tii. Tlangah cun,
“A sang sang, baw lawlolh,
A sang sang, baw lawlolh”
a tii san i a saannak i a par ṭhaṭha a zuk siinsiin men.
Nithum hnuin fala ah an hung cang sal. Tlangak i a cuknak le a zuknakah an mithmai hmuah a tetbal thluh. Hmui le hmel khal an nei nawn lo. Cui sii cun an ninghnagin an khuaah an kiir san ta. Ngun Zaal le Thang Zaal khal cu an fala tei` pahnih dunghnu cu tlang an liam tiang an hi zoh miarmo i pamhmai ti cing le seherh cingin.
“A poi tuk aw, daithlaan hi” an tii i an mai khua-ah an kir vee. Ngai aw cingin ngai man um lo te`n khatlam le khatlamin an ṭhen aw ta.
************************************
SABEK IH KHUANGCAWI
Khuahlaanah Sabek in khuang a cawi ih leivak le vaanzuang an zaate`n khuangcawi laam cu an ra zawh ciamco. An laamnak zaanmeng tu fala (Sungtla) cu Butlak a si. (Sungtla tii mi cu conlaam tuah tikah an conlam sung hmuahhmuah zaan ra meng tu dingih an sawm mi fala a si. Fala pahnih sawm daan a si ih rawl kho le arti innteek te`n an pe). Butlak cu sungtla fala a sii vekin fala thuamin a thuam aw i zaanmeng tlangval pawl thawn hla an leh aw rero. A dang fala sungtla an sawm mi cu zubui a si. Zubui falanu khal hla a thiam zetih tlangval zaanmengtu pawl cu zubui hla leh dingin an zuam aw rero. Tikhiing tlangval zaanmengtu pawl cu zubui hla leh dingin an zuam aw rero. Tikhiing tlangval pakhatin zubui cu a ngai ih hitin hla a leh.
“I hngak aw law bual dawh zubui
na bir na liam lai hlaan lawn
Nangmai` sinah duh hno thathluai
aw ka hnawh lai zo ting la bang”
Zubui falanu cu hi hla a theih cun a lung a awi tukih a lungawi in zukhawn kiangah a hni muaimo rero. Tikhiingring le zubui an rak ngaiawk thu hi leh hnu san tiangin thuanthu ah an run sim ta ih hla tla ah Pu Za Nei Sum in hiti`n a run phuah ve ta hngehnge…
“Sim lei runih tikhiingring te khal khi
Bual dawh zubui ngaiah zai hla tin a rem riangro ih”
Tutiangin zubui khi tikhiingring ai tikcu ah khin a kua thukpi ah a um lo. A tlangvalpa tikhiingring ih zai hung ngai duhah a kua puante ah a ra um. Cumi caanih zubui kua laih cu a kaih a il tii a si.
Conlaam hmuahhmuah sungah khuangcawi tii mi cu a sang bik a si. Mi hmuahhmuah an thil thuam ṭhaṭha thawn an ra suak cio ih zo hmuahhmuah khal mi mawi hlir an bang. Fala hmuahhmuah khal an mawi ṭheh vekin a lang. Misia le miṭha thleidan a har zet. Mi nuncan ṭha le nuncan siava khal theih thei a si lo. Curuangah kan Lai phungthluk (Pupa ṭongṭhimnak) pakhatah…
“Fuur ah lo hawl hlah uh
Khuang bual ni-ah nupi hawl hlah uh” an rak tii.
Cuvek ngaingai in sabek ih khuangcawi ni khal miphun zarawi an ra ih a thei aw dah lo khal theihawknakah an hmang, a hmu aw dah lo pawl khal an hmu aw thlang. A ngai aw lo ding khal an ngai aw thlang. Ni Iang tii mi le Cangceel tla an ngai aw. Ni Iang tii cu thing paarah zawng vekih a um thei mi ramsa ke li nei phunkhat a si. Cangceel cu kan theih cio ṭheh vekin lei kua sung um a siih ruah a suur le lei nem ah a ra suak. Ni a rung sat sal tikah nisa tuar loin a car ih a thi ta ṭheu. Ni in Cangceel fala mawi nal zerzi te a run sat car ruangah Ni Iang cu ni paarah a thin a heng ciamco. A falanu sat car tu a sii ruangah a hua ih a zoh khal a duh lo. Zoh duh loin a um ciamco. Tutiangin Ni Iang tiimi ramsa cu thing paarah zawng vekin a umih ni zoh duh loin a kual aw ngelngel lan ta.
Fala le tlangval ngai waknak hla tla ah hitin an run phuah…
“Ni Iang le tlang cangceel ngai aw bang,
San ziat dah ro kan lin lai” an tii. (Phaaihleng).
Ni Iang le cangceel lawng an si hrih lo, Vapual le Uihleihli khal an rak ngai aw ve. A zu in zaanmennakah Uihleihli cu vapuaø in a thla sungah a thuhih a thla in a huh hleenhli. Cu le midang pawlin an zaanmennak ih an hla leh rero mi fala mawi hmelṭha zet Uihleihli an hmuh lo cun, “Kan falanu Uihleihli khui ah so a si?” tiah an hawl ciamco. Reipi an hawl nan an hmu thei lo. A netabikah, “A sii le thla nei pawl nan thla khawng hnik uh” tiah an tii. Thla nei vate phun hmuahhmuahin an thla an hun khwang cio. Cu sungah cun vapual cu a thla khatlam lawng a khawng an hmu. Cutikah, “Ziang hrangah na thla khatlam lawng na khawng?” A pahnihin khawng hnik ta hmen?” an tiih a thla cu a pahnihin a hun khawng. Cutikah a thla sungih sin fala mawi zet Uihleihli cu a rung zuang vurvo. Cucun zaanmeng mi zapi hmauhmuahin an hnih san hluarhlo ih an za an beng, an kuai an tum ciamco. Cu le, cu tiih an hnihnakah sakhi cu a cal a rung sur ta. Vapual khal cu a ningzakin Lairamah um nawn loin Kawlramah a tlan lan ta an ti.
Cutiih an zu in nakah cun an zu suahtu (Zurel) cu Ceepa (Thiahlei) a si. Ceepa in zu a suah ih Sumbuh kha a suah duh lo. Midang pawlin sumbuh khi zu a co hrih lo sokhaw” tiah an sim nan Ceepa in, “Buh pa cu e a rii hmenghmeng zo sii si maw ziangso zu dang suah a ṭul nawn” tiah naautat zetin a tii. Sumbuh cu a thin a na zet i hitin hla pakhat a hun she,
“Saberek tei khuangcawi an man zu in hrial tak
A cu ka ruahah ka lungzur ai in” a tii.
Cui sin Sumbuh le Ceepa cu an thin a heng veevee i an to aw thlang. A hmaisa deuhah ceepa in, “Sumbuh na mit peelpuul ziangnakah?” tiah a hun tii. Cu le Sumbuh in, “Thiamtial ka remnakah” a tii. Sumbuh in, “Ceepa na hmur peupo ziangnakah?” a tii ve. Ce le Ceepa khalin, “Lawi hling ka tum nakah” tin a sawn ve. Cu mi an ṭong an ṭhehin an sual-aw ciamco ih mi zapi zu in pawl hmuahin an zu in ka khal a thaw nawn lo.
Zaankhua a rung sim thlangih sumbuh a rak tinih thing lang parah a rak to. Ceepa cu a zuri pi in a hung tin phahah, “Khereng….khereng” a tiih hla a hun sak, ra uang aw phah rero in thing lang cu a hun zawh. Culai fangah sumbuh in a hngawngin a rak keu tan ih a lu cu an zu in nak inn ah a hei feh piih zukhawn paarah a va toh. Cui sin zaanmeng tlangval le mi zapi pawlin Ceepa a thi tii an thei thlang. A cui an thahawk thu cu Zahau khuangcawi hla tla ah hitin an run phuah…
“Sumbuh le maw ceheeng rimnam pa nih thah zung zir ta hai
A cui nun maw kan run cawn mino nih milian sawn sau nak”
Inn sungah cun fala tlangval hla an sakih zaan an meng ciamco. Sava a lamih Aarpi in a hun hler duaido. Cu le sava in,
“I hler aw hlah kuaiko aw
Khua sim pei khaw dawi leh kurhki lai pei ci”
tiah hla a vun leh. Cutikah aarpi in,
“Mai ta te be hler lo ah,
Hlawn Dawh Thang be hler lo ah”a tiih a hla leh mi ruul phahin a hler thotho.
Khua a rung siim ngahih an zu in nakih sin an tin thlang. Aarpi cu a fa le pawl thawn innhnuai ah an riak. Aar fate rual cu a nu in a thla hnuai ah a pom ih a op hleenhleen. Cu le, cu laifangah cun sava cu aarpi le a fale pawl I riahnak hawl cun zaan khawthim lakah a thupte`n a vak rero. Culaifang ngelcelah cun aarte fate pakhatin, “Ka nu ka nu, ka voih a suak” tiah a hun tii. Cule a nu in, “Ai ka fa, pung ti hlah law, thiai tii te`n voih aw, sava`n in thei ta pei khaw” tiah a ti. Cui sin aarte cun thiai tii te`n a voih cu a thawh. Cuvek thotho in aarte dang pawl khalin an voih suah thu an nui` hneenah cun an sim hai i an nu khal cun thiai tii ten dim tei voih dingin a sim i a sim vek cun a fa le pawl cun “thiai” tiah diim ten` an thawh. A netabikah a nu cun, “Ai falenuh, kei khal ka voih suak ta khaw ziangtin so pei ka tii ding?” tiah a fa le cu a sut. A fa le pawlin “Ai ka nu, ai ka nu, pung ti hlah law, “Thiai” tin thawh aw, sava`n in thei ta pei khaw” tiah an ti. Asinan a nu cun duh loin “pung” tiah a thawh. Cutikah sava in a rak theih ngaingai ih an umnak cu a va panih a va deh that thluh. A keuh thei lo mi aarti dah te pakhat lawnglawng a taan ta mi a rung tang ta.
Aartidah te cu a thok i a nu le a u lei pawl that thluh tu sava hawl dingin a feh. Lamlakah mepi, kingling, sihhngerte, thulhkawn le lungtat pawl kaihleng an rak kah rero a hei tong. Cu le, “Aartidah te khui ah na feh ṭheṭho zik?” tiah an rak zut. Cutikah Aartidah te in, “Nui phu zuul lang peng ka ti, pai phu zul lang peng ka ti, mi thah a duh i thlun uh, sakah a duh i thlun uh” a tiih a feh lan vivo. Cule a cui kaihleng kah pawl cun an lungkim ve ih an zaate`n an thlun vualvo. An feh vivo ih sava ih umnak cu an va thleng. Inn an thlen tikah tannak an tuah. Sihngerte sahriak duur-um sungah, Kingling puanpi sungah, Thulhkawn sangkalam sakah, Lungtat kaan paarah, mepi inn hnuaiah ti`n tannak an tuah ih an tuah hnu ah amah aartidah te kha tap-pawn vut dupah a phum aw.
Fuur ruah ceen laifang a si i ruahpi cu a sur thlurthlo rero. Laihong a luang dutdo i thli malte a hrang. Khua a sik zetih sava cu lo ihsin khur rero in a rung tlung. Khua a sik tuk ruangah meisa muah dingin tappawn meiding a vun tok. Cu laifangah tappawn vutdup sungih sin aartidah te kha a hung puakih sava ih mit a hun peh ngah ngelcel. Cui sin, “Aw mi khawsik laifang thawi cu ngelcel e” a tii ih a mit cu sahriak a va hnih. Cu le sahriak durum sungih sihhngerte in a mit an kei ciamco. Cutikah sava cu a khawruah a harih a mangbangin puanpi sungah a va it. Puanpi sungih kingling in an rak keu ciamco laalaa ih sava cu a um ngaihnak khal a thei nawn lo. Sava cu, “Ṭhahnem hawl i pamsiin tong” an tii kei ka si ual, a tiih a mangbangin inn lengah a va suak. Sangka a lan zawngah sangka lamsak ih thulhkawn in a rak tluk hnelhi. “Aw a nang vivo ih e, a tiih va feh vivo na khaw innleeng kaan paarih sin lungtat in a run tlak ruiro laalaa. Cui si cun, “Aw…farah khaw ong tong lo” an tii ṭheu kei ka si thlang ual, mai` inn hmanih rolnak ding um nawn lo tete a tiih a mangbangin innhnuai ah a vung tum. Innhnuai a thlen khalah daaite`n um thei loin mepi thawn an tong aw laalaa. Mepi in, “Nangmah a si lo maw aartidah tei` sung hmuahhmuah a deh that thluhtu, a tu na thih a cu thlang ve a si” a tiih a rak khit ciamco ih a netabikah a khit that ta. Cui sin artidah te cu a nu le a u lei phu cu a la ngah thei ta.
SIMTHLI HRANTHANG LE AI THANG VEL
Simthli Hranthang hi tlangval hmel mawi, mi dikdawh a si. An khaw sungah hin a nupi dingah fala tuak le ṭha pakhat hman an um lo. Amah cu mipiang, mi suakthiam, mi cakvak a si i duhnungzaa mi tha a si. Asinan hnemtu le a hnangamnak dingah fala an um lo ruangah liileng le umharin nitin a mah te a vakrawi ṭheu. Nitinin hramlakah an sia a khaal ṭheu.
Cutiih umhar liilengih a um lai-ah cun vaancung falanu Ai Thang Vel an tiimi hin a thupte`n a run thlir i a cuan ringring ṭheu. Nikhat cu Ai Thang Vel cu Simthli Hran Thang tong dingah cun leilungah a rung tum. Lamzianah pitar te pakhatin thing a rak hlam rero kha a hmu. Ai Thang Vel cun pitar hneenah cun, “Ka pi, na vun i saan aw” a tii. Pitarnu khal cun, “Ka fa, ka vun ka lo pekah ka thi lo ding maw?” a tii. Asinan, Ai Thang Vel cun pitarnu cu a thah i a vun a hik i amah in a hruh. Pitar vun a sii ruangah amah khal pitar vek a bang vee. Vancung fala a siinak le a mawinak hmuahhmuah kha a hlo thluh.
Zaan khua a siimin Ai Thang Vel cu Simthli Hran Thang tei` inn a va thleng. An hauhruang sungah a vung lut i an hmuansak lam kawmin aarte bangin, “Ciap, ciap, ciap,” a vung tii. Simthli Hran Thang nu cun, “Sal rual pawl nan aarte nan luh hngilh a si ding va zoh hnik uh” a tii. An va zoh, an hawl rero nan zianghman an hmu lo. Tawkfangah hmuanthlang lamin ciap a ti laalaa. Sal rual pawl cun hmuanthlang lam cu an vung hawl nan an hmu thotho lo. Tawkfangah kawtka lamin a ciap sal thotho. Simthli Hran Thangin a mangbangin a va suak i a va hawl. Pitar vun sawngkor te pakhat a va hmu. Simthli Hran Thang cun, “Ka nu, vuntar ka hmu” a vun tii. A nu cun, “Vok rawl pekah na ṭha ding maw? tin sut hnik” a tii. Vuntar cun, “Ka ṭha ding” a tii. Cutii a si le “Aar rawl pek ah teh na ṭha ding maw” an ti laalaa. Vuntar cun, “Ka ṭha ding” a ti leh. Sekhaal rawl pekah the na ṭha ding maw ti hrih aw a tii sal i vuntar cun ka ṭhahnem ding a tii sal thotho. Netabikah cun inn sungah a hun cawi lut.
Simthli Hraan Thang nu cun vuntar cu a rem lo. Rawl a pek khal le rawl uih cia vek lawnglawng a pek. Nitinin a thawi, a vua, a kawk ringring ṭheu. Cuti phah cun Simthli Hran Thang i sekhalhnak hramlakah rawl a hi pek ter. Simthli Hran Thang cun suun i a umhar tawkih a vawk awkah pepawk a sih. Nitinin a vawk ṭheu. Nikhat cu vuntar khal cun a vun a hih i a mai` thuamte thawn pepawk cu a rak vawk.
“Ka nu aw e, na nau ṭah te, na run ngai lo maw?
Kan umnak e lang lai maw, kan sumtual dildel, a tii i hla sak phahin a vawk rero.
Hlasak aw thawng le pepawk vawk kha Simthli Hran Thang cun a thei i a hmu. Fala mawi ngaingai a si i a tleuin a tleu. Vaancung mi a bang.
A hmuh dal kel lo minung a si. Mangbangin, “Zo si maw ka pepawk sih mi a vawk ding?” a tii i a va tlan ciammam. A va thlen cun zo dang hman a hmu lo. Vuntar te lawng kha a va hmu. Simthli Hran Thang cun, “Vuntar hitawk i pepawk vawk tu kha na hmu maw?” a tii. Vuntar cun, “Ka hmu lo” a ti san. “Mai kiangte i minung hmu lo cu” a tii i Simthli Hran Thang khal cun Vuntar cu a vuak. Vuntar cu thinheng ngam le ai ngam lo te`n a rawl phurh mi te kha a suah i Simthli Hran Thang cu a pek. A nu-ih kuat mi fangcang buh le aarti cu Simthli Hran Thang cun a ei. Vuntar i hrangah cun taife buh le siinthir sa a ken ṭheu. Nitinin cutin rawl an saan aw. A thaisun khal Vuntar cun a thuamte cun a tuah aw sal i pepawk a vawk sal. Simthli Hran Thang cun a hmu sal laalaa i a ra tlan ciamco i a ra thlen cun Vuntar siarlo midang zohman an um lo. Vuntar in midang zohman hmuh mi a neih lo ruangah Simthli Hran Thang cu a thin a heng i a vuak zok rero. A thaisun cu Simthli Hran Thang in a bawh thup ta.
Vuntar cu nidang kel vekin a hung i a thil a thuam awk hnuah pepawk cu a vawk I a
hlasak kel te cu…
“Ka nu aw e na nau ṭah te, na run ngai lo maw,
Kan umnak lang lai maw, kan sumtual dildel”
ti`n a sak i a sep aw rero. A aw le a zaite cu ngai khawh awk loin a ṭha. Hmel le ṭha si, ruangrai mawi si, Simthli Hran Thang in a zoh khop thei nawn lo. Leilung tlunnah hitluk mi ṭha le mawi an um thei maw si ti`n a lung cu a tur dukdo.
Simthli Hran Thang cun tii ngaihnak a thei lo. Caang loin a zoh ringring. Netabikah cun ka kaih tarh loah cun a tlan hlo pang ding tii a phang i a dunglamin a peel a peel i a pekpawk vawk lai cu a taitanin a pom hrem. Vuntar cun, “I thlah aw, na nu in i vaw that pang ding” a ti rero nan a duh lo. “Ka lo thlah nawn lo ding” a tii i a pombet fetfet. An sekhalh mi hman cu a thei nawn lo. Ai Thang Vel cun a rawl phurh mi cu a phorh i Simthli Hran Thang i rawl cu fangcang buh le aarti, Ai Thang Vel i taa cu siinthir sa le taife buh a si. Hmunkhatah an ret i Simthli Hran Thang in nang i rawl kha cu ei aw hlah. Ka rawl hi ei aw, a ti rero nan Ai Thang Vel cun, “Kei cu na nuin i ken mi a si a tii san men. Simthli Hran Thang cun a duh lo i a hlon sak thluh. Amai` rawl kha Ai Thang Vel cu a barh. Ai Thang Vel in, “Ka nu i i ken mi cu hihi a si” a tiih hnuhnuun hmin le thanthler a suah vee i Simthli Hran Thang a barh vee. Cui suun i an suncaw ei cu an ka a thaw zet. Cutin suunvu in nuamin an um tlang.
Cui suun cu an nuam tuk i nitlak khal ol cuang in an thei. Khua a siimin Simthli Hran Thang cun, “Nang rak tlung aw la, kei cu pol hneenah ka feh ding” a tii i Ai Thang Vel cu nidang bangin a vuntar te cu a sin i a vung tin. Siimthli Hran Thang cu pol hneenah a va leng phah i, “Tuizaan ka nu le ka pa an ra leen a sii le, Vuntar thawi zaanriah ei tlang ding le hmunkhat I riak khat dingin rak sim aw” ti`n a va tiamthup ta. Inn a va thlen cun Simthli Hran Thang cu, “Ka pum a na e” a tii i a ṭap a rak, a lawng a tal zok rero. “Pol hneenah zamrangin va sut uh” a tii i a nu le a pa cun mangbangin an va tlan. Pol khal cun, “Nan aarpi ti ti lai that au la, Vuntar thawn ei tlang hai seh” a rak tii. Vuntar thawi an fapa rawl ei khat ding cu an ruat baan lo. Asinan an ei tlaan loah cun thi ding a bang si. An aarpi ti ti lai cu an that i a hmin vee te`n rawl cu an tuah. Vuntar i ei dingah a ruh pawl kha an dan i, Simthli Hran Thang i ei dingah a tit ṭhaṭha a thawtnak an ret. Asinan Simthli Hran Thang in Vuntar i hmai i saruh pawl cu a thute`n tap ongin inn thuai ah a thlak i amai sa vo a tit ṭhaṭha kha a pek.
Zaanriah ei sung cu a dam zik a bang nan, an khawhin a na sal laalaa i a ai ciammam laalaa. An mangbangin pol hneenah cun an va leng sal. “Vuntar thawn tuizaan it khawm hai she, cu loah cun a dam lo ding” a rak tii. An fapa le Vuntar ih khawm ding cu fihnung zaa a si. An duh lo. A nuin Vuntar thawi an daaiawk thei lonak dingah pherzualin an lak a dan sak i a dang te`n a ih ter hai. Khua a siim cun Simthli Hran Thang in an lak dannak pherzual cu a hlon i Vuntar i vunsia cu a hlon sak. Hmunkhat ah an it tlang.
Simthli Hran Thang nu cu zaanah a hung thang i an inn sung cu meisa bangin a tleu hemhem. An pa a thang i “Simthli Hran Thang pa, tho hnik law, kan inn a kang a si lo maw?” a tii. An tho i an inn sung cu va zoh na hai khaw, Simthli Hran Thang le Ai Thang Vel an rak si. Hmunkhatah an rak it khawm kha an va hmu. Ai Thang Vel ih thatnak cu a tleu in a tleu. An fapa ih cutluk hmelṭha nupi a neih cu an lungkim fahranin zaan sau hman thei nawn lo khopin a thaizing cu an hung tho. Khua a van ve te`n Simthli Hran Thang nu cu an hmuahsak tei inn ah a tlan. A pa le an kotka tei innah a tlan. Simthli Hran Thang le a nupi Ai Thang Vel i thuhla pawl kha an va sim. An lungawi zia le an aipuan zia an innhneen le vengpaa pawl khalin an thei. Khua a tlaai in Ai Thang Vel in a ni le a rang pawl cu a kokhawm hai. A ni nuu cu lungawi tukin rung tlan ciamco khaw kotkheenah a bah i a ngal a khawn kiak i a thi. A rang paa khal lungawi lutukin a pehin a ra pet i a bah sual vee. A ke a khawn kiak vee i a thei vee. An nuupaa in lungawi tuk i lamah an thi ta riai.
Simthli Hran Thang le Ai Thang Vel cu nuu le paa an cang. Fapaa pakhat an nei i nikhat cu Ai Thang Vel in Simthli Hran Thang i hneenah cun, “Na nu le na pa in in tuahsiat lawmmam ruangah ka nu le ka pa an lung a awi lo. An hneenih hruai kir in tum. Curuangah thlipi naapi`n a hrang ciamco ding i vaanin thilrii a phunphun a rung tla ding. Ṭhate`i i pom hnget loah cun thlipi in i cawi hlo ding. Thilri pawl khal hahio lo te`n na um san i i kaih hnget ringring a ṭul ding. Curuangah i duh a sii le ka tai-in i pom fetfet aw, i thlah aw hlah law” a tii.
Ai Thang Vel i a sim bangin thlipi cu a rung hrang ngaingai. Simthli Hran Thang cun a tai-in a pom i inn ban sutpi kaai in a tang. Vaan in thlipi in thilri a phunphun cu a run hran i an kiangah hahio zaazaa an rung tla. Simthli Hran Thang cun a hmu lo bangin a um san men. Asinan, netabikah nauhak suncaw kennak ṭhate tekte pakhat a rung tla i, an ke kiangah cun a rung hngerh aw rero. Simthli Hran Thang cun, “Ka fapa tei suncaw ken nakah a va ṭha vee” a tii i a vun cuh. A nupi cu a kut cun a kaai vek nan a kai hnget thei nawn lo ih thlipi cun Ai Thang Vel cu a hran hlo. Vaanah a zuan hloh pi. Simthli Hran Thang tei pafa cu an mitthli rualriat thawn van lam an cuan nan khawdur sungah a liam miarmo men. Tekte ruangih nupi duh lai thawi vung tianawk cu. An pafa cun lungleng le umhar in an rung hmei.
Ziziat thla ziat hlanah an fapaa te cu a rung thi. Simthli Hran Thang cu amah te lawng umhar in a pahmei thlang. Um ngaihnak khal thei loin ziangkhi va ruat ṭheu na maw! Tawkfang a rei cun a nih khal cu a rung thi ve laalaa. Simthli Hran Thang a thih cun a nupi Ai Thang Vel ko tu ding an hawl. Zubui-in keimah ka hung ko ding a ti. Ziangtin ha na hung kawh ding an ti tikah,
”Hnik in hnik hnik,
Ka taw lamah tan khat,
Ka lu lamah tan khat,
Ka hngawngah tan khat,
Hnik in hnin hnik”
ka ti ding a ti. ”Cuvek hnuukhno kan duh lo” an tii i a lu in an pal. An palnakah a lu a thling thluh i a tum liailiai thluh. Curuangah tutiang zubui lu a tumnak a si an ti.
Tlaiberh (vate) in keimah ka ko thiam ding a ti ve. Ziangtin ha na hung kawh ding an tii tikah,
“Berek berek kuaikilrawk,
Nau lu belbang ka khuai khuai”
ka ti ding a ti. ”Cuvek berek berek tii kan duh lo” an tii i a zangin an pal i a tolsen a pot. Curuangah tlaiberh cu tutiang a tol a sennak a si an ti.
Tlangak in keimah ka hung ko ding a ti vee. Ziangtin ha na hung kawh ding an tii tikah,
”Aak, aak aak” ka hung ti ding a ti.
”Cuvek uak o kan duh lo”
an tii i ttinghang an burh. Curuangah tutiang tlangak tinghang bang i a dum ta nak a si an ti. A ko thei tu ding an tongaw ta lo. Vahui a mang bang i, “Cu lawmmam, keimah ka hung ko ding” a ti hai. Ziangtin ha na hung kawh ding an tii tikah,
”Hui e ke ti te hui hui hui hui,
Simthli Hraan Thang thu aw khaw,
Ai Thang Vel in thi rung raal seh
an ti e hui hui hui kahung ti ding” a tii.
Nang si thiam an ti i an lung a kim tuk lawmmam. A lamcaw dingah fangfai reelkhat le matlaai hmin a za khatin an ken i an hung kawh ter.
Vahui cu a hung zuang so vivo i an khawlu tlang a thlenin, hmawngpi parah a fu i,
“Hui e ka ti te hui hui hui,
Simthli Hraan Thang thi aw khaw,
Ai Thang Vel in thi rung raal she an tii e hui hui hui”
tin a hung ai. Ai Thang Vel in vahui ai cu a thaimtahnak zaute i sin a run theih. “Kei I ko ngai na sii len e, kan kotka i riniim paarin i rung ko law” a hun tii. Vahui cu a vung zuang i an riniim pi paarin a vung ai sal. Ai Thang Vel cun, “Kei i ko ngai na sii len e, ka thiam tlangin i rung ko aw law” a hun tii laalaa. Vahui khal cun a vun naih i,
”Hui e la to te hui hui hui hui,
Simthli Hraan Thang thi aw khaw,
Ai Thang Vel in thi rung raal she
an ti e hui hui hui” a tii.
Ai Thang Vel cun an pa a thi tii a theih ruangah thi ral dingin a thiam a hlit i, Vahui ke ah cun pat sente a khih ta. Tutiang Vahui kee a sennak khi curuangah a si an tii. A thiam cu a ret i inn sungah a vung lut. A nui hneenah, “Ka nu, kan mi nunfu khiak taa ning” a vung tii. A nu cun, “Na pa sut taa” a rak tii. A pa`i hnenah a va feh i, “Ka pa, kan mi nunfu khiak taa ning” a va tii. A pa cun, “Na nu sut taa” a rak tii vee. A nui` hneenah a va leh i, “Na pa sut taa” a rak tii laalaa. A thin a heng i, “Nu suh le pa suh cu zat ka thei lo” a tii i an hmuanah cun a vung i an mi nunfu cu a zangzaih tu a ṭha bik a vung khiah i, “Phui law, calah rung cang thluh au law” a tii I a tlaan san. Cuisin mi nunfu cu cal (rua) ah an cang i tutiang mi nunfu a cimit ta an tii. Cal khi mi nunfu a si an tii.
Ai Thang Vel cu Simthli Hraan Thang tei` innah cun a vung thleng. An pa cu rem an rak tun zo i rem paarah cun an rak tah zok rero. An pai kiangah cun a vung to i a tah hman tah loin a mi nunfu cu a hik rero i a kiang i pawl cun, “Pasal thi i tah hman tah lo i fu lamlam hluak le hlek i rung fep” an ti rero. Asinan Ai Thang Vel cun, nan rem tunnak kha phelh thluh au” a tii i a phoih ter thluh i,
“A thu hnu e kir law` kir law,
Sanu-in mual a liam pii hnu,
Zungum-in kir law”
a tiih a mi nunfu cu a vun phut. Simthli Hraan Thang i ruak cu a hung hring deuh. A phut sal laalaa. A phut a phut i netabikah cun a hung nung sal. An puan sin mi pawl an hlih sak sal thluh i a nung lan ta.
Simthli Hraan Thang a nun ngah hnuin an fapaa te kha phorh sal a fial. An phorh ngah hnuin a ruh pawl kha amah a pehawk daan te`n an ret thluh i,
“A thi hnu e kir law, kir law,
Pialrem cungih an khaar cia hnu,
Zungum in kir law” a tii i a mi nunfu cu a phut vee.
A ruh pawl cu an hung peh aw ngah i an caang reihro thlang. A phut sal i tit le sa an hun nei. A phut leh i veithum veili lai a phut hnu cun a hung nung sal vee.
Simthli Hraan Thang le a fapaa cu an nu-in mi nunfu in a nun sal. An sungin an tongaw khawm salih nun nuam le aipuang in an um khat i nom zai an rel lan ta.
************************************
TENG LAM
Leilung tluunah hin mi a le mi bang lo tampi hmuh theihin an um ringring. Asinan an atzia le an siizia a bang aw dah lo. At khalah hin hleifuan deuh an um. At ṭha lo, mi siatsuah tum at an um. At tlaitluang an um. Teng Lam i at zia hi a phundang vee laalaa. A caancaanah mifim pi a bang tawk a um i a caancaanah mi a taktak a bang tawk a um ṭheu.
Teng Lam i thuanthu hi kan Laimi phun hmuahhmuahin kan nei. Asinan a hmun kan sak mi a phun dangdang. An hnaṭuan daan le an siinak cu a bangrep thotho. Curuangah Lairam sungah hin miphun phunkhat kan siinak a faing ter. Hmundang le ramdang i kan ṭhenawk sal hnuah ṭong phun dangdang kan hman hnuin kan hmin sak a dang sal. Kan umtlan daan khal mai` ram le duh daan thawi kaih aw in kan feh vivo copcop men a bang. Curuangah Teng Lam khal hi phun dangdangin kan sim cio.
Teng Lam cu a hung tlangvaal ngahin a mai` tawkte nupi pakhat a thi vee. Anmah te inn le lo nei-in khua an sa. Zaankhat cu a naupaa-in bum a tum. Zaanvar te`n an hmuahsakin, “Teng Lam, Teng Lam” ti`n a ko i khawsia le ramhuai pawl bangin a phun a tlokciar rero. Teng Lam cu ningtih koin a tuah. A thaizing cu a naupa`i hneenah a tlan i, “Unau pa mizaan zaanvarin kan hmuansakin hringhro tu ka nei. Ziang ti sullam ha a sii ding?” ti`n a sut. A naupaa khal cun, ”Ka u Teng Lam, thildang a si lo, na raai-in a lo ko a si cu. Nan vokthauin raaithawi a ṭul. Cu lole ṭhatlonak tla nan tuar pang ding” a rak tii. Teng Lam cun, “A sa kan thah mi the ziangti`n ha kan tuah ding?” a tii. A naupa cun, ”A cawn cawn hnih kha hmuancaar lamah nan thlai ding. A liang lianghnih kha inn lenglamah nan thlai ding. Zaanah cehrep le thawmvang nan theih le nan raai-in a lo sang i a ra leng a si ding. Rak dawi lo te`n nan um san ding. Nan raai a tlaanah cun a dang nan thah sal a ṭul ding” a rak tii.
Teng Lam khal cu an innah cun a hung tin i a nupi hneenah cun, “Raai kan thawi a ṭul, cu lo le kan thi ding. Mizaan zaanvaarte kan raai in in ra leng a si kha” a tii i an vokthau pi cu an that. A naupaih a sim vekin a cawn cawn hnih cu hmuancar lamah an thlaai i a liang lianghnih cu inn leng lamah an thlaai. A zaan cu thawmvang ngai-in an it. Zaankhuaa siim in a naupa cu a hung so i Teng Lam i sa thlaai mi cu hmuancaar lam i ta cu a la hmasa i inn leng lamah a feh sal i a va lak sak laalaa. Thawmvang khal cu malte te a nei phah. Teng Lam cun a nupi hneenah, “Kan raai biak mi a lung a tluang. In ra leng a si ding” a tii i daaiten hnangam zetin an it. A thaizing khua a vaanin an sa thlaai mi cu va zoh na khaw a rak um nawn lo. A naupaa i hneenah cun a feh sal i, “Kan sa thlaai mi a hlo thluh. Ziang ti lam ha a sii ding?” ti`n a vung sut. A naupa cun, “Nan raai-in a lak a sii cu. Thingphaan ding a um lo” a rak tii san. Teng Lam khal cu a lungkimin a tin sal. Cui hnu cun a naupaa cun a sa lak mi cu a pherh i a cem tiangin a ceen rero men.
Nikhat cu a naupai` innah a leng sal. A naupai` inn cu a zoh i a ongin vaan an lang serser. Ram i kipin a ong thluh. Ni a hung suun i ni tleu-in an inn sung cu a kap thluh. Teng Lam cun a zoh rero i a khawruah a har. A naupai` hneenah cun naupaa, na inn cu a va ong lawmmam ve. Ṭha ten sak sal aw” a tii. A naupaa cun, “Ka u, si hlah e, ka tuah hrim si maw. Zaan i airsi le thlapi tleu ka zohnak le ka siarnak a siih a nuam ngaingai. Suunah le nitleu ka lakluhnak a si. Naang i inn tla cu a thim tuk, a nuam lo” a tii. Teng Lam cun, “Cuti a sii ah cun kei khal kan inn ka hung vit ong vee ding” a tii. Asinan a naupaa cun, “Na vih ong hman harin kan inn ka thleng aw mai ding” a tii i Teng Lam khal cun a lungkim vee i an thlengaw.
An inn an thlengawk ngah cun Teng Lam cun a ihnak i sii cun zaanah arsii an rung lang i arsi pakhat, pahnih, pathum tiin a siar phah i nuam a ti nasa. Thlapi a rung suak i an inn sung cu a tleu thluh fawn si. Ṭha a ti zet. Asinan, khua a rung fuur i ruah a suur cun a inn sung cu a zaate`n ruah a suur vee. Hramlak thinghnuai beu vek fang a si. Cui hnuah cun ka naupa`n i bum tii a thei nan thlengawk zo mi thleng sal ding le a cang nawn si lo. Ruahpi cu an tuar men ko.
Teng Lam cu a nupi thaw cun fate tla pahnih thum te an nei vee thlang. A caancaanah cun nau um an sawng aw i pakhat khat lo hnaṭuanah an feh ṭheu. Cutii i nau-um a tuul ruangah an nu cun, “Pa Teng, hramlakah khuaitizu va hawl aw. Nau rawl rawi dingah” a tii. Teng Lam khal cun khuivekah khuai an um tii thei hlah khaw a nupi hneenah cun a umnak cu a sut. An nu cun, “Thing kaw sungah a um ding” a tii. Teng Lam khal cu hrei le namtong thawn hramlakah khuai tizu hawl cun a feh. Thing kawrong sung pakhatah tidaai a rak li kiangkiang i Teng Lam cun hrei le nam i sah hman a ṭul lo a si hi, a tii i ruahti cu a than khat hnuah a tlung sal. An nu cun rak tep na khaw tidaai menmen a rak si. Na at lawmmam hi e .. a tii i amahin a va hawl i palaang khatin khuai tizu cu a v lak.
Naurawl dingah vaainim an phomdip sak i, “Sunnah na nau a ril a rawn i a tah a sii le run fah aw” a tii i a ciar sak ta. Ni a suun i a naute cu a rilrawngin a ṭap. Teng Lam cun a rilrawng thlang a si hi a tii i a nau rawl cu vun keu khaw a thlum tuk lawmmam i a mah in a zaten a ei sak thluh. A naute cu a rilrawngin sunnihlawh ten a ṭap thlang. Teng Lam cun a awi rero nan a ngam thei cuang lo. A mangbangin a lu tla cu a kau sak i a ihhhmut theinak dingin a phunphunin a hawl. A lu a zoh rero laiah a luthlung ih a depdep tur rero kha a hmu. “Ka nau in hmasia a luthlungah a tuar ruangah a si lo maw cutluk a tah” a tii i a depdep cu namteki-in a rai sak. A rai ngah tawkfang cun a naute cu thi tampi a suak i a thi ta.
Teng Lam cun a naute a thih ngah cun a hma ka rai sakih a tuar a nuam a si hi. A itthat hliahhlo a tii i a ihkhunah a hlum. Thangharh ti khal nei nawn hlah. Suunvu te`n a itthat ta. A nau rawl ei mi kha thaw tuk khaw an deennak sum sung i a ne tiangin a va hawl. A sum ne cu a lei-in a liak. Thuk siin vun liak tum khaw a lu cu sum sungah a tang ta. A mang a bang i a tal rero nan a lu a phuak( phong) thei nawn lo. A rei tuk thlang i zaariah suan a cut thlangin tal khatah a hung tal i a lu vun hik thluh ko in a tal suak thei.
Khua a siimin an nu cu a hung tlung. A nau cu a hmu lo. “Pa Teng, na nau the?” tin a sut. Teng Lam khal cun, “Ka nau luah hma dawh a rak tuar i suunvuu in a ṭap. Ka rai sak i cui sii cun a itthat i tutiang a thang hrih lo a si hi” a tii. An nu cun a naute cu va cawi in va zoh na khaw a rak thithing zo hi a rak si. “Pa Teng na fa na thah a sii hi, a thi zo a hna a daai” a tii. Pa Teng khal cun a hna cu a hun tham vee i hna daai i thih a siah cun kei khal ka hna a daai. Ka thi a si ding. I phum ve uh” a tiih an pafa in thlaan sungah an phun ta. A thaizing cu a nupi cu mai fate le pasal thi cu a va tah.
“Mithi hi the ziang si maw nan tuah e?” a ti i tah hla a va sak rero. Teng Lam khal cun, ”Mithi in e zianghman kan ṭuan lo e, thlaanka-ah kan zau ziarzuar ko e” a rak tii. Cui sii cun Teng Lam a nung sal e an tiih an phorh sal laalaa.
Nikhat cu an khawpi pawlin, “Vokpi bualah cangai kan khorh ding e” tii in an sawm ve. Teng Lam khal cun “Vokpi bual” an tii si a tii i an ekhmun hnuaiah a vung tum i cangai kua a vung hawl. Khuilam in maw cangai pakhat a ra ngelcel i an ekhmun lungphah hnuaiah kua pakhat a um i a laih. Pakhat te cu a kaai i a dip sungah a san. Kaw dang teh a um lai maw a tii i a hawl rero. Culaiah a fale pawlin, “Ka nu, ka pa ekinn kawmah kan hmu” an va tii. A nu cun, “Na pa lamlam, khuiah ha nan hmuh ding. Sa le ral lakah si maw a um” a rak tii. Teng Lam cun a ṭong cu thei khaw, “Sa le ral lakah maw ka um” a tii i an innhnuai i sii cun a hung tlan suak.
Nikhat cu Teng Lam cu hai hmin ka lo ding a tii i hramlakah a feh. Hai kuang umnak a va thlengih thiahlei pakhat cu hai paarin a tum a va hmu. Thiahlei cu thingpaar i a tum khal le a hmailam in a feh ringring. Teng Lam cun a zoh a zoh i, “Keimah hnek i fate thiahlei hmanin a linglet i tum a thiam. Ka tum lam cu ka lu lamin ka tum vee ding” a tii. Hai paarah cun hai hmin a bawmkhatin a hung lo. A bawm a khatin a lingletin tum a tum vee hnik i lam ziat hman a tum man hlaanah a tla ciammam. A lu in leilung kuar kengkengin a sawh. A lu i lei a sawh nakah kuar kha a zoh a zoh i, “Ka ihthat sungah ka kiangah sai (vui) a ra a si lo maw. I pal that leuleu te” a tii i a ningtihin a tlan tlung ta.
Nikhat cu a nupi in “Pa Teng lo-ah thlaamte cangaai khom tia in va sak aw” ruah suur i beu nakah” a tii. Teng Lam khal cu a fah i kan nu in cangaai khom tia a tii si, a tii i cangai a khorh i a khom kha ṭha te`n phel lo dingin a boh i a thlam hmunah cun a cangaai khomte cu a ret. Nikhat cu an nuupaa-in lo an feh. Ni a rung suun i ruah a suur ciammam. An nu cun, “Pa Teng, na thlamsak the khui lamah ha?” a tii. A thlamsak mi cu an va hawl i cangaai khom te a ret mi cu “Hi hi a si” a va tii. An nu cun, “Hivek hi maw pacang thlam sak” a tii tikah, “Nangmah lo cangaai khom tiate in na va tii nak” a tii san. A cangaai khom sungah cun a kut mehtawk zuk a hrolh i ruahpi a tuar, An nu cu “Nang teh ra beu vee aw hen law” a tii san men.
Veikhat cu tlanglakah hin a ek a suak ngelcel i supawk a that nawn lo ruangah a ek cu hramlakah cun a thawh ta. Pawmong rualin a ek thawh lai cu an ra feem. A ek feem pawmong pawl cu a kaih a kaih i dawngte sungah a khatin a ret. Khaw pakhatah a va feh i “Pawmong e ka zuar e” a va tii i a au ciammam. Pawmong zuar ngelcel cu an mang a bangih zoh dingin an rak ko. “Ziangtin ha na zuar” an rak tii tikah pakhat sia pakhatah a tii. “Kan zoh ta hnik ding” an tii. Teng Lam khal cun an zohah cun an tlan ding si khawh a tii i a siang lo. “Nan zoh i an tlan a siiah cun sia nan khuan ding” a tii hai. Annih khal cun a siin cu vun ong na hai khaw, “Mong” an tii i an zuang hlo thluh. Teng Lam khal cun, “Kha lo ziang, ka lo ti lo maw, Sia nan kuan ding” a tii i an sia a hruai sak.
Lamzinah an sia cu a feh thei nawn lo i hramlakah a taan ta. A thaisunah a se taan mi cu ka va hruai ding a tii i va zoh na khaw Pawpi in a rak deh. A sa cu a rak ei rero laiah a va hmu. Teng Lam cun, “Zo i uico sen ha ka se deh tu?” a tii i a va dawi tlan. Inn a va tlunin an nui` hneenah, “Ka se hruai mi cu zawi uico senin si maw a rak deh i a rak ei ciammam ih ka va dawi tlan” ti`n a va sim. An nu cun, “Na a tuk lawmam aw. Cuvek cu uico a si lo. Pawpi mi deh thei a sii cu. Cuvek thil sen na hmuh le tu cun va tih aw” a tii.
Nikhat cu an nu cun lo a feh hlaanah a hnisen a pho i leengah a zaar ta. Khua a tlaai-in Pa Teng cu leengah a va suak i an nui` hnisen zaar mi pawl cu a va hmu. “Aw hihi a si lo maw kan nui` tih aw i tii mi kha” a tii i a kawlnam samseu a vung la i suunvu te`n a rak terh ciamco. Amai` lam i thli I a rak hran le a sip i khatlam i a hran le a namsau thawn a dawi i a va sah. Amai` lam i a rak hran le a tlan laalaa ṭheu. Cuti`n suunihlawh a terhnakah an nui` hni pho mi cu a sah tlek thluh. An nu cu zaanlam hung tlung na khaw a hni zaar mi pawl tlek hnianghniangin a hmu. Pa Teng kha hni le puan zaar a thluh ziangti`n na tii ha? a tii. Pa Teng khal cun, “Reel aw hlah, suunnihlawh te`n kan teer aw. Ka thabaang cu ka thi zik te. Nangmahin thilsen tih aw i tii ruangah ka tih i ka kawlnamin ka sah” a rak tii. An nu cu a thin a heng zik le amai` fial mi a si si. Ninghang cing te`n thinheng ngam loin inn sungah a lut men.
Nikhat cu vaansiatah a pi a thi ngelcel. Sungkhat laina pawl cun ninghangin an tah zok rero. Teng Lam khal cun hi tii i tah rero men cu sullam a nei lo aw a tii i a pi i ruak cu a put ih hnar ah thingte-in a do i sawn lo te`n ṭhate`n a va to ter. A zing cu an khawsenin sia an hi suah. Teng Lam cu a pi i ruak cu a rak kil i, “Zo khal ka pi pah that tu cu nan sia ka lo lak sak ding” a tii hai. Sekhaal pawl cun a pah pang ding tii an phang i an sia pawl cu heh tiah an khawm an dawi rero nan vaansiat ngelcel ah sete pakhatin a khir phahin a pi cu a dai ngah pangih a ril. Pa Teng khal cun, “Ka lo ti cia lo maw” a tii i an sia cu a lon sak. Nikhat cu an khawpii pawl se thu-ah thu an buai. A khawpii pawl cun, “Pa Teng, na sia ziangvek ha a sii?” an tii tikah Teng Lam cun, “Kei ka sia cu tluunlam ha an nei lo” a tii. An sia pawl cu an zoh cio i tluunlam ha an nei lo thluh. Teng Lam i sia an sii hi an tii i an sia cu Teng Lam an pek thluh. Cuti`n Pa Teng cu sia tampi a nei thlang. Milian zetah a cang.
Nikhat cu, “Ram ka tawi hnik ding” a tii i feipi thwan a pok suak. Hramlakah cun a vak a vak i khaamtlang pakhatah zukneng itthat pakhat a va hmu. A zoh a zoh i a itthat tii a thei. Khua a ruat i, “Ka feipi i sun maw ka teng ha na deuh ding?” a tii i cirhdupah a va feh. A cirhdup pi cu a feipi in a vun sun i a fei zik tlemte a kua i a hma a bi tuk lawmmam. Ka teng the a na maw a tii i a zang cun a hun teng vee thung i cirhdup cu a parhin a parh hliaihliai. Pa Teng cun ka teng a na deuh a sii hi a tii i zukneng cu a thupte`n a peel a peel i a rin lo ralah a teng lohli. Zukneng cu a thinphangin a hung tho i tlam ciammam na khaw khaamah a tla sual i a thi ta riai. A vung tum i a sa ṭhaṭha bawm khatin a phurh thei tawkin a phur i a tlung. Lamzinah cun ziinkap thinghnah hrampi pawlin an rak daai le, “Sa nan duh ve maw si?” a tii i a sa sem khat semkhat in a daitu hmuahhmuah cu a pek vivo ta hai. Inn a thlenah cun semhnih khat lai lawng a taang. An nui` hnenah cun zukneng ka teng that i lamziinah thinghnah hrampi pawlin in rak dil vee hai khaw ka pek vivo hai a hung tii. An nu cun, “Cu lawmmam i at cu e, hrampi in sa an ei thei maw si. Kan vung hawl sal ding” a tii i a sa taanta mi pawl cu an vung phurh saal.
Veikhat cu hramlak i si a tlunnakah nutar nute pakhatin zaanthing a rak phur. A thabang lutukah, “Huiha, huiha” ti phahphah cun a so rero. Teng Lam cun nutar nutei huiha tii cu mawi a ti tuk i, “Ka pi na huiha ka lo lei ding” a tii i a thing cu a phurh sak. Nutar nu khal cun, “Huiha” ti aw la a tii i Teng Lam cun lamziin i tluan huiha, huiha ti phahphahin a so.
Cutii i a soh rero laiah cun seentlung nalah a bah pang. A bahnakah a huiha cu a hngilh. A ruat rero nan a thei nawn lo. Inn a va thlenin an nui` hneenah, “Tui suunah nutar nui hneenah thil ṭhate pakhat ka lei i seentlung nalah ka bah i ka thlau. Kan va hawl sal ding” a tii i an nu cu a sawm. Seentlung an thlen cun, “Hitawk ah hin a si” a tii i an laih ciammam. Leilung sungah cun pil dingah a ruat. Suunihlawh zikte lai an laai i sar tii a um thei lo. An nu cu a thabaang lutuk kha a ding i, “Huiha, Pa Teng baang ing e” a hun tii. Pa Teng cun, “Sar ringring na in maw tutiang i pek duh lo” a tii i an nu cu a thawi ciammam thlang.
Khuahlaanlai kan tii cu khui khalah ral hi a rak um. Miṭha, mi huat thu rel lo khalin huatu an nei thotho. Khaw khat le khaw khat hman ral an rak sii kha. Curuangah Teng Lam khal cu ni khatah ral pawlin an kaih. Kan lo khit ding i kan lo hruai ding an tii. Teng Lam khal cun, ”Kan pu kan pa pawl i ral an khih tikah an kiu in an rak khit ṭheu, kei khal ka kiu-in in khit vee uh” a tii. Ral pawl khal cun, ”Si seh law” an tii i a kiu cun an khih. Suunah cun pacang pakhat an kil ter i midang pawl cu an suakvak thluh. Culaiah Teng Lam cun a rualpi pai` jmeemaj cim ka hri a poih zik. Ra tuah ta hrih aw a tii i a kiltu cun va tuah zik na khaw a kut cun a hun thong i a ral pai calpadarah a cum i ralpa cu a riil i a thi. A rilh sungah cun Teng Lam cu a thlan hlo. Zaanlamah Teng Lam kha hruai thlang ding ti`n an ra suak. Teng Lam le an hmu nawn lo. An rualpa lawng riil siaisiai in a thi in an ra sar. An thin a heng i Teng Lam kan ton salah cun a ham a ṭha lo ding ti phahphahin an tlung sal.
Nikhat cu ral pawl cun a thlam i sin an rak bawh. Teng Lam cun a thup te`n in bawh tii a thei. Curuangah a lang tlang a thlenin a thlam cu, “Maw ka thlam te liliai” ti`n a vun auh ṭheu. Zianghman thawmvang a theih lo le a vung feh. Cutin a vung i zingkhat cu, “Maw ka thlam te liliai” a vung tii. Thlamsung i sii cun, “Awi” a rak tii. Teng Lam cun ka thlam sungah ral an um a tii i a tlun san. Ral pawl cun tu cu kan sawn nawn lo ding an tii i a thaizing a rak tikah, “Maw ka thlam te liliai” a ra ti laalaa. Asinan sawntu le betu a nei lo. Ral an um lo a sii hi a tii i hnangam zetin a vung feh. A thup te`n a thlam i an rak um kha a thei lo. A thlam a thlen vee te`n ral pawl cun an kaih tang i hridai-in an teem. Teng Lam cun hitii i hruai awk cu a rem thei lo. Khatlam tlang let le tlang letin kan diir aw ding a tii hai. Ral pawl khal cun an lung a kim ve. Teng Lam cun, “A sii le nan nih hilam letah tang au la, kei khatlam letah ka tang ding. Ka man e diir uh law” ka lo tii in kan dir aw ding. Nan lamah in dirh suak thei a sii le in hruai ding. Kei khalin ka lo dirh thei le ka lo hruai vee ding” a tii. Ral pawl cu an lung a kim nasa. Annih an tam sawn ruangah neh ding an zum aw. Cuti`n Teng Lam cu khatlam ah cun a hripi cu a feh pi. Khatlam a va thlen cun thingpi pakhatah a hri cu a khih ta i a mah cu a tlan hlo. A tlaan zawngah, “Ka man e diir u law” a tii ta. Ral pawl cun heh tiah an thlanhri suakin an diir. An diir neh thei ta lo. Suunnihlawh ten thungai thlakin an diir rero nan an neh thei lo cun an mang a bang i an hung bih. An hri cu thingpi paarah khit aw in an hung hmu. “Teng Lam a ham hman ṭha in e, kan ton salah cun a thei leh ding” an tii i anmah te an khaw ziin zawhin an tlung sal.
Veikhat cu kawlah cii ka phur ding a tii i a pok suak vee. Kawlih sin ci cu a bawmthlek khatin a hun phur so. Cutiih thabang le rilrawng i a soh rero lai ah cun raal pawlin an dawi laalaa. Teng Lam khal cu a thinphangin a baang cing te cun a tlan rero. A thil a rih tuk ruangah, “Ka cii phurh mi hi ka thup ta dingih keimah lawng ka lawngte`n ka tlan tlung ding. Nidangah ka cii cu ka la sal leh ding” a tii. Hram phur sungah cun a cii cu a hun thup. Hla nawn in a va zoh i a hmu. Ral pawlin an hmu ding a sii si a tii i a lak sal. Thing hnuai i a thuh le a lang laalaa fawn, hnahsawl a khuh le a va kau i a lang laalaa. Ralin an hmu thotho ding a tii i a phurh sal. Netabik ah tili sungah a thlak. Tawkfangah a va zoh saal i a hmu nawn lo. “Ka thup ngah zo. Ral pawlin an hmu nawn lo ding” a tii i lungkim zetin innah a tlun san ta. Nidang ral daih hnuah Teng Lam cu a ci thuh mi ka va hawl ding a tii i tili lamah cun a feh. A cii cu a hawl rero nan a hmu thei nawn lo. Suunvu te`n a hawl nan a hmu thei nawn lo. Tidaai sungah cun a zup i a ti thluh zo. Cuti`n mangbangin a lawngte in a tlung sal.
Cui sii cun tutiangin “Teng Lam i cizawl thup bang i” ti`n ṭongṭhimnak kan run neih phah ta.
***********************************************
THAUTE PA LE MIKEI
Nikhatah Thaute pa cu tivapi pakhatah hin sur a vorh so rero. Cutiih a vorh rero laiah cun a saklamih sin mikei pakhatin sur a run vorh suk kha a hmu. Lamziinah an tongaw thlang. Mikei pai` nga awh mi hmuahhmuah cu an lu a bul thluh. Thaute pa cun, “Ka rual na nga kaih mi cu ziangah ha an lu a bul thluh?” a tii. Mikei pa khal cun, “Ka surah an lu a tang i ka hnuh nakah” a tii san men. An pahnih cun “Tlung tlang uh si” an tii i an tlung khat.
Thaute pa cu a rualpi pa mikei a si tii a theih ruangah a tih nawn. Lamlakah i deh pang ding tii a phaang. Curuangah tawkfang an fehin, “Ka rual ka ek ka va thawh ding. Hisiin i rak hngak ringring aw” a tii i lam thlangah a pial. A ek cu tan nawn a thawh ta i hrikpi pakhat a paarah a toh ta i amah cu an inn zin zawhin a thupte`n a tlan hlo. Mikei pa cun, “Maw ka rual, hung thlang aw hen law” a vun tii. Hrikpi cun, “E law” a hun ti. Tawkfang a rei in a hung cuang lo i mikei pa cun, “Maw ka rual hung thlang aw hen law” a vun ti leh. Hrikpi cun, “E law” a hun ti thotho. Tawkfang a rei in a hung thleng cuang lo i “Maw ka rual hung thlang aw hen law, na va rei vee” a vun ti thotho. Hrikpi cun, “Ka hung lai” a hun ti. Hung thlen suak tii a neih lo ruangah mikei pa cu a thin a heng i a umnakah ka vung deh lawlaw ding ti`n a vung hawl. A ek lawng a vung hmu. A ek paarah cun hrikpi pakhat a vak kurhko rero a hmu. “Nangmah hrikpi maw cu tiangtiang ka lo hngah” a tii i a thawi. A ek tek cu a pet i a ka-ah a lut pang.
Vun cepcep na khaw a thaw lutuk i a ek tiang cun a ei thluh. A ek hman hitluk thaw, a mai sa cu ziangtluk in ha a thawt ding a tii i a nehin a dawi.
A feh vivo i netabikah cun a inn a va thleng. Thaute pai nupi le a fanuu pahnih cun tumhmun ah sum an rak deng. Mikei pa cun, “Na pa teh a um maw?” a ti hai. Annih khal cun innsungah a um” an rak tii. Innsungah a vung lut i tawkfang an umkhawm hnu ah mikei pa cun thaute pa cu a deh. Rei nawn an um hnuah nuunau sumdeng pawl cun innsunglam an thawmvang a va dai ve, vung zoh hnih uh an tii. Vung bih na hai khaw mikei pain a pai sa le an cikhawn a rak hmeh rero kha an vung hmu. “Ka nu, mikei a si, ka pa a deh i a sa a ei rero lai” an tii. A nu cun a tih i zamrangin kan tlan ding a tiih a fanuu pawl thawn an tlan.
An tlaan nakah cun sakhi an hi tong phah. Nufathum te cun, “Pu sakhi pu sakhi, in seh aw” an va tii. Sakhi cun, “Bang na cih ta hiam?” a rak tii. Nufathum te cun “Tlangah pu sakam kei mual tang zui denden kituah ung e” an va tii. Sakhi cun “Cu bang ruro cu kei in she thei ka ti lo. Va kal au la mual khum tan” a rak tii. Nufathumte cu an feh sal. Tawkfang an va fehin zukneng an hi tong laalaa. Pu zukneng, pu zukneng in she aw an tii. “Bang na cih ta hiam?” a rak tii leh. “Tlangah pu sakam kei mual tang zui denden kituak ung e” an va tii. Zukneng cun, ”Kei in seh thei ka ti lo, va kal au la mual khum tan” a rak tii. Nufathumte cu an feh sal laalaa. Tawkfang an feh hnu ah Savom an hi tong laalaa. Pu Vom pu vom in seh aw an tii. “Bang na ci ta hiam?” a rak tii. “Tlangah pu sakam kei mual tang zui denden kituak ung e” an tii. Savom cun a tih i “Kei i seh thei ka ti lo, va kal au la mual khum tan” a rak tii. Nufathumte cu mangbangin bawmtu nei loin an feh vivo.
Tawkfang an feh hnuah sahluk an va tong sal. “Pu sahluk, pu sahluk in seh aw” an va ti leh. Bang na cih ta hiam? a rak tii leh. “Tlangah pu sakam kei mual tang zui denden kituak ung e” an tii. Sahluk cun a zoh a zoh hai i a zang an fak. A sii le lungtum pakhat cio hun pu au la hung kai au a tii. An nufathumte cun lungtum pakhat ciar an pu i sahluk umnakah cun an hung kai. An nufathum ten a bu sungah a thuhih an lungtum pawl cu leengah a ret.
Mikei pa cu Thaute pai sa a ei thluhin a nufa pawl khal ka deh lawlaw ding a tii i va zoh na khaw an rak um nawn lo. An nehin a dawi sal laalaa. Sakhi a hi tong i “Nufathumte na rak hmu maw?” a tii. Sakhi cun “Hmu hlah” a rak tii. Mikei pa cun, “Mai kiang tei ra tlan rak hmu lo thiam cu a tii i a mah a deh. A feh sal i zukneng a hi tong sal. Nufathumte na rak tong maw a va tii. Ka tong lo a rak tii laalaa. Mikei pa cu a thin a heng. Mai kiangte i ra feh hmu lo cu a tii i a deh i a sa a ei thluh men. Savom a hi tong sal. Nufathumte na rak hmu maw tiah a sut. Savom khal cun, “Ka hmu lo” a rak tii. Mai kiang i ra hmu thei lo” a tii i amah a deh i a sa a ei thluh.
Mikei pa cun a hi dawi vivo thotho. Sahluk thing paarah a hi hmu. Nufathumte na rak hmu maw tiah a hun sut. “Ka hmu lo” a vun tii. Mikei pa cun, “Na bu sungih kha ziang saw a sii” tiah a sut sal. “Ka lungthu” a vun tii san. Mikei pa khal cu “Nufathumte i neh thingpaar a kai ruangah an um ding tii a zum i sahluk umnakah a hung kai ciammam thlang. Sahluk cun a hung thlen zawngah mikei pai calpadar ah a deen i mikei pa cu a tla. A hung kai saal laalaa. A thlen zawngah a deen laalaa i leilungah a tla sal thotho. Mikei pa cu a na tuk thlang. A thin a heng sinsin i amah sahluk thawn ka deh thluh hai ding a tii i a hung kai sal thotho. Sahluk cun a tha neihsunin a rak deen sal laalaa i mikei pa cu a tuar nawn lo i a thi.
Nufathumte an lungawi daan cu simcawk a silo. An thawpi an suah thlang. Sahluk cun mikei pai vun cu a hih i ṭhaten a caar hnuah a zuar. Khaw pakhatah a va thleng. Saphaw e ka zuar e a va tii. Ziangzatah na zuar tiah an rak sut. Sepi ah a va tii. Pawn deuhah hei zuar awla, “Pi hnih nan khawng ding” an rak ti san. “Sephaw ka zuar e” tiah a va au. “Ziangtin na zuar” tiah an rak sutih “Pi hnihah” a va ti. An zoh an zoh i pawn deuhah hi zuar aw la pi thum na khawng ding an rak tii. Khaw pakhat cu a va thleng leh i “Saphaw ka zuar e” a va ti. Ziangtin na zuar? Tiah an rak sut leh. “Pi thumah” a va tii. A saphaw an zoh ih mikei phaw a rak si. A umnak cu mikei khua a si thlang. Mikei pawl cun kan rualpi phaw tii an thei i amah kha an kai taang. Aarcir sungah an khum.
Mikei pa cun ”tuizaan ka zaanriah ding, ṭhate`n rak kil au law” tin a fale pawl kha a tiamta ih rapcung tluunah an thlaai. Sahluk cu a vaan sang. Tuizan ka thi thlang ding. Suah le tlaannak le a um ta lo a tii i a thin cu a turin a tur. Khua a sim cuahco thlang a tal rero i taal man a um lo. Culaiah mikei nauhap pate cun cui sahluk tilte ei ka va duh vee a thaw tuk ding a bang a tii. Sahluk cun, “Ei na duh awkah i phorh au la ke til ka lo hleh tlak sak ding” a vun tii. Mikei nauhakpa te khal cun, ”Siseh law” a tii i sahluk cu an lak i an vun phorh. An phorhsuah ngahin namte va la hnik uh, ka til ahnakah a tii i namte an hawl sungah a tlan hlo. Mikei pac u a hung tlung i sahluk sa ei ding cun a ha a tatin a tat. Hni suamso pin hung tlung na khaw a sahluk ret mi a vun zon i a rak um nawn lo. A fale pawl cu sahluk ka ret ta mi khuiah ha nan heih tiah a sut hai. A fate pawl cun suunah a til ei kan tum i kan phorh i in tlansan an tii. Mikei pa cun, ”Kan cem aw” a tii i a thinhengin a fale pawl lehlam cu a kawk ciamco hai.
Sahluk cu inn ziin zawhin a tlung hlo. Nufathum te thawn nuam zetin an um tlang ta.
************************************
TLUANG TLIR LI
Khaw pakhatah hin fala mawi te unau hnih an rak um. A u nuu ih hmin cu Ngun Hnu a si. An unau hnihte cun nitin loah rit kilin an feh ṭheu. An lo taw-ah cun tilipi pakhat a um i cui tilipi ah cun rulpi pakhat a um. A hmin cu Tluang Tlir Li a si.
Tluang Tlir Li cun Ngun Hnu cu a ngai i, nitinin a hung leng. Cutiih an leenawk rei hnuah cun Ngun Hnu khal cun thungai thlakin a duh ve. Lo an thlen veete`n a naunuu te kha Tluang Tlir Li ko dingin a fial i a naunuu te cun an lo taw tlangin,
“Ka u Tluang Tlir Li, Ka u Lai Tlir Li,
Ka u Ngun Hnu in hung seh a lo ti, Hung ma tu”
tin a vung au ṭheu. Tluang Tlir Li khal cun an naunuu i aw a theih cun,
“Ka hung lai hna, hung lai hna,
Ka vokte rawl pek lo thawn,Ka aarte rawl pek lo thawn,
A mi nisensa lakah, Ṭuansam ka reel lai rih ee”
a hun tii i cuti`n nitinin an ko aw i an lengaw ringring ṭheu.
Tluang Tlir Li cu a hun cun, thlamsungah suunvu vu-in an um khat i an naunuu te cu an hngilh ṭheu. Ngun Hnu thaw cun an pahnihin nitin an nuam. An naunuu vialin lo taw le lo lu hlehka ta hratin rit dawi ah a vak a tawi rero ṭheu. A nu le a pa-in an ken mi rawl khal Ngun Hnu cun a tlangval cu a rak do ṭheu i an naunuu te cu suncaw loin a um ringring ṭheu. Cutii i suncaw ei ding a co ṭheu lo ruangah a rilrawng le a baangin a nii ni-in a tumtawl deuhdeuh. A nu le pai an suh khal le a sim ngam si lo. A sim ah cun a u Ngun Hnu i thinheng ding kha a tih fawn, ziang thu hman a rel ngam dah lo.
Ngun Hnu cu a tlangval pa thawi nitin thlamsung i an leh awk nakah a hni a tlek ṭheu. Nitinin a thar a thleng khal le a tlek thotho. A nu a mang a bang i “Nuute, nitin i hni tlek le hni thleng ṭul cu ziang na cang saw?” ti`n a suh tikah Ngun Hnu in “Ka rit dawinak i lo taw le lo lu ka hlehka nak i ka bahnakah sumhmui-in i sun ṭheu” a tii san men. Cutin nitin hni dangdang a thleng ringring ṭheu.
Nitinin cutiih thil a um ruangah a nu le a pa cun Ngun Hnu in tlangval a nei tii an thei thlang. Ngun Hnu khal cu tlangval thawi ni rei thla rei an pawlawk hnuah cun nau a pai vee i a pum a tum siinsiin thlang. Phehawk a ṭha thiam nawn lo. Thinlung sung ruahnak lawng thuh a theih nan a langmi thil cu thuh hloh a theih nawn lo.
Nikhat cu Ngun Hnu pa cun Ngun Hnu kha lo feh a don i a naunuu te thawn an pafa in an feh. Lo an vung thlen tikah Ngun Hnu pa cu nuunau bangin a thuam aw i a kiangah kawlnam samseu a ret i nidang i a kawh daan bangin a fanuute cu ruulpi kha kawh a fial. Ngun Hnu pa cu a rak zau. Ruulpi cu a falanu ka tong leh ding ti`n hngakhlapin a hung so. Asinan hmuahawknak aw thwang le Ngun Hnu i hmuihmelte kha nidang bangin a tong nawn lo. Thlam cu hung thleng na khaw Ngun Hnu pa ih kawlnam samseu thawi hmuaknak lawng a tong. Ngun Hnu pa cun ruulpi cu tan thumah a rak sah tan. A lu cu lo luu ah a ret i a meilam cu lo taw lamah a ret. A ril cu thlawhpawn thingpi paarah a baan ta. Cutin Ngun Hnu pa cu ziang thu hman sim loin innah daaite in a zaan cu a tlung ta.
A thaisun cu Ngun Hnu le a naunuute kha loah cun an va feh laalaa. Ngun Hnu in a tlangval pai thih a thei lo. A naunuute in le a sim ngam fawn lo. Nidang bangin a naunuute cu Tluang Tlir Li vung kawh a fial thotho. Asinan sawntu le betu a nei nawn lo. A naunuute cun, “Ka u, i be nawn lo ee” a tii hmanah Ngun Hnu cun thlang deuhin vung ko hrih aw a tii i a fial thotho. Asinan kawh man a um nawn ta lo. Ngun Hnu khal cu a mangbangin a mah a va pok suak i,
“Tluang Tlir Li, Lai Tlir Li,
Sim ral si maw na ton ee,
Zo ral si maw na ton ee” a tii i a vung au ciamco.
A tlangval pai thlarau khal cun a hun sawn vee i,
“Sim lam ral khal tong hlah ing,
Zo lam ral khal tong hlah ing,
Na pa milian nam cem ka tong” tin a hun sawn.
Ngun Hnu cu a pain lo feh zawngah, “Nuute tappawnah bapi le kawlhra ka lo rawh sak khi na thlenin hung thur aw la” a tii mi kha a vun mang. Thlamah cun a hung tlan i tappawn cu hun thai na khaw, khatlam kapah a tlangvalpai sasem a thur suak. An thlawhpawn a va zoh i a ril kha pepawk bangin a rak thlai aw a va hmu. Lo lu lamah a lu a hmu i lo taw lamah a meilam kha a va hmu. Cuisi cun suun ni vui in a ṭap a rak. A tahnak le a au nakah a dang hmuah a pit thluh i a ṭong hman a ṭong suak thei nawn lo. Asinan ziangkhal suak nawn hlah, tah man a ṭhahnem nawn ta lo.
Zaanlam khua a rung siimin an unau hnihte cun zaanthing phur phahin an hung tlung. Inn an hung thlen cun an uipi cun a rak hmuak i a rak liak, a lawm rero. Ngun Hnu cun ui cu a kawk rero nan a aw thawng nawn hlah khaw ui kha a tlan duh lo. Ngun Hnu khal cu a tha baang le a ninghang lungsia thawn a thin a heng i a thing cu hngalh khaw, an uipi cu a nen that.
A pa cun Ngun Hnu i an uipi a nen that kha a hmuh tikah, “Nuunau cubang cu, nangmah hman na farai le na pumpi thawn” a tii i Ngun Hnu I pum farai pi kha a namte ki-in a rai sak. Cu veeten rulfa an suak ciammam i an tual khatin an tlan ciamco. An sungte`n an suak i rulfa pawl cu an that ciammam nan pakhat te kha an that man lo i kaw sungah a rak lut hlo man. Cui an hrelh ta mi rul fate pakhatin ci a zaih i tutiang rul an umnak a si an tii.
Hnimsin:
Tluang Tlir Li tiimi cu Laai vapi-ah tili thuk zet pakhat a um i neta ah a tili hminah a cang ta a si hmang a ti tu khal an um. Tukhalah cui tili cu a um ko.
**********************************
TUM SING LE RAL DAWN
Nikhat cu Ral Dawn le a nu lo ah feh. An lo thlawh nakah cun Ral Dawn cun vadum hminte a hun sar phah. Ral Dawn cun a zoh rero i, mawi hin a hmu tuk lawmmam. A nui hneenah, “Ka nu, hitluk i mawi le ṭha hi fala an um kei maw” ti`n a sut. A nu cun, “Kanni khua ah cun an um lo ding, Kawl i Tum Sing an tii mi dah tii lo cu” a tii. Cutikah Ral Dawn cun, “Ka nu, Tum Sing cu ka hawl suak ding” a tii i a nu cu a feh san ta.
Kawlrawn i Tum Sing hawl ding cun a saihli te thawn a pok suak. A vadum hminte cu a zal sungah a san cih. Kawlrawn cu a vung thleng i zautlangah fala mawi zet pakhat khi thiam tah rero in a vung hmu. Ral Dawn cun fala nui thiamtah rero lai cu a thiam tlang a vun saai sak. Fala nu cun, “Zo ha ka thiam tlang run sai?” a hun tii. Ral Dawn cun, “Keimah Ral Dawn” a rak tii. Fala nu cun, “Ziang ha na hawl?” a ti sal. Ral Dawn khal cun, ”Tum Sing an timi ka hawl” a tii. Fala nu khal cun “Keimah hi Tum Sing cu ka si” a hun tii. Ral Dawn cun a vadum hmin te ken mi kha a thupten a suahih falanu thawn a zoh ṭhim. Asinan falanu cun a vadum rah hmin te kha tlukin a hmuh lo ruangah a tlansan men ta.
A thlang deuhah fala pakhatin thiam a rak tah laalaa. Ral Dawn cun a thiamtlang cu a vun sai sak. Fala nu cun, “Zo ha ka thiamtlang run sai?” a hun tii. Ral Dawn cun, “Keimah Ral Dawn” a vun tii. Falanu cun, “Ziang ha na hawl?” ti`n a hun suh. Ral Dawn cun, ”Tum Sing an timi falanu ka hawl” a vun tii. Falanu cun, ”Keimah hi Tum Sing cu ka si” a hun tii. A vadum rah hmin te cu a hun suah sal i a thupten a zohṭhim. Falanu cun a bang cuang lo. Ral Dawn khal cun a fala hawl mi a hmuh suak theinak dingah hmun dangah a feh sal laalaa.
Tawkfang a vung feh hnuah zautlang ah falanu pakhatin thiam a rak tah laalaa kha a hmu. A thiamtlang cu a vun saai sak thotho. Falanu cun, “Zo ha ka thiamtlang run sai?” a hun tii. Ral Dawn khal cun, ”Keimah Ral Dawn” a vun tii. Falanu cun, “Ziang ha na hawl?” a hun tii i, Ral Dawn cun, ”Tum Sing an timi ka hawl” a vun tii. Falanu cun, ”Keimah hi ka si” a hun ti. A vadum rah hminte cu a hun suah i a zohṭhim. Cu nu cu a vadum rah hminte hnak hmanin mawi sawnin a vun hmu. Cu cun Ral Dawn cu ka mi hawl mi ka hmu ngah zo a tii i a vung leng.
Ral Dawn cun Tum Sing cu zoh rero tikah zoh khawp awk loin a mawi in a ṭha. Ruang le rai ah a tling i hmel ṭha siin a sam thlaai a mawi i a taksa pianken daanah soiselnak umloin vaan i arsi note thawn a tahṭhim. A thawthawt hman a rem thiam nawn lo a bang. A falanu a duhnak le a hawlnak thu hman a sim thiam nawn lo i a mit thep thiam loin a zoh ko. A falanu khal cun Ral Dawn a hmuh veeten tlangval piang a si zia le rintlak mi cak a sii kha a hmu i a duhnak mit cu Ral Dawn i paarah a thleng vee. Cutin khatlam le khatlam cu mithep nawn loin an zoh aw. An mit vun a caang thei nawn lo ding a bang. Ṭong ding khal thei loin caan sau nawn caangkhai lo ten an zohawk hnu ah Tum Sing cun, “Ziangah ha Tum Sing cu na hawl?” tiah aw neem ten a hun suh.
Ral Dawn cun, “Tum Sing i ṭhat zia le mawinak thawm a theihnak le a duhnak thu, amah hawlih an innih si a pawh suak nak thu le, a ton mi thu pawl kha thir phah le thia phahin a hun sim. Tum Sing khal cun Ral Dawn cu a duh ko. A rinsannak thu le a duhnak cu a sim i an pahnih cun duhawknak thu cu caan sau nawn an sim aw. Kum reipi le caan sau a thei aw le a ngai aw bangin duhdawtnak thu sim cawk loin an thei. Cutin an pahnih cun Tum Sing nu le pai lo feh sungah rak tlan i nei aw dingin an rel cat.
Tum Sing le Ral Dawn cu lungkimin an tiim an tuah i Ral Dawn i khawlam pan cun an pok suak. Lamziin i tluan ziang thu ha an reel ding? An tha a nuam ko. Zaan mang sihmang an ti ko ding. Tum Sing nu le pa cu zianghman an innlam thuhla an thei lo. An lo thlawh-ri i sin vate a rung ai i,
“Tum Sing le Ral Dawn an tlan aw e,
A nu le a pa nih zeitin ti lai maw?”
Tin hla a run sak ṭheu. Tum Sing nu cun an pa cu,
“Tum Sing pa, ngai hnik law, cui vate ai cu e”a ti ṭheu.
Asinan Tum Sing pa cun zianghmanah a siar lemlo. Khua a sim i lomi an hung tlung cu a fanuu te khui lamziin a zawh hman an thei nawn lo.
Tum Sing le Ral Dawn cu cutin nuam le lungawi in an feh vivo. Lam hla nawn an thlen hnuah tikhur pakhat colhhmun an va thleng i an cawl. Culai ah Tum Sing cu a tekte a hngilhmi kha a vun thei sal. Tum Sing cun a seherh ruagah Ral Dawn in, “Ka va la sal ding. Hinah hin rak um aw. Pinu a rat pang a sii le rak besawn aw hlah law. Cu lole a lo deh ding” ti`n a tiam ta hnu ah haipi paar thingbuk sungah a thuh ta.
Ral Dawn tlang a liam veeten pinu cu a ra ngaingai. Tikhurah cun kholhawk a tum. Tikhur sung cu vun zoh khaw mi-thlam pakhat a hmu. Amah a si ding kha a zum i mawi nawnin a theiawk ruangah,
“Pinu a hmu a sia a thla a sia in va ti
Keimai` zohah ṭha na didiau” a tii.
Cu tii i pinu in ṭha lutuk le mawi tukin a hmuhawk i a porhawknakle a hngalnak kha a tluunih sin a rak theitu Tum Sing cun tuar har a ti nasa. Ral Dawn in le rak besawn aw hlah. A lo hmuh le a lo deh ding a ti ta si. A caang ngam lo. Asinan pinu cun a thlam cu a bih zok rero i,
“Pinu a hmui a sia a thla a sia in va ti
Keimai` zohah ṭha na didiau”
a ti sal thotho. Cutiih pinu ih a porh awk tuk lawmmam kha Tum Sing cun a tuar
aw thei nawn lo i,
“E he heu heu
Mi hmui ka hmui ti tete
Mi thla ka thla ti tete” a tii i a run hnihsan.
Pinu cu a thin a phang. Hai paarin ṭong a thei. A zoh rero i a hmu thei lo. Pinu cun tili sung cu a zoh i hmasa bangin a ṭhatnak le a mawinak cu a uangaw siinsiin. Tum Sing khal cun a run hnihsan laalaa. Pinu cun a hun zoh sal i Tum Sing cu a hun hmu. Pinu mit khalah Tum Sing cu a mawi ko. Hai paar i a to a hmuh cun vaancung fala iangin a hun zoh. Pinu khal cu a hung kai thlang i Tum Sing i hneenah cun, “Falanu, kan hrik kan zoh aw kei” a hung tii. Tum Sing cun, ”Kei hrik ka nei lo” a rak ti san. Asinan, ”Keimah tal i zoh aw” tin a fial thotho. Tum Sing cun eel ngaihnak um hlah khaw pinu i lu cu a vun kau i a hrik cu a zoh. Cutluk hrik tam zia cu. A hrik cu a sam hnakin a tam deuh tii tlakin an vak hluahhlo. Tum Sing cun a kaih hman a kaai ngam lo. An tum si, an tam si. Vok hrik tiatia in a lu khatin an um. Asinan “Tum Sing cun, “Hrik na nei lo” a tii san men.
Pinu cun, “Kei i zoh thluh le nang ka lo zoh vee ding” a tii i Tum Sing i lu cu a kaau sak vee. A zoh a zoh i a tukkhur sungah hrikhmaai fate a um, rak caang aw hlah, ka hrukpi-in ka run coih ding” a tii i a tukkhur cu a dawh sak. Tum Sing cun, “Tawk seh, a na tuk” a ti cing nan pinu cun, “Caang aw hlah, ka la suak zik thlang” a tii i a dawh siinsiin. Tum Sing khal cun a na tuk i tuar thei nawn loin a thi ta. Pinu cun a sa a ei thluh hnu ah Tum Sing i thuamhnaw kha a rak hruh. Tum Sing i thi cu leilungah forkhat te a for sual i hai ah a keuh ta.
Ral Dawn cu a tha neih hmuahhmuah suahin a tlan zok rero. Khatlamah Tum Sing nu le pa kha loin an ra tlung man pang a sii le in kaai ding tii a phang. Khatlamah a rei deuh pang a sii le pinu kha a ra dingih a falanu a rak that ding tii le a phang fawn. A awm sungin a thaw cu meisa bangin a alh-in a alh suak. Asinan a thih tha a suah i a zuam siinsiin. A tekte cu a vung la ngah i, a kir lam siinsiin cu fehlam hnakin a cak deuh. A zuanin a zuang tii tlakin a cak. Tikhur cu a rak naih i hai par cu a rak cuan zok rero nan a falanui hmuihmel te a lang nawn lo. A hnuai a ra thleng i pinu siar lo midang zohman a hmu lo. Pinu cu Tum Sing i thuamte kha a rak hruk i mawi ti aw zetin a rak bih aw rero. Ral Dawn cun, ”Ka pi, Tum Sing na hmu maw?” tin a sut. Pinu khal cun “Keimah hi Tum Sing ka si” a ti. Pinu in a rak that ngah zo tii cu a thei thlang.
Ral Dawn cun pinu cu, “Ziangah saw na kut khatlam a bul?” a tii. Pinu cun, “Ziangtik ha Ral Dawn thawn kan pomawk ding tii hngak i thing le lung ka rak kuahnakah a bul” a ti. “Ziangah ha na ke a bul” tin a sut laalaa. Pinu cun, “Ziangtik ha Ral Dawn thawi kan kalhrol awk ding tii hngak i thing le lung ka rak kalhrolh nakah” a ti laalaa. Ral Dawn cun, “Ziangah ha na mit khatlam a cawt” a ti fawn i Pinu khal cun, “Ziangtik ah ha Ral Dawn a ra thlen ding tii i khua ka rak con nakah” a tii laalaa fawn.
Cutikah Ral Dawn cun, “Cu tii a sii le kan tlung ding” a tii i pinu cu a khor i an tlung phei. Kawl i deng tiang a thlen hnawh i fala mawi le ṭha nupi ah tin a zuam rero nak i lakah pinu thawn ke bai le mitcaw, kut lo hmuah thawn an hung khor aw cu thin le khi ziang ha a bang ding. Ral Dawn i ra thlen ding cu a khawpi pawlin an rak hmuak. Mothar ra thleng ding cu an hngakhlap cio. Ral Dawn tei nupa ra thleng an hmuh cun, “Phui law, pinu” an tii i an cil an phui i an zaaten an tlanhlo san thluh. Zo lai ha a nupi ding tinak i lakah pinu ngelcel thawi va khor awk cu zohman in an lungawi pi thei nawn lo. Ziangaw tii ṭha. Ral Dawn thawn cun an um khat i nitinin lo ah an feh tlang ṭheu.
Nikhat cu Ral Dawn tei khua pawl cu an khawsenin ram an tawi. An feh an feh i pinu le Tum Sing i tonawknak tikhur, colhhmun kha an thleng i an bang tuk ruangah an cawl. Tum Sing i thi fornak hmun i hai a keuh mi te khan pumkhat te lawng rah a rak nei. Cui hai rah cu an ha a hio i saai thlak an tum rero nan zohmanin an ngah thei lo. Ral Dawn cun a thok i, “Kei cu ruah lo te le don lo te ruat hlah ningla cu ka ngah ding nan” a tii. Cutikah a rualpi pawl cun, “Don le don tlang, ruah le ruah tlang, sai mai aw” an tii. Hun sai na khaw hai hmin te cu a rung tla. Ral Dawn cun, “Kei cu ka ei lo ding, asinan a mu kha i pe au” a tii i a mu cu a phur tlung i a dihriahah a thiat ta.
Ral Dawn tei nupaa cu nitinin lo an feh ṭheu. An lomi tlun hlaanah dihriah i a haimu ret mi kha a rung tum aw i, “Cukcu khaulau suak uh law, sum deen i hruan uh, nan pu Ral Dawn a ril rawng aw pei khaw, ral rak son kung” a tii i mi hrek sum deng na, mihrek ti khai na, an ṭhen aw i rawl an rak suan sak thluh.
Zaantin cutin rawl a rak suang aw ṭheu. Ral Dawn cun a tlunin “Zo ha rawl i rak suansak tu” tin a innhnen pawl cu a sut hai. An hmuansak nu in keimah a ti tawk, an hmuanthlang nu-in keimah a tii tawk zaantin an thleng aw ringring. Cutin hmuansak le hmuanthlang te thawn rawl an ei tlang ringring ṭheu. Zaankhat cu Ral Dawn in cutivek i thil um kha a zum thei nawn lo i an innsung cun a bawh thup. Zaanlam khua a siim cun haimu te cu a rung tla i “Cukcu khaulau suak uh law, sum deen i hruan uh, nan pu Ral Dawn a rilrawng pang pei khaw, rawl rak son kung” a hun tii sal i zan dang bangin hna cu an ṭuan cio hai.
Haimu sungih sin Tum Sing kha a ra suak. Ral Dawn cun a rak hmu i a thupten caang loin a hung tho i falanu cu a taitanin a pom hrem. Falanu khal cun, “I thlah aw, nan nu pinu in i that pang ding” a tii. Asinan Ral Dawn in “Ziangti hmanin ka lo thlah thei nawn lo ding” a ti san. Cutin a tal thei nawn lo tiangin a kaih taang ta. Ral Dawn cun kawlnam samseu in a tat hriam hnu ah meihawl dum in a rawt ta. Cun, pakhat hrangah a tii i hnahcang kawr a lak i dar in mawi zetin a tuam. Pinu cu lo-in a hung tlung i Tum Sing le Ral Dawn cun inn an rak khar i an rak on duh lo. “Ral Dawn inn i ra ong aw” a tii. “Ka ni thawn kan kalhrolh aw lai” a rak tii. Tawkfangah ”Inn i ra ong aw” a ti thotho. ”Ka pi thawn an kalhrolh aw lai” a rak tii san laalaa. Pinu cu a thin a heng i “Ka pi ka pu nan va tii, ka ni ka rang nan va tii, Tum Sing Ral Dawn kalhrolh aw thialthuai na uh ci” a tii i sangka cu a vun sirhbal i a vung lut.
Ral Dawn cun a nupi pahnih kha a ko khawm hai i, “Pinu, nang ka nupi ngai ah a ṭha deuh le a mawi deuh hi hmang aw” a tii i dar i tuam mi nam kha a hman. Tum Sing kha, “Nang ka nu sun deuhah kawlnam se deuh hi hmang aw” a tii i sat aw dingin a fial. “Pinu kha nupi ngai deuh ah sat hmaisa aw” a ti. Pinu cun a hun thok i, “Tum Sing ka saat, ka saat, pha co” a tii i a liang khatlam cu a hi sah i zianghman a poi lo. Tum Sing cun a thok ve i, “Pinu ka saat, ka saat, phaw mawm” a tii i pinu i liang khatlam cu a tla bal. Pinu cun a thok sal i, “Tum Sing ka saat, ka saat, pha co” a ti laalaa. Zianghman a poi lo. Tum Sing in a hun thok sal i, “Pinu ka saat, ka saat phaw mawm,” a tii i a liangkhat a tlabal laalaa i pinu cu a thi. A ruak cu an hmuancarah an phum i Saisua (hnahcang) ah a hung keuh. Saisua khi pinu i ruak a si an tii.
Cutin Tum Sing le Ral Dawn cu manglam thil bangin an tongaw sal i nuu le paa in ṭhaten an um khat sal. Nikhat cu kawlah ci phur dingin an khawsenin an pok. Ral Dawn khal cu a poksuak ve. An ciphur hung tlung ding cu rak hmuak ding le sawng dingin an innhneen nupinu pawl kha an tum. Tum Sing khal Ral Dawn cun “I rung hmuak duh aw hlah” a ti nan, an innhneen midang an tum cio ruangah hmuah a tum vee. Suncaw fuun nakah hnahthing a hawl i an hmuancar i siasua hnah kha a va la. Namte a ken lo ruangah a kut in a sik. Asinan a hrite in a awk i a sik tan thei lo. A mang a bang i a ka-in vun piat na khaw a lei a rak ah tan. Tum Sing cu thi le hnai thawn a ṭong hman a ṭong suak thei nawn lo i, “Dah dah dah” tin an biak khal le a sawn hai. Saisua hnah cu ka-ih kei a tha lo, pinu i ruak a sii ruangah an rak tii.
Tum Sing cu a awdah cingte thawi an pa hmuak cun a vung pok vee.Ciphur pawl khal cu an hung tlung vee i anmah le an pasal cio thil cu an sawng. Tum Sing khal cun Ral Dawn i thil cu a sawng vee. Cutin Tum Sing le Ral Dawn cu lungawi nuamin nisuah le nitlak hman thei man nawn loin sankhat nunnak par cu an run tlaan sal.
************************************
UNAU HNIHTE LE ZIL SAISEN TE
Nikhat cu unau hnihte hi loah an feh i fanghma lepte an hawl rero. Seentlungpawng pakhatah hin fanghma hri cu an va hmu. An unau cun an hawl i a cu in a Cumkurruk(pingkirh) te, a fate zet pakhat a hmu. A naupa cun a tum le a ṭha nawn pakhat a hmu. A dang an hawl rero nan an hmu nawn lo. An fanghma hmuh mi veevee cu an ei i, a u cun hmakhatte ah a ei thluh mai. A nau cu tumpi a nei lai. Anih cu a lawh mi a tum deuh ruangah a ei thluh thei lohli lo.
Cutiih a nau i fanghma a ei thluh hrih lo ruangah a u cun, “Ka nau, na fanghma i kawh aw” a tiih a dil. A nau khal cun a hun kawh ter. A khop thei lo i, “I kawh hrih aw” a tii sal. A nau khal cun, “Ka siang nawn lo” a tii. A u cun, “I kawh loah cun seentlung maceeng ka ko ding” a tii. A nau cun, “Na duh le ko ta” a tii san. Cutikah a u cun, seentlungpawng laifangah ding tahratin,
“Seentlung aw maceeng, maceeng,
Ka nau-in fanghma pingkirh te i kawh siang lo e
Seentlung aw maceeng” a ti.
Sentlung khal cu a hung ceeng so ciamco i a khuk tiangin a hung pil. Cu le a u cun a nau i fanghma cu “I kawh aw” tin a dil sal. Veikhat cu a hun kawh bet. Asinan a u in a dil sal laalaa. A nau in a siang nawn lo. A u khal cun, “Seentlung aw maceeng, maceeng, ka nau in fanghma Cumkurruk(pingkirh)te i kawh siang lo e seentlung aw maceeng” a tii sal. A hung ceeng luailo i a tai a tiang cuahco thlang.
A u cun a nau i fanghma kawh ding cu a dil sal thotho. A nau khal cun a kawh sal nan a u cun a cem zik cuahco vee thlang i a siang nawn lo. A u cun a nau i fanghma a kawh siang lo ruangah, “Seentlung aw maceeng, maceeng, ka nau in fanghma Cumkurruk(pingkirh)te i kawh siang lo e, seentlung aw maceeng” a tii. Seentlung khal cu a hung ceeng sal ciamco i a hngawng tiangin a hung pil cuahco thlang. A nau khal cu ka u a pil ngaingai pang ding a tii i a thin a phang nawn. A u cun a dil sal thotho. A fanghma khal cu a cem zik rero nan a u cu a pil pang ding tii a phaan ruangah a kawh sal laalaa. Asinan a u khalin tawp le khawh tii um cuang loin a dil laalaa. A nau in a siang nawn lo. “I kawh lole seentlung maceeng ka ko ding” a ti nan, “Na duh le ko ta, a cem pang ding” a ti san. A u cun, ”Seentlung aw maceeng, maceeng, ka nauin fanghma Cumkurruk(pingkirh)te i kawh siang lo e seentlung aw maceeng” a hun ti leh. Seentlung cu a hung so ciamco i a lu khal cu a pil muarmo thlang. A u a hung pil zik taktak cun a thinphangin a sam zikte cun a dir rero nan dirh man a um nawn lo. A sam pawl cu an phong men i a u cu seentlungpawng sungah cun a nau i mithmuhah a liam muarmo.
A naupa cun a u cu a ko rero nan kawh man a um nawn lo. A u in a thei nawn lo. A nau in, “Ka u e, hung kir sal aw, ka fanghma ka lo kawh sal ding, ka lo pe thluh ding e” ti rero hman sehla a ṭhahnem nawn lo. Minung i kawh ban ah a um nawn lo. Cutin a mitthli luang thluahthlo in a u ngaiin suunihlawh a ṭap.
Cutiih a tah rero laiah cun a tluunih sin vaca rual an ra zuang ciammam. A naupaate cun a cuan a cuan i,
“Ka tlun i vaca zuan zang aw e`
Ka u kha puan lo nan hmu lo maw” a hun ti. Vaca rual zuang pawl khal cun,
“A hmuh cu kan hmu nan kawlah laaimang se-ek a thai aw ee”
an tii I an zuang hlo men. Vaca rual an zuang liam cu a cuan i a lung a leng siinsiin. A u ngainak cu a hung thangsuak sal laalaa a bang.
Tawkfang umhar nawnin khua a ruah rero laiah cun vaca rual khat an ra zuang sal. A naupaate khal cun,
“Ka tluun i vaca zuan zang aw e, ka u kha puan lo nan hmu lo maw”
a hun tii. Vaca rual khal cun,
“A hmuh cu kan hmu nan e, kawlah laaimang se-ek a thai aw e”
an tii i an liam sal laalaa. Vaca rual zuang cu a mit in a tin tiang a thlir i a cuan liam duahdo. A ni lung retheihnak le lungleen suahnakah vaca rual khal cu an ra zuang i um ti har tu men lawngah an cang si. “Maw ka u e” ti phahin an ṭhen aw sal laalaa.
Zaanlam khua a sim cuahco thlang. Umhar le lungleen a zual siinsiin. A naupaate cu a um ngaihnak thei loin tluun le hnuai a zoh thuul, sal le thlang a zoh thuul, a her zok rero. Cutiih a her ton rero laiah cun vaca run khat an ra zuang leh kha khatlam vaankapah a hi hmu. An ra zuang nai deuhdeuh i a tluun zawn an thlenin,
“Ka tlun i vaca zuanzang aw e,
Ka u kha puan lo nan hmu lo maw?” a hun tii. A u cun a vun thei i,
“Cucu ka nau i aw te a bang,
Cawl hrih hnik uh” a tii. Vaca rual cu an zuang lai an cawl. A naupaate khal cun,
“Ka tluun i vaca zuanzang aw e,
Ka u le puan lo nan hmu lo maw” a hun ti sal. A u cun,
“Ka nau i aw te ngaingai a si cu, tum uh si”
a tii hai i an zaaten leilungah an vung tum.
A naupaate cu minung a sii i anni hneen i zuang thei ding le tel thei ding a si lo. Curuangah a u cun, “Rual le uh, kan thlahmul pakhat cio pe uh si” a tiih an thlahmul pakhat cio an pek i an bun ter. A zuang hnik i, Lo fingkhat a zuang thei. A dang an hmul khat fingfing an pe leh i tlang pakhat cu a lan thei thlang. A dang pakhat cio an hun pe sal i anmah vekin a duhduh nakah a zuang kawi thei thlang. Cutin an zaten an zuang thok sal. An unau ten an tonawk sal ruangah lungdiriam le thanuam in ngai aw nawn lo ten tlang dangdang cu an zuang liam vivo.
Veikhat cu a naupaate cu a ti a hal ngelcel. A u khal cun, “Khi tilipi khi vung in aw la, asinan cui tilite cu vung ti aw” a tii i a tiamta. A naupate khal a vung feh i tidai a in zawngah “Cui tilipi cu” a ti ta. A u i thutiam mi kha a hngilh pang ruangah a si. Cutii i a ti ruangah tili sung i um ruulpi in a rak dolh. Veikhat an ṭhen aw zo ninghang lungsia i an umnak a rei man hlaanah an ṭhen aw sal laalaa.
A u khal cun a nau cu run suak a tum i tili ah cun a va feh i, “Rul aw ra law, ra law, ka nau thattu ra law” a va tii. Tilipi sung khal cun ruulpi pakhat a va suak nan “Nang na si lo” a rak tii i a kir sal. A u paa cun, “Rul aw ra law, ra law, ka nau thattu ra law ra law,” a ti sal. Rulpi sam nei pakhat a va suak. Asinan, “Nang na si lo” a rak ti i a kir sal. Tawkfangah ”Rul aw ra law, ra law, ka nau thattu rul aw ra law” a ti sal thotho. Rulpi pakhat tum ngaingai a va suak thlang. A u pa cun a nam saupi a rak hawi i rulpi cu a rak sah tan. A pum cu a vun khuai i a naupaate cu ram diakdite in a phorh suak. Rulpi pum sung a thlen ruangah a caang thei hrih lo. Curuangah a u paa cun lung paarah a pho. A naupaate khal cu ni a ruang sa i a tak a hlum deuhdeuh.
Tilung paarah amah kelte ah a hung cang zik thlang tii rero laifangah thlipi a ra hrang ciamco i a naupate cu tilipi sungah thlipi cun a sem thlak. A u khal cun a ruun lo i tilipi sungah a thi ta. A u khal cu zianghman a tuah thei nawn lo ruangah a naupaate ngai phah le seherh phahin a rualpi pawl hneenah a zuang sal.
Fanghma kawhawk sian lo ruangah an unau ten kumkhaw zariat an ṭhen aw ta. Kan piipu pawl cun seentlung i keuh mi seentlung pa khi unau hnihte kha an si. Curuangah sohthat lo cun inn sungah zaan riah ter a ṭha lo. Tisa i soh that lo a sii le innlengah ret ding a si an tii. Curuangah mi tampin seentlungpa cu zaanlamah sohthat ta loin an ret dah lo.
************************************
VOMPI LE ZAWNGTE
Kumkhat cu ṭhalcaan a sau tuk lawmmam, nikhua a sa tuk, tiva fatele cirhti hrekkhat pawl an kang thlang. Ramsa hrekkhat pawl tidai hawlah mangbangin an vakvai rero ṭheu. Curuangah nikhat cu vompi in cirhti pakhat ah tikhur ṭha ten a huatih suunah cun zawngte a kil ter ṭheu. Amah cu hnaṭuan ah a feh hlo ringring.
Nikhatah ngalcang cu tidaai in ding a hmu nawnlo i a tihal mangbang cu a vaktawi vivo. Zawngte i umnak cirhti a va thleng. Tikhur sungah tidaai tam nawn a hmu i, “Tuisun cu ka vanṭhat ni a si, tidai khop ten ka in ngah thlang ding” a ti i in a tum. Asinan, zawngte cun, “Ka pu vompi i huahmi tikhur a si, in aw hlah” tin a rak dawn. Asinan ngalcang cun, “Vompi le pi lo ka thei lo, mi tihal thizik laiah” a tii i a in ciamco. Tidaai a zaate-in a cem thluh.
Tawkfang khua a siim cun vompi a hnaṭuannakin thabang le rilrawng tihal thawn a ra thleng. A tikhurah tidai a um nawn lo kha a hmu. “Zawngte khuiah ha ka tidaai?” tiah a sut. Zawngte cun, “Ngalcangin a in thluh. Ka pu vompi in zohman in ter aw hlah i tii tin ka sim rero nan vompi le pi lo ka thei lo a ti” tin a rak sim. Vompi cu a thin a ling i “Zamrang in va ko aw” tiah zawngte cu a fial. Zawngte khal cun ngalcang cu a va sim. Ngalcang a thlen ve ten, “Ziangah ka tidai na rak in thluh” a tii i a rak zon ciammam. Heh tiah an sual aw. An keu aw, Zawngte cu khatlamah a kat, tlunah a kai thuul, hnuaiah a tum thul. A pu vompi le ngalhriang sual aw cu a zoh i thinphang ti phah, zohnuam ti phah in a khir zok rero. An sual awk nak a rei tuk thlang i an tha a baang. Zohman an neh aw thei nawn lo. Netabikah cun an pahnihin an baang tuk lawmmam i an thi veve ta.
Vompi le ngalhriang an thih cun zawngte cun an ngalruh veevee kha a lak. An ngalruh cu nitinin a phaw i, hla a sak ṭheu.
“Zoi ruh te ring sawn maw, Ka pu vom i ka pu hriang i
Ruh te ring sawn maw?”
a tii i a tikhur kiangah cun nitin hla sakin a pu vompi i tikhur cu amahin a ran co ta.
Cutiih a hlasak awn kha leisa rual pawlin an thei i mawi le ṭha an ti tuk lawmmam ruangah zawngte hneenah cun an feh i an va dil. Asinan zawngte in a siang lo. A phunphunin lei ding khalin an dil nan ka pu vom le ka pu hriang i ro ka lakmi a si i ziangtilam hmanin ka siang lo a tii. Nikhat cu leisa rual pawl cu zawngte hneenah an ra leng sal. Zawngte ih duhbikmi rawl a phunphun an rak keng. Zawngte cu rawl an do an do i puar zetin an pek. Rawl a puar tuk thlang i zianghman a theih thei nawn loin a itthat hluahhlo men. Cutiih a ihthat sungah fangtlor buhin a mit kha a khatlam a khatlam in pit koin an erh sak. A phirivau te cu an laksak i an tlaanhloh pi ta.
Zawngte cu a hung ṭhangharh i thawmvang dang ziang hman a thei nawn lo. Ka phirivau ka hawl ding a tii i a mit a pit fawn i ziang hman a hmu thei nawn lo. Oloksawng vaansangin a um. Leisa rual pawlin an bum ngah zo. A phirivo an lak a thei. Asinan tii ngaihnak dang ziangtilam hman in a thei lo. A mit cu a nuai rero nan a car deuhdeuh men i a pit siinsiin. Cutiih a um laiah a hmuansakin vaniimin, “Um..m.m” tiah a vun ai rero. Zawngte cu keimah hman ka vaansan laiah ka hmunsak i ai rero cu zo ha na si? a hun ti. Vanim khal cun nangmah rung lo bawm dingah ka rung i na duh lo awkah ka tlanhlo sawn pei cu a tii i zuan hloh a tum. Zawngte khal cun amah bawm ding tii a theih cun a lungawi in vaniim kha tlan hramhram aw hlah, i rung bawm aw. Ka mit a pit thluh tin zangfah a dil sal.
Vanim cu zawngte i ihnakah cun a vung lutih a mit pit iar-iar-in a vung hmu. Zawngte cun ka rual vanim leisa rual pawl in hitin in tuah ta. Ka phirivo khal an lakih an tlaanhloh pi. Ka mit len in erh pit fawn. I bawm aw a tii. Vanim khal cun ka lo bawm ding a tii i a mit an erhnak fangtlor buh hnang cu a cuk sak.
“Cuk ta peuh, cuk ta peuh,
Niim cuamcuam hman ka cuh-ah
Thlaai reelrel hman ka cuh-ah,
Cuk ta peuh” a tii i a mit khatlam cu khua a hun hm uthei.
Hmasa vek cun a cuk sal laalaa i a khatlam khal a hung vang sal laalaa. A mit khua a hmuh thei cun a phirivo cu a hawl rero nan khuihmanah a hmu nawn lo. Leisa rual pawlin an lak hloih annih khalin nitinin an tum rero ṭheu. Hla an sak i nuam ngaingaiin an um mem. Zawngte cun lak sak theinak ding a ruat baan lo.
A phirivo tum thawng cu nitinin a thei i a ngai ringring ṭheu. Vanim hneenah a fehih bomnak a va dil. Vaniim khal cun ka lo bawm ding a tii i leisa rual pawl hneenah cun an va feh. Leisa rual pawl cu an phirivo tum sak dingin an vung diil nan nan tlanhloh pi pang ding an tii i an rak siang lo. Asinan nan tualrawnah in kil au la kan tum ding an tii. Tualrawnah cun an va tum. Vaniim cun phirivo cu..
“Zoi ruhte ring sawn maw?
Ka pu vom i ka pu hriang i
Ruhte ring sawn maw?
Tuu tu veuveu” a tii i an tualrawnah cun lam phahin a tum.
Leisa rual pawl khal cun ngainuam an tii i an zoh cuahco men. Vaniim cun tlaanpi a thinlung nan an kil ringring ruangah a tlaanpi thiam lo. Netabik ah cun zautlang paarin in tum ter uh. Tualrawn cu a thang hla thei lo aw. Midang khalin rak thei hai she a tii hai. Asinan leisa rual pawlin an siang lo. Na zuanpi hlo pang ding an tii. Vaniim khal cun zuan hlohpi ding nan phaan asiile ka mei in in kai au la ka zuang thei lo ding a tii hai. Cutin vaniim mei cu an kaai I a phirivo te cu a tum phah i zautlang paarah cun a her i a lam phah rero.
Cutiih a tum phah cun a tha hmuahhmuah a suah thluh i zuan khatah a hung zuang. Leisa rual pawl cun vaniim mei i an kaih hnget tuk ruangah a zuan zawngah a mei hramin a phong i vaniim mei cu tu tiang a rung bul lan ta.
Zawngte cun a phirivo te cu ziangtikah a ra thleng sal ding tii hngakin a rual vanim kha a rak hngak ringring. Vanim cun a rual zawngte i phirivo te cu a vun zuanpi i a vun pek. Zawngte khal cui sii cun a lung a awi nasa. Zianghman ngai nawn loin nitin,
“Zoi ruhte ring sawn maw? Ka pu vom i ka pu hriang i
Ruhte ring sawn maw?Tuu tu veu veu”
a tii i hlasakin a nuam ṭheu.
************************************