Pupa Hla

Pupa Chan Lio I An Hla Hna Le Hla Aw Phunphun

Biahmaiṭhi

Pupa hna chan lio ahcun hla aw phunphun an rak ngei i phun 30 renglo tiang an rak ngei. Cu hla aw phun 30 renglo hna hmang cun pumpak hla siseh, ṭhut buin sakmi topumh aw timi siseh, a bu in an laam pah in sakmi siseh, ral thah le sahraang an kah caan le pasawm an rel (sawm tuk) ni khua i an hmanmi, mi lian thih ni le fanu ah le an leng zuun hla tibantukin hla aw phunphun le sullam phunphun an rak ngei i an rak hman. Hi bantuk hla aw a phunphun hna hmang in hin bia chim can zong ah hla kha an rak hman i, hla aw hmang in hin sullam ngei ngai in an rak i chawn tawn. Hi bantukin pupa hna nih hla aw hmang le sullam ngei ngai in an rak i chawnhbiak mi te hna ruah ahhin lungleng zong a si i, hei ruah tikah a dawh zong aa dawh i khuaruahhar ngaimi pakhat zong asi. Hi bantuk lai hla aw hna hi ṭhangthar hna nih kan theih ve khawhnak ding ah phun hnihthum hrawng in kan hun langhter lai.

Topumh aw; (Thantlang nih topumh aw an timi cu Hakha nih ṭhutpumh aw tiah an ti ve. hutpumh in hla an sak ning hna cu; nu he pa he ṭhut buin an i kulh hna i pa pawl nih khan nu pawl kha an rak pom pah hna. An mah chung ahcun khuangte tlaitu nu pakhat a um i a khungte cu a ke par lei ah i chiah in keh he orh he a rak tum. Cu khuangte tlaitu nihcun hla an i thawhmi paoh kha a hun laak hmasa i zaapi nih an hun zawnh cio hnu khaan siaki tum pa pakhat nih siaki he a hun zulh colh ve. hut hmun in sakmi hla ṭhuthmun aw a si ko zong ah an hla sullam tu cu a dangdang a um kho ve. Cu aa kulhmi pawl i an i kulhnak an lai ahcun pa pakhat kha a zaa a zo i dirdok dirlo dok in khin kaite laam, mupi laam bantukin khin a laam. Hi bantuk ṭhutpumh aw in sakmi le tuahmi hna cu a tam deuh cu upa le rual u deuh hna kha an rak si. Zaanvar in an rak laam tawnmi le rak tuah tawnmi a si caah a min zong ah ‘zaanvar’ ti tiangin an rak auh).

Hla;

  1.Kan i ngai maw ngailo, cu tik chan khua riangruang,

  A it hmasa ngailo kan cang lai,

  Tinmanthluai aw tuzan cu ee…

2.Rak ka hngak law an sial ee,

  Zalam in pan dingdiang,

  Kan i zul lai mi hngar len awk in,

 Aan dawh samthlairem nu zing ee…

 

3.Zolo riah cu zu le zawng lawng pei nan ti lai,

  Tuhlum khuaivom sa le hotleu nih,

  Kan hngak kaw zaan khuadei hlan ee…

 

  4.Pupa len min chiahnak ee,

  Ngatainu tlang lang ai,

  An neh zuunṭhing buarsi kai dih hna,

  Khualhring tlang hrawn khua kamtu ee…

 

  5.Kan tlingte i tap cawi ee,

  Vaarlung tleng kan duum ah,

  Kan i ruang cio samthih haar ah bang,

  A sangtu hlei umlo in ee….

 

  6.An hung chim tawn ka vaal,

  Hawi mi ka lun hna lo kha,

  Run le Letsa aa tonnak Chindwin,

  Kawl raang ngaknu leng dirnak ee..

 

  7.Thanthlah bo in kap cin ee,

  A thawng khua bang a ri ai,

  Maan zureu thawl put in congṭial he,

  Hauhnar in kan dong ai lai ee…

 

  8.Tleicia rizung khawn tlang ee,

  Liamcia zuun kan phur ai hna,

  Rauthla in kan leng u thaisung rual,

  Lungsak merem cu ai cang ee…

 

9.Thlai kan thlak ah cirul ee,

Zeital a voi rilo,

Baanu nang tal khua dawh cang cung in,

Her laimai cinṭial vaa bang ee…

 

10.Tluang kan tlawn ah lungrawn ee,

Khua te kan ngai ai ri,

Kan remh ruun inn sakhnem le,

Kan thainu kan ngailo maw…

 

11.Nangmah le keimah cu ee,

Aa co kho kan silo ee,

Sem kan puak le kan hrin tharhniang tal,

Thiing bang kan tonter te lai ee…

 

12.Vau chuah ngaleng no hawng ee,

Len lio kan chan lo ai hna ee,

Kan neh zuunṭhing lei buar kai hna lai,

Ni bang kan chunhnu ai cang ee…

 

13.Zavaak tluang pem pa cu ee,

A auh lai ui zong nih,

Thei bang a fuang thlak nawl um kon kaw,

Lai hawi mi ti hraam vang ah ee…

 

14.Min than duh ah fing le,

Tlang zaa kan hrawng cio lo maw ee,

Tuhluum khuaivom hreungen le,

Hovaang pang cuan bau ai hna ee…

 

15.Kawl kai fung lian ki ṭha le,

Maarcaan tilim kawng zong nih,

Pang cuan ṭhinṭheng vaa-or le,

Lawng sum chumtual dawh hleiter ai hna ee…

 

16.A kha nih maw tiphul ee,

Ral le huho zawng a ti ee,

Vun dawi ulaw tikua phau hrawng ah,

Mau bang vun saam u ee…

 

  17.Lam chak chuak i ee,

  Phaw leh cia hrat cu ee,

  Lian Dang ka mar ṭhat vaang ah,

  Vaa bang zuang hruak ing ee…

 

  18.Khuakhen ral le leido ee,

  Chim thli hran bang kan ton hi ee,

  Sem kan puak le kan hrinhniang tal nih,

  Nehbung an khir kho hnga maw ee…

 

  19.Ral lian sahraang rawl sawm ee,

  Rel nih ṭialo pah tiim hna ee,

  Lam ton ngam sihlah hna,

  Zeihme kan ton cu celngel ee…

 

  20.Semnak ti bang kan thlur ee,

  Zei ngai va si ṭunglo ah,

  Vate lian bang zor ai hna,

  Vulvau ṭhaal caan chuah bangin ee…

 

Hi vial hin topumh aw timi cu zaa rih sehlaw a tanglei ahhin pipu hna nih an laam pah i an rak sak tawnmi an hla aw le bia phunphun  hna zong kan vun ṭial ṭhan rih lai.

 

  1.Kawl in sathang tlung ti hna,

  An phainak khua hla riangmang,

  Kan dawi lai tlang a liam hlan,

  Tuu lut in kan maak te lai,

  Aw zaa zaa aw, ṭial aw,,,,

  Na kan ngai tilo maw, ngun hnuai aw,

  Hawi aw pepen ṭhat ee, na kan ngai tilo maw,

  Ngun hnuai aw ee…. (hihi sathang aw timi asi)

 

 2.An dah maanzu pingir cawm sinah,

  Na ka her fate ka kir ṭheo fawn,

 Lungsak merem na hngallo iang nawn,

Semchin chan thum tiang roling,

Seh tiin zai in chim ta laang ee… (hihi thington caanglan aw timi a si)

 

  3.Bawikil cu chang par nga-ruk hlei ei rilo,

  A paw le a pang kheoh nakah,

  Ni tlatla ṭuan ruatlo mang bang in ee... (hihi bawikil aw timi asi)

 

4.An i co lai ti i an kan phai,

Co i co ual hratlo kan thawng lawng,

Khuazaa cul hrianmaan ee…(hihi thington aw timi asi)

 

5.Kan i co lai ka hei ti ko na’n.

Saangkhar na pa nih rian ram,

Lo ṭuan ṭul ai lai a ti ee…

 

6.Kan i co lai ka ti na duhlo ee,

Sem hmanh cawi sih tu cu,

hang cang hnga,

Tual len chai put in ee…

 

7.Cokuung bia caang kan zam hnu ah pei,

A ṭha leng dang na zuan cu,

Naa chir zei santlai tilo ee…

 

8.A daap pa nih kan ruun lum seh ti’n ee,

Leng le valno vial kan tling,

Kutzaa ṭial tlai laam sih mu ee…

 

9.Kan i ton zawn ahcun lung aa lawm,

Kan ṭian cun hnawnbor rual hawi,

Faakchin zuun kan tlem hoi lai ee…

 

10.Ka nu phun hlah law zei hngallo,

Kan pin tlang i khumte ahkhin,

Sunglo aan dawh leng lio ti hna ee... (hihi thingparsang aw timi a si)

 

11.Danghzing ee khuanu hnuai thiam nihcun ee,

Kan lennak Lairam dawh hlei sung,

Thingtian par dawh in thuam tling ai ee…

 

12.Thlang vai ee raang pa kai hnu in cun ee,

Kan tum thuam dawh phuntling hna he,

Kan len ram dawh cul cang hna maw ee…

 

  13.Zo le ee lai kan len ram iang nei ee,

  Khuazaa cul hna hrinhniang run nih,

  Philhlo zaaṭial hlaan tawn hna maw ee…

 

 

  14.Miphun ee nau si ai kan ti hna ee,

  Kaamlo chuncha bang dir sihlaw,

  Cerhlian ninu kan iang cang hnga ee…

 

  15.Chin hrin ee hrang ah cung Pathian nih ee,

  Thup ziar rua kan ram hi,

  Sangcem cungbik len ram si ai ee…

 

  16.Miphun ee tung dirh ruun inn sak tiim ee,

  Thi le thlan chuak in nun pe rual,

  An tum rolung phun zairel hna ee…(CNF le CNA hna caah phuahmi)

 

  17.Thlanglei vairaang pa cer cawng cio u,

  Lung nan tum thai nan ngen kho lai lo,

  Sui ngun ṭial bau lai ee…

 

  18.Thlanglei vairaang pa cer cawn nakcun,

  Kan lai lei maanzu hrawn leng,

  Kuh hi a nuam ai kan ti ee…

 

  19.Miphun ee sang hmanh si ko hna law ee,

  Kan semnak ti bang thlur ahcun,

  Hnok ve hnga dah maatlai hri bang…. (hihi thingparsang aw a si)

 

  20.Nang co cu nunnem a duhlo nan ti maw?

  Nan phun nih maansial ki dong ṭhi sawm,

  Nga ka celhlo man hliang aw ee…(hihi bawikil aw timi asi)

 

  21.A duh kan phai hna seh nang le kei,

  Hngasiat zong kan baang cel hna lai lo,

  Tintling cung zaa ka zawn law,

  Ṭhacem kan cuanter rih lai ee…(thington caanglan aw a si)

 

22.Thlanglei vairaang pa siang hmaan chung ah,

Saang chum, khen hrang, thla nawl ngun,

Peng rual tleih laam bang kan dir ee…

 

23.Kan khuachin tluang leido ral kan ven,

Na caan cu ti’n kan hlau chial,

Mal hna ihhngilh tintling ah ee… (1959 March, Cikha Camp ah caṭialtu nih phuahmi)

 

24.Ṭuan timh ka lunghrap aa baang tilo,

Roling dinhhmun lam caan rel,

Thawh kal thlaam lawng leng ka ti ee…

 

25.Kan karlak tlang sang hi cim sehlaw,

Kan lungrawn khua thluaitumrem,

Vaang rual an lang hnga ka ti ee…

 

26.Ka cung thahreng nu hram ser hlah law,

Zei na ruah ah na lunghno bik cem,

Kei cu dawtval cercin ka ngeih ah,

Ka lunghno bik cem ee…

 

27.Siang hnuai liang cung thir meithal put cu,

Kan lungrawn khua khukṭhi rualhawi le,

Leng zunngaih faak ai ee…

 

28.Duhlo ah a nu nih chi le faangzaa hnuai,

Vaa cinṭial hmur ngo hmanh nih a ṭhen,

Kho hnga maw, men caan ṭa lung tin keng… (hihi bawikil aw a si)

 

29.Mi nunnem ka zaang na ka zuun hringhran cu,

Lam khom ah in tong ti hlah ning,

Zei cel ah fuumthiam aan kaa ṭhate ee…

 

30.Nulo ee ar bang in kei ka vai ee,

Cunghrin lengnu tum hlah ing,

Zaal bang ka bah lai ngun iang cu ee…(hihi thingparsang aw asi)

 

31.Thil bang ee hlaw hlah ngun iang ṭa can,

  Saangbaan zunkhung thlem ni ahcun,

  Riaklaang vaa na hluan lai ka ti ee…

 

              Tlangkawmnak;

  32.Kan sem ee nak miphun zaihla hi ee,

  Ruah nawl tling khun mang rua ka ti,

  Semchin hrinhniang chan zaa nguh in ee…(caṭialtu nih phuahmi)

 

   Vawr hla (Leng zuun hla)

  1.A zei ee ahdah maw ee,

  Dingdi ee parsang ka ṭawh kha ee, ee…..

  Va co ee ual hratlo ah zaangzun ee,

  Ṭian lam ee a fah hi ee, aw…

 

  2.Pangcuan ee sihlah hna ee,

  Leng zuun ee kan pom kha ee, ee……

  Rua bang ee a tuai ṭhan lai, ti awk ee,

  A ṭha ee kho tilo ee, aw.......

 

  3.Khuachin ee tluang than aa lo lai lo ee,

  ah zuun ee a faak khun ee, ee…..

  Nang co ee lo a fah hi dar bang ee,

  Ka len ee min a duai ee, aw………

 

  4.Pangcuan ee thiam sisehlaw ngaknu ee,

  Leng dawh ee mui a cuang hnga ee, ee……...

  Kan cawi ee hrinthar hniang ah kan len ee,

  Min sung ee cuang sehlaw ee, aw……..

 

  5.An phai ee cio hna khuazaa tluang nih ee,

  Min than ee cio dah si ee, ee……..

  Cungnung ee khun bik cem lai thei bang ee,

  A par ee a chuah cun ee, aw……...

 

              Vawr hla (ral thah hla)

  1.Khuakhen ee leido ral lian lu he ee,

  Lungrawn ee khua kaa khir ee, ee…….

  Ka thai ee, sung nih rak dong sehlaw ee,

  Min than ee sangbik ai ee, aw……..

 

2.Pasawm ee rel cio hna maw ram tlong ee,

Sa lian ee min chalh in ee, ee…….

Sangcem ee bik dah tiin ral lian ee,

Lu cu ee sungbik cem ee, aw……..

 

 

              Vawr hla (sahraang kah hla)

1.Tuuhlum ee khuaivom sa le funglian ee,

Hotleu le keiṭial sa cu ee, ee……..

Kan Lai ee ram uk zingnu thawngin ee,

Lungrawn ee khua dawh haal hna ee, aw…….

 

 

       Vawr hla (rawl sawmtuk hla)

1.Rawlsawm ee phuntling hruang bang tiang ai ee,

Sakhnem ee ruun dawh in ee, ee…….

Mah ve ee aa ti val raan pa men ee,

Kan ruun ee sang kai hna maw ee, aw…….

 

2.Faang zaa ee sawm tlingtlem nih ee,

Duhlo ee ṭuankan zua hna ee, ee……

Min than ee sangbik cem le cungnung ee,

Lairawn ee ah kan si ee, aw……..

 

               Sa kap kholo hla;

1.Min than ee lai duh ah ee,

Fng le ee tlangzaa ee kan hrawng cio ee, ee……

Khua i ee vun phawtlo cu ram bang ee,

uan long awk ṭha hlah ee, aw……

 

              Peihbuan co hla;

1.Khuazaa ee tlaungkip ton ah zaangcuai ee,

Peihbuan ee ser hna ai ee, ee……..

Mi lian ee chumtual kulh ah kaamlo ee,

Min than ee sungbik cem ee, aw…….

 

              Mi lian ruak thlah hla;

1.Khua kam ee tu kan zohzuun kaamlo ee,

  Nang tlei ee a fah hi ee, ee……..

  Lungrawn ee khua nih zuunkhung tlem ai ee,

  Kir law ee khuazung ah ee, aw……..

 

  2.Lung khar ee pialrem chinh in tleicia ee,

  Na me ee rem cang law ee, ee……..

  Na liam ee lungherh hlah law rizung ee,

  Buantual ee ah cir len law ee, aw…….

A cunglei i vawrhla sullam kan hun langhtermi hna hi Laimi tampi nih sahraang kah caan ahcun vawrhla thlorh phung a si tiah an theih i an ruah cio. Asinain Chin miphun pupa hna Tidim, Falam le Hakha miphun nihcun vawrhla timi hlado hi phun tampi an rak hman i an rak ngei. Cu bantukin hla kan ngeih le kan hman nak kong kha a hngal rih lomi hna caah theihnak le hngalhnak a kauh deuh nakhnga, pupa sulhnu a si caah kan hun ṭial. Hi bantukin hla aw dangdang Laimi nih kan ngeihmi hna lak ah ṭhangthar nih theih an i fawih deuh ding le  a sullam an i fian khawh deuh dingmi hna kha kan hun thiim i ka hun ṭialmi a si.